ستاتيستيكا عىلىم اتاۋلىنىڭ ماڭىزدى سالاسى بولىپ سانالادى, ءارى بەلگىلى ءبىر ۋاقىت ۇزىگىندەگى قوعامدىق تۇرمىس قالىبىنداعى الدەبىر زاڭدىلىقتىڭ كورسەتكىشتەرىن ايقىنداپ, جيناقتاۋ, وڭدەپ, تالداۋ ءىسىن جۇزەگە اسىرادى.
ستاتيستيكا سالالارىنىڭ ءبىرى – قۇقىقتىق ستاتيستيكا. ول قىلمىستىق-قۇقىقتىق, ازاماتتىق-قۇقىقتىق, اكىمشىلىك-قۇقىقتىق باعىتتاردى قامتيدى.
سوت ستاتيستيكاسى قۇقىقتىق ستاتيستيكانىڭ ءبىر بولىگى رەتىندە قىلمىستىق, ازاماتتىق, اكىمشىلىك ىستەر بويىنشا تورەلىككە تارتىپ, قىلمىستىق ءىستىڭ سوتقا دەيىنگى جانە سوت اكتىلەرىن ورىنداۋ كەزەڭىندەگى ءادىلسوت تالاپتارىن جۇزەگە اسىرادى.
ستاتيستيكا سوتتاردىڭ پروتسەسسۋالدىق قىزمەتى تۋرالى دا, قارالعان ءىستىڭ مولشەرى مەن ءناتيجەلەرى تۋرالى دا ساندىق جانە ساپالىق كورسەتكىشتەردى ەسەپكە الادى. سوت ستاتيستيكاسىنىڭ نەگىزىندە بەلگىلى ءبىر زاڭدىلىقتاردى, ماسەلەن, ازاماتتاردىڭ قۇقى مەن ەركىندىكتەرىن قورعاۋ ءۇشىن سوتقا شاعىمدانۋ ۇدەرىسىن, ءادىلسوتتىڭ اجىراماس بولىگى سانالاتىن باسقا دا ماسەلەلەر ساناتىنىڭ كوبەيۋىن نەمەسە ازايۋىن ايقىنداۋعا بولادى.
سوت ستاتيستيكاسىن قالىپتاستىرۋ ءبىر-بىرىمەن بايلانىسىپ جاتقان بىرنەشە ساتىلى كەزەڭدەردەن تۇرادى: اۋەلى سوتتاردىڭ ءىستى ءادىلسوتقا جولداۋى مەن ونىڭ ناتيجەلەرى قاداعالانىپ, سودان سوڭ تۇسكەن دەرەكتەر توپتاستىرىلادى (ماسەلەن, قىلمىستىق, ازاماتتىق, اكىمشىلىك ىستەر بويىنشا سوتتار قىزمەتىنىڭ ەرەكشەلىكتەرىن جەكەلەي كورسەتەتىن كورسەتكىشتەردى توپتارعا بولەدى). اتالعان دەرەكتەردى جيناقتاپ بولعان سوڭ مۇقيات تالداۋعا كىرىسەدى.
قوعامداعى قۇقىقتىق قارىم-قاتىناستار سياقتى سوتتاردىڭ قىزمەتى دە الۋان ءتۇرلى بولادى.
