سەرىك وسپانوۆ: ءسوز اراسى بوتەن سوزبەن بىلعانباسىن

تالعامى بيىك ءانشى, رەپەرتۋارى كىلەڭ ەستى اندەردەن تۇراتىن قازاقستاننىڭ ەڭبەك سىڭىرگەن ءارتىسى سەرىك وسپانوۆ كەيىنگى كەزدە ونەر زەرتتەۋشىلىگىمەن دە تانىلىپ ءجۇر. ىلگەرىرەكتە «ساكەن سەيفۋلليننىڭ مۋزىكالىق مۇراسى» كىتابى مەن «سىر ساندىق» اتتى ساكەن اندەرىنىڭ سD ءۇنتاسپاسىن شىعارىپ, حالقىمىزدىڭ اردا ازاماتىنىڭ مۇراسىن ءبىر جۇيەگە كەلتىردى. اقىندىق, انشىلىك, كومپوزيتورلىق ونەردى ءبىر بويىنا توعىستىرعان سەگىز سەرىنىڭ ءومىرى مەن شىعارماشىلىعىنا ارناپ ەڭبەك جازىپ ءبىتىردى. ۇلتىمىزدىڭ ءداستۇرلى ءان ونەرى جايلى ايتارى بار ونەرپازبەن ءبىز قازاق اندەرىنىڭ تاعدىر-تالايى, ولاردى ناسيحاتتاۋ مەن زەرتتەۋ توڭىرەگىندە سۇحباتتاستىق.