سوتتار الدىندا تۇرعان ۇيىمدىق جانە تەحنيكالىق ىڭعايداعى ءمىندەتتەردى شەشۋ ىسىندە «قر سو بااتج» باعدارلاماسىن (قازاقستان رەسپۋبليكاسى سوت ورگاندارىنىڭ بىرەگەي اۆتوماتتاندىرىلعان اقپاراتتىق-تالدامالىق جۇيەسىن) قولدانۋدىڭ ماڭىزى زور. بۇل ازاماتتاردىڭ, قوعامنىڭ جانە مەملەكەتتىڭ اراسىنداعى ەركىن اقپارات الماسۋدىڭ جانە اقپاراتتار تاراتۋعا ءتيىستى شەكتەۋلەر قويۋدىڭ تالاپ ەتىلەتىن بالانسىن ساقتاۋ قاعيداسىنا سۇيەنەتىن سوت تورەلىگىن اقپاراتتىق, تەحنيكالىق قولداۋدى قامتاماسىز ەتەتىن سوتتاردىڭ بىرەگەي اقپاراتتىق كەڭىستىگىن قامتاماسىز ەتۋ ءۇشىن اۋماقتىق تۇرعىدان بولىنگەن اۆتوماتتاندىرىلعان جۇيە بولىپ تابىلادى. ماقساتتى باعدارلامانىڭ تۇجىرىمداماسىندا بىرەگەي اقپاراتتىق كەڭىستىكتى قالىپتاستىرىپ, سوت بيلىگىنىڭ دەربەستىگى مەن سۋديالاردىڭ تاۋەلسىزدىگىنە قاتىستى كونستيتۋتسيالىق ۇستىنداردى ساقتاۋ, قازاقستاننىڭ بىرەگەي سوت تورەلىگىن ورنىقتىرىپ, سوتتار قىزمەتىنىڭ تيىمدىلىگىن ارتتىرۋ, سونداي-اق, ازاماتتار مەن زاڭي تۇلعالاردىڭ سوتتىق-قۇقىقتىق اقپاراتتار الۋ قۇقىن جۇزەگە اسىرۋ سياقتى مىندەتتەر بەلگىلەنگەن.
ەڭ الدىمەن, سوتتارعا كەلەتىن حات-حابارلاردى سوت ءىسى قاعازدارىن قوسا العاندا, اۆتوماتتاندىرىلعان ەسەپكە الۋ جۇيەسى ولاردى وسى سوت سۋديالارى اراسىندا اۆتوماتتى تۇردە ءبولۋدى ەنگىزۋگە مۇمكىندىك بەرەدى. قازىرگى كەزدە بارلىق سوت ينستانتسيالارىنا تۇسكەن تالاپ-شاعىمدار, ازاماتتىق, قىلمىستىق ىستەر, اكىمشىلىك قۇقىق بۇزۋشىلىق تۋرالى ماتەريالدار ارنايى جاساقتالعان باعدارلاما ارقىلى سۋديالارعا ءبولىنىپ بەرىلەدى. بۇل, ءبىر جاعىنان, سۋديالار اراسىندا تالاپ-شاعىمداردىڭ, سوت ىستەرىنىڭ, باسقا دا ماتەريالداردىڭ تەڭ ءبولىنۋىن قامتاماسىز ەتىپ قانا قويمايدى, سونداي-اق كەيىنگى كەزدە اۋىزدىعا ءسوز بولىپ جۇرگەن سوت تورەلىگىندەگى سىبايلاس جەمقورلىق سياقتى كەلەڭسىزدىككە جول بەرمەيدى…
جالپى, ەلەكتروندى جۇيە سوتتاعى ءىس قاراۋ بارىسىن جەتىلدىرىپ قانا قويماي, ءادىلسوت تورەلىگىنە جۇزەگە اسىرۋدا وزىق تەحنولوگيالاردى تىكەلەي قولدانۋ مۇمكىندىگىنە جول اشادى.
«قر سو بااتج» باعدارلاماسىن جاساۋ بارىسىندا باسقا مەملەكەتتىك ورگاندارمەن اقپاراتتىق-باعدارلامالىق ساباقتاستىقتى ساقتاپ, سوت ورگاندارىنىڭ لاۋازىمدى باسشىلارىنىڭ قىزمەتىن اۆتوماتتاندىرۋ جايى ەسكەرىلگەن.
ەندى ءىس قاعازدارىن جۇرگىزۋ بارىسىنا وزىق تەحنولوگيالاردى ەنگىزىپ, ەلىمىزدەگى باعدارلامالىق قامتۋ ءىسىن جەتىلدىرە ءتۇسۋ, سوت جۇيەسىنە قولدانىستاعى باعدارلامالار جاڭالىعىن ۋاقتىلى ەنگىزۋ مىندەتى تۇر.
جانار سارجانوۆا,
استانا قالاسى بويىنشا قۇقىقتىق ستاتيستيكا جانە ارنايى ەسەپكە الۋ باسقارماسىنىڭ ءبولىم پروكۋرورى