ءداستۇرلى ءان ونەرى ەشقاشان وشپەيدى

– سەرىك اعا, قازىرگى زاماندا ءان ونەرىندە نەشە ءتۇرلى اعىمدار پايدا بولدى. سوعان ساي تىڭدارماننىڭ تالعامى دا وزگەردى. قازىر جۇرت اباي اتامىز ايتپاقشى, ەستى اندەردەن گورى ەسەر اندەردى كوپ تىڭدايدى. اسىرەسە, جاس-تار جاعى قازاقتىڭ ناعىز وزىندەي اندەردى تىڭداۋدان قالىپ بارا جاتقانىن بايقايمىز. ءسىزدىڭ بوزبا­لالىق شاعىڭىزدا دا وسىعان ۇقساس جاعداي ورىن العان سياقتى. وتكەن عاسىردىڭ الپىسىنشى-جەتپىسىنشى جىلدارى ەسترادا قازاقتىڭ تورىنە ۇمتىلا باستادى. بۇل كەزەڭدە «دوس-مۇقاسان», «قاراگوز» سىندى ان­سامبل­دەردىڭ اتاعى ءدۇر­كىرەدى. بىراق ءسىز سول زامان كوشىنە ەرىپ كەتپەدىڭىز. ەسترادانى ەمەس, ۇلتتىق ءان ونەرىن جانىڭىزعا جا­قىن تۇتىپ, وسى جولعا ءتۇس­تىڭىز. سودان جامان بولماي, ءبىرشاما بيىكتەردى باعىندىردىڭىز. سونىڭ سىرىن ايتىپ بەرە الاسىز با؟
– ادام جاس بولعان سوڭ ەلىكتەمەي تۇرمايدى. ءبىز دە ءوز زامانىمىزدا بار قازاققا ايگىلى «دوس-مۇقاسانعا», ءوزىمىزدىڭ جەزقازعان وڭىرىندەگى «قاراگوزگە», قاراعاندىداعى «گاككۋ» انسامبلىنە ەلىك­تەدىك, ارينە. سولاردىڭ رەپەرتۋا­رىنداعى اندەردى الىپ, الاقان­داي اۋىلىمىزدا انسامبل قۇرعانىمىز دا بار. بىراق, ءتۇپتىڭ تۇبىنە كەلگەن كەزدە ەسترادا ونەرى ماڭگىلىك ەمەسىن بايقادىق. قازىر جىلت ەتكەن كەرەمەت دەگەن ونەرپازدار ارادا ءتورت-بەس جىل وتكەندە كومەسكىلەنىپ جاتادى. ال اتادان بالاعا ميراس بولىپ كەلە جاتقان ءداستۇرلى ءان ونەرى ەشقاشان وشپەيدى. مەنىڭ ءداستۇرلى ونەرگە بەت بۇرۋىما بىردەن-ءبىر سەبەپ سول بولدى.
ەكىنشىدەن, كىشكەنتايىمدا قۇيما قۇلاق بولىپ ءوستىم دەپ توپشىلايمىن. اجەمنىڭ بالاسى بولدىم دا, ونىڭ ءالديىن ەستىدىم. انامىز ايتقان بەسىك جىرى دا قۇلاققا سىڭگەن بولۋى كەرەك. اجەمىزدىڭ ەرتەگىسى دە بولاشاعىمىزعا اسەر ەتتى دەپ ويلايمىن. ول كىسى ەرتەگى ايتىپ جاتقاندا, تەلەديدار جوق زاماندا ءبىز كوز الدىمىزعا سونداعى كەيىپكەرلەردى ەلەستەتىپ وتىراتىنبىز. ەرتوستىك تۋرالى ەستىسەك, ءوزىمىزدى سول باتىرداي سەزىنەتىنبىز. سول زاماندا قازىرگى عىلىمي-تەحنيكالىق پروگرەس-پەن ميىمىزدى اۋىرلاتقان جوقپىز. ساف تازا اتموسفەرادا وستىك. سوندىقتان, قازىرگى قاپتاعان ادامعا قاجەتى جوق اقپاراتتان ادا بولدىق.
ءجۇرسىن قوسبۇلاقوۆ دەگەن ناعاشىم دا ءانشى بولاتىن. اۋىلداعى ۇيدە تۇراتىن ءبىر قۇلاقتى كىشكەنتاي راديودان تاڭەرتەڭنەن كەشكە دەيىن «شالقار» ارناسى سويلەپ, اندەردى بەرىپ جاتاتىن. مەنىڭ ءانشى بولۋىما دا وسى ارنا مەن ناعاشىمنىڭ تيگىزگەن اسەرى مول. جالپى, قازاق راديوسىنا ايتار العىسىم كوپ. بىردەن-ءبىر تاربيەنىڭ كوزى بولىپ, ۇلتىمىزدىڭ تۋىن كوكتە جەلبىرەتىپ تۇرعان – وسى راديو. سول كەزدە «شالقاردا» ءبىر ادەمى ءۇردىس بولدى. ءشامشى قالداياقوۆ, كەنجەبەك كۇمىسبەكوۆ, ەركەعالي راحماديەۆ, ءابىلاحات ەسپاەۆ سىندى كومپوزيتورلاردىڭ جاڭادان شىققان اندەرىن راديودان بەرەتىن. ديكتور اۋەلى ءماتىنىن وقىپ, ءبىر اۋىزىن ءانشى ورىندايتىن. سولاي قايىرماسى دا وقىلىپ, ورىندالاتىن. ءسويتىپ, ءۇش اۋىز ءان بولسا, ونى ءۇش رەت ايتقان كەزدە تىڭداۋشى جاتتاپ الاتىن. مەن دە جاتتايتىنمىن.
كەشكە ناعاشىم ۇيگە كەلگەندە مەنەن «ەمتيحان» قابىلدايدى. سوندا راديودان قانداي ءان ۇيرەنگەنىمدى سۇرايتىن. سىدىق مۇحامەدجانوۆتىڭ «تەربەلەدى تىڭ دالا» انىنە بايلانىستى ءبىر قىزىقتى جايتتى ايتىپ بەرەيىن. ونى راديودان تىڭداپ الىپ, ناعاشىم سۇراعاندا «ەكى عاشىق قول ۇستاسىپ كەلە جاتىر وڭاشا» دەگەن سوزدەردەگى «ەكى عاشىق» تىركەسىن «ەكى قاسىق» دەپ ايتىپ بەرگەن ەكەنمىن. وندا ءتورت جاسار بالامىن. سول جاستاعى بالا «عاشىق» ءسوزىنىڭ ماعىناسىن قايدان ءبىلسىن, وعان قاسىق جاقىنداۋ عوي. وسىلاي ناعاشىمنىڭ ىشەگىن قاتىرىپ, كۇلدىرگەنمىن. بىراق, كىشكەنتايىمدا ەستىگەن, جاتتاعان اندەر ساناما ساقتالىپ قالدى. ءبىرىنشى سىنىپتا وقىپ جۇرگەنىمدە رەپەرتۋارىمدا جيىرما شاقتى ءان بولاتىن. ءسويتىپ, كەيىننەن العان ماماندىعىم ينجەنەر-قۇرىلىسشى بولسا دا, ونەر اۋىلىنان تابىلدىم.

استاناعا قونىس اۋدارۋىما ەلباسىنىڭ ءسوزى قامشى بولدى

– اعا, ونەرىڭىزبەن ورگە ءجۇزدىڭىز. باسقا-باسقا ەلباسىمىز دا سالعان ءانىڭىزدى ەستىپ, ۇناتقان ەكەن. قازاقستاننىڭ ەڭبەك سىڭىرگەن ءارتىسى اتاعىن الۋىڭىزعا دا, استاناعا قو­نىس اۋدارۋىڭىزعا دا سول كىسى سەبەپ بولىپتى. وسىنىڭ ­ ءوز اۋزىڭىزدان ەستىسەك.
– جەزقازعانداعى تايجان قالماعامبەتوۆ اتىنداعى فيلارمونيادا قىزمەتتە جۇرگەن كەزىم. ەلباسىنىڭ ۇلىتاۋ وڭىرىنە كەلگەن ساپارىندا كونتسەرتتىك باعدارلامامەن الدىنان شىعاتىنبىز. ءانىمدى سوندا ەستىپ, ۇناتقان بولۋى كەرەك. پرەزيدەنتتىڭ شىعار­ماشىلىعىما دا تيگىزگەن اسەرى بار. ءيمانجۇسىپتىڭ ءانىنىڭ ءتورت-بەس شۋماعىن عانا بىلەتىنمىن. ءان شىرقاعان كەزدە اناۋ-مىناۋ انشىدەن كەم ايتپايتىن ەلباسىنىڭ اۋزىنان وسى ءان­نىڭ تولىق نۇسقاسىن ەستىپ, ۇيرە­نىپ الدىم. جەزقازعان وبلى­سىن باسقارعان قاجىمۇرات ناعمانوۆتان مەندە اتاق جوق­تىعىن ەستىگەن نۇرسۇلتان ءابىش­ۇلى ۇسىنىس دايىنداتىپ, قازاقستاننىڭ ەڭبەك سىڭىرگەن ءارتىسى اتاندىم. استاناعا قونىس اۋدارۋىما دا سول كىسىنىڭ ءسوزى قامشى بولدى.
ەلباسى جەزقازعانعا ءبىر كەلگەندە «سەرىك, ورىستانىپ كەتكەن استانانى قازاقىلاندىرايىق, كوشتىڭ باسىن ەلورداعا قاراي بۇرعانىڭ ءجون. جىلىنا ءبىر رەت باس قالادا ءان-تەرمەلەرىڭمەن كونتسەرتىڭدى بەرىپ تۇرساڭ, انا ءتىلىمىزدى وركەندەتۋگە, ۇلتتىق ءداستۇرىمىزدى جاڭعىرتۋعا بىردەن-ءبىر سەبەپ تۋدىراسىڭ» دەگەن سوڭ 2002 جىلى استاناعا كوشىپ كەلدىم.
– استانادا كەزىندە جۇ­مىس ىستەگەن حالىق شىعار­ماشىلىعى ورتالىعىنا جە­تەكشىلىك ەتكەن ەكەنسىز. قازىر الماس الماتوۆ سىندى ۇلتتىق ونەرىمىزدە اتى بار تۇلعالار ەلوردادا ءداستۇرلى مۋزىكا تەاترىن اشۋ كەرەك دەگەن ۇسىنىس ايتىپ ءجۇر. باجايلاپ قاراساق, حالىق شىعارماشىلىعى ورتالىعى سونىڭ مىندەتىن اتقارعان سياقتى. ورتالىقتىڭ جابى­لۋىنىڭ سەبەبىن ايتا الاسىز با؟
– وكىنىشكە قاراي, سول كەزدەگى زامان اعىمىنا, مادەنيەت سالاسىن باسقارعان ادامداردىڭ تۇسىنىسپەۋشىلىگىنە بايلانىستى ورتالىق جابىلدى. بىزدە سانادا قالىپتاسقان ءبىر جاعىمسىز تۇسىنىك بار. ەۋروپادا ءبىلىم العان مادەني قىزمەتكەرلەرىمىز ءتول ونەرىمىزدى قاجەت ەتپەيدى. ءانشى كەرەك بولسا, فيليپپ كيركوروۆ, اللا پۋگاچەۆانى شاقىرىپ الامىز دەگەندى سانالارىنا ۇيالاتىپ العان. بۇل – مادەنيەتىمىزگە جات سانا. سول ىندەت ءتارىزدى جايىلىپ, قازىر ءىشىمىزدى جەگى قۇرتتاي جەپ جاتىر. ونىڭ سوڭعى نۇكتەسى استاناداعى حالىق شىعارماشىلىعى ورتالىعىنىڭ تاراۋىنا بارىپ تىرەلدى. ورتالىق جۇمىس ىستەگەن جىلدارى ءانشى, تەرمەشىلەردىڭ, كۇيشىلەردىڭ كونكۋرسىن ءجيى وتكىزىپ تۇراتىنبىز. ون ەكى جاسقا دەيىنگى بالالاردىڭ «بوزتورعاي» اتتى ءان بايقاۋىن ۇيىمداستىرىپ جۇردىك. ورتالىق جابىلعان سوڭ, سونىڭ ءبارى توقتادى.

ءبىزدىڭ كوپ اندەرىمىز سوتتالعان

– قازىر انشىلەر اراسىندا حالىق اندەرىن نەمەسە حالىق كومپوزيتورلارىنىڭ اندەرىن ەستراداعا سالىپ ورىنداۋشىلار كوبەيىپ تۇر. وسى ۇردىسكە كوزقاراسىڭىز قانداي؟
– اقاننىڭ, ءبىرجاننىڭ, ۇكىلى ىبىرايدىڭ اندەرىن قازىر ەسترادالىق نۇسقادا جاستاردىڭ ورىنداۋىندا ەستىپ ءجۇرمىز. الايدا جاس انشىلەردىڭ ساۋاتسىزدىعىنا قارنىمىز اشادى. سولاردى تىڭداپ, گاۋھار قاسپاقوۆا سىندى اسەتتىڭ «قىسمەت» ءانىن تاماشا ورىنداسا ەكەن دەيسىڭ. ماسەلەن, «جىگىتتەر» توبى «بالقاديشا» انىنە اۋەلگىدە جوق سوزدەردى قوسىپ, ءاننىڭ بەرەكەسىن كەتىردى. گازەتكە «جىگىتتەرگە» قور بولعان «بالقاديشا» تاقىرىبىن قويىپ, ماقالا دا بەرەيىن دەگەنمىن. بىراق, انشىلەردىڭ ساعىن سىندىرمايىن دەپ توقتادىم. جالپى, قازاق اندەرىنىڭ تاعدىرى اۋىر بولىپ كەلەدى. وتكەن عاسىردىڭ وتىزىنشى-قىرقىنشى جىلدارى ءبىزدىڭ كوپ اندەرىمىز سوتتالعان. ونى كوپ جاستارىمىز بىلمەيدى. اندەرىمىزدىڭ كوبىسى «اللا», «قۇداي» دەپ باستالعان. ماسەلەن, ىبىراي ءالتىنساريننىڭ «كەل, بالالار, وقىلىق» ولەڭىنىڭ القيسساسى «ءبىر اللاعا سىيىنىپ» دەپ كەلەدى. كەڭەس زامانىندا وسى سوزدەر الىنىپ تاستالدى. جاياۋ مۇسانىڭ «ساپار» اتتى ءانى دە
«اپتيەك باسى ياسىن-دى,
قايعىعا قايعى قوسىلدى.
ارتىندا قالعان قوس بوتاڭ
«اپالاپ» كىمگە اسىلدى؟ – دەپ كەلەدى.
ەستايدىڭ «قورلان» ءانى دە «ءبىر قىز بار مارالدىدا قورلىعايىن, قۇدايىم بەرگەن ەكەن كۇن مەن ايىن» دەپ ايتىلۋ كەرەك. مۇنداعى «قۇدايىم» دەگەن ءسوزدى «تابيعات» ءسوزى­نە وزگەرتىپ جىبەردىك. «بالقا­ديشاداعى»: «كۇيەۋىڭ سەكسەن بەستە – شال قاديشا» دەگەن جولدار دا كەيىننەن قوسىلعان. «ءيمانجۇسىپتىڭ انىندەگى» «ءشو­بىم بولعان زاكۋسكا, سۋىم – سىرا» دەگەن ءسوز دە تۇپنۇسقادا جوق. ءيمانجۇسىپ ومىرىندە تاتىپ الماعان ادام.
جالپى, جاستاردىڭ حالىق ءان­دەرىن, حالىق كومپوزيتورلاردىڭ اندەرىن ەستراداعا سالىپ ايتقانعا قارسىلىعىم جوق. ماسەلە, ءان ورىنداۋداعى ساپادا بولىپ تۇر. انشىلەر حالىقتىڭ مۇراسى بولىپ سانالاتىن ءان سوزدەرىن, اۋەنىن بۇزباسا ەكەن دەگەن تىلەگىم بار. بۇل اندەردى ەشكىم مەنشىكتەپ العان جوق. تەك اباي ايتپاقشى, «ءسوز اراسى بوتەن سوزبەن بىلعان­باسىن».

رەپ – قازاقتىڭ تەرمەسى

– كوپشىلىك تىڭدارماندى ماحامبەتتىڭ ولەڭدەرىن انگە اينالدىرعان «الاشۇلى» توبى, «تۇران» دەگەن ەتنوتوپ ءسۇيسىندىرىپ ءجۇر. ولار­دىڭ ونەرىنە بەرەتىن باعاڭىز قانداي؟
– مەنىڭ رەپ ستيلىندە ايتىلىپ جۇرگەن قازاق تىلىندەگى اندەرگە قارنىم اشادى. مۇنى شەتەلدە انگلو-امەريكاندىقتار شىعاردى. ءبىزدىڭ ۇعىمىمىزعا سالساق, بۇل قازاقتىڭ تەرمەسى عوي. ونەرىمىزدە بۇرىننان بار دۇنيە. ال, شەتەلدىكتەر رەپتى تەرمەمىزدەن جاساپ العان. رەپ ايتاتىندار­مەن ءبىر تەلەباعدارلاماعا قاتىسقان ەدىم. سولاردىڭ بىرىنە ۇكىلى ىبى­راي­دىڭ «قالدىرعان» ءانىنىڭ:
«جاسىمدا بولدىم بالدىرعان,
تالايدى سوزدەن قاندىرعان.
بۇل بالدىرعان شاعىمدا
عاشىق بولىپ جاندىرعان.
اينالايىن حالقىمنان
ماڭدايعا شىراق جاندىرعان
ونەرىڭدى ءبىر كورسەت دەپ
حالقىم ءبىر قالاپ الدىرعان» دەگەن سوزدەرىن كەلتىرىپ, «رەپ دەگەن وسى ەمەس پە؟» دەپ ەدىم, ول: «جوق, مۇنداي رەپ بولمايدى, ونىڭ ءسوزىن ءوزىم جازۋىم كەرەك» دەيدى. ءسويتىپ, رەپ ايتاتىندار شاتىپ-بۇتىپ تالعامدى بۇزىپ بولدى.
– ونەردە كەزدەسىپ وتىرعان كەلەڭسىزدىكتەردى ايتىپ جاتىرسىز. بىزدىڭشە, قازىر قازاق ونەرىن زەرتتەۋ جاعى كەمشىن بولىپ تۇر. ايتىلعان ولقىلىقتار سودان تۋىنداۋدا. وسىعان ءسىزدىڭ الىپ-قوسارىڭىز بار ما؟
– بىزدە ەرلان تولەۋتاي سياقتى جاقسى ونەر زەرتتەۋشىلەر بار. بىراق ولار سىڭارەزۋلەتىپ, كوبىنەسە ماسەلەنى ءبىر جاقتى زەرتتەيدى. «قوجابەرگەن جىراۋ دۇنيەدە بولماعان, سەگىز سەرىنى دە بىرەۋلەر ويلاپ تاپتى» دەگەن جاڭساق پىكىرلەر سودان تۋىپ وتىر. ءار ادام تاقىرىپتىڭ تۇبىنە جەتىپ بارىپ قورىتىندى شىعارۋ كەرەك. تۇسىنەمىن, جاڭىلمايتىن جاق, سۇرىنبەيتىن تۇياق بولمايدى. بىراق ءار نارسەنىڭ اقيقاتىن ايتۋ – پارىز.
ءىليا جاقانوۆ سىندى ءبىلىمدار زەرتتەۋشىلەر شالعايدا ءجۇرىپ قالعانىن پايدالانىپ, قازىر كىم كورىنگەن ونەر جونىندە پىكىر ايتاتىن بوپ ءجۇر. سولاردىڭ كوبىسىنىڭ مۇرنىنا ونەردىڭ ءيىسى بارمايدى.

مادەنيەت مەنەدجەرلەرى كەرەك

– اعا, قازىرگى جاستاردى ءداستۇرلى ونەرگە ورالتۋ ءۇشىن نە ىستەۋگە بولادى؟
– جاستار ءداستۇرلى ونەردەن مۇلدەم ماقۇرىم قالدى, ۇلتتىق ونەرىمىز ءوشىپ بارا جاتىر دەپ قازىر ايتۋعا بولمايدى. ونەرگە باۋليتىن قازاق ۇلتتىق ونەر ۋنيۆەرسيتەتى سياقتى ىرگەلى ءبىلىم بەرۋ وشاقتارى بار. ايماقتاردى ايتساق, قاراعاندىدا تاتتىمبەت اتىنداعى كوللەدج, جەزقازعاندا دا ساز كوللەدجى جۇمىس ىستەپ تۇر. سولاردا جۇمىس ىستەيتىن وقىتۋشىلارمەن سويلەسىپ وتىرامىن. ولار «كونكۋرس جامان ەمەس, ءبىر ورىنعا ون ادامدان كەلدى» دەپ قۋانىپ وتىرادى. ءان بايگەلەرىنە دە قازىر اۆتوكولىك تىگەتىن جاعدايعا كەپ قالدىق. قوماقتى قارجىلاي جۇلدەلەر تاعايىندالىپ وتىر. انشىلەرگە اتاق الىپ بەرۋ ماسەلەسى جولعا قويىلۋدا.
– جاستاردى ونەرگە باۋليتىن وقۋ ورىندارى جايلى ايتىپ جاتىرسىز. مەنىڭشە, وقۋ ورنىن بىتىرگەن بەلگىلى ءبىر ونەرپازدىڭ جۇمىسقا تۇرىپ, ءومىر سۇرۋگە جەتەتىندەي, وتباسىن اسىرايتىنداي ناپاقا تابۋى قيىن. وسىعان ءسىز نە دەيسىز؟
– مەن ۇلىتاۋعا ءجيى بارىپ تۇرامىن. ول الىستاۋ اۋدان عوي, سوندا مامان جەتىسپەي تۇرعانىن كورەمىن. اۋىلداعى مادەنيەت ۇيىندە كوركەمدىك جەتەكشى, وركەستردىڭ جەتەكشىسى, دومبىراشى, بايانشى جوق. مەملەكەت «ديپلوممەن اۋىلعا» دەگەن جاقسى باعدارلاما شىعاردى عوي, ونەرپاز جاستار سول باعدارلاماعا ىلىگىپ, اۋىلعا بارسا ەكەن دەيسىڭ. بۇل باعدارلاما ارقىلى ورتالىق جىلۋ جۇيەسىنە قوسىلعان, سۋى كەلىپ تۇرعان جاقسى جەر ءۇي الادى. ول ءۇيدىڭ اۋلاسىندا باقشا ەگەتىن جەرى بار, مال قوراسىنا دەيىن سالىنعان. ونداي جەرگە ءوزىمىزدى جىبەرسە, قۋانا-قۋانا بارار ەدىك. بىراق, جاسىمىز ءوتىپ كەتىپ تۇر. قازىر ارتتا قالىپ وتىرعان ەشتەڭە جوق, ۇيىنە ينتەرنەت قوسقىزىپ الساڭ, اعايىن-تۋىسىمەن كۇندە باي­لانىسقا شىعىپ وتىرۋعا بولادى.
ءبىر ايتاتىن جايت, بىزدە قازىر مادەنيەت مەنەدجەرلەرى, دۇرىس دىبىس وپەراتورلارى, جارىق تۇسىرۋشىلەر جوق. وسى ماماندىقتارعا وقىتۋىمىز كەرەك. مادەنيەت ءۇيىنىڭ ديرەكتورى, كوركەمدىك جەتەكشىسى سياقتى ىسكەر ۇيىمداستىرۋشىلاردى شىعارۋىمىز قاجەت.
– اعا, بىزدە «مادەنيەت تۋرالى» زاڭ بار عوي. وعان كوڭىلىڭىز تولا ما؟
– زاڭدى قايتا قاراپ, ايتىلعان تۇيتكىلدەر ءتۇيىنىن تارقاتىپ, جۇيەلەندىرسە دەگەن تىلەگىم بار. اسىرەسە, رەتكە كەلتىرىپ, مەملەكەت قورعاۋىنا الاتىن تاريحي-مادەني ەسكەرتكىشتەر جەتكىلىكتى. ايتپەسە, ابىلايحان «سەگىز ءبيىم, سەگىز ءبيدىڭ ىشىندە سەمىز ءبيىم» دەپ ماقتاعان بايدالى ءبيدىڭ باسىندا نەگە ەسكەرتكىش جوق؟ اتاقتى كۇيشى سايدالى سارى توقانىڭ باسىندا نەگە بەلگى كورىنبەيدى؟ قىرىق جىل بولىس بولعان, جاقسىلاردىڭ سوڭى تەلعوزىنىڭ شوڭىنىڭ زيراتى نەگە قۇلاپ جاتىر؟ وسى ايتىلعانداردىڭ ءبارىن مەملەكەتتىڭ تاريحي-مادەني مۇرالار قاتارىنا ەنگىزۋ كەرەك. ەلىمىزدە تۋريزم دامىماعان دەيمىز. تۇلعالار جاتقان جەرلەردى كوركەيتسەك, ەل سول جەرلەرگە قاراي اعىلماي ما؟ «اققۋ», «گاككۋ» سىندى كۇماندى توپتارعا ءارتۇرلى جەلەۋمەن اقشا تاپتىرعانشا, مەملەكەت ءىستى قولعا الماي ما؟

ءار كومپوزيتوردىڭ ءبىر ارمانى بار

– ەرلان تولەۋتاي ءداستۇرلى ءان ونەرى تۋرالى جەكە زاڭ كەرەك دەگەن پىكىردى ايتتى. ءسىز وعان قوسىلاسىز با؟
– ءبىر بىلەتىنىم, «قازاقتىڭ ءداستۇرلى ءان ونەرىن قورلاۋعا بولمايدى» دەگەندى زاڭمەن بەكىتۋ كەرەك. بۇل بەكىتىلسە, ەسترادا انشىلەرى حالىق اندەرى مەن حالىق كومپوزيتورلاردىڭ اندەرىن ورىنداۋدان اياق تارتۋشى ەدى. ايتپەسە, «تاپ-تاماشا ءان ەدى, پۇشىق كەلىپ قور قولدى» دەگەن سوزدەگىدەي بوپ تۇر قازىر.
– ءىليا جاقانوۆتىڭ «قازاق­تىڭ كلاسسيكالىق ءانى ەندى تۋمايدى» دەپ ايتقانى بار. بۇل جونىنەن ءسىز نە ايتاسىز؟
– بۇعان قوسىلا قويمايمىن. بۇل مۇمكىن ەمەس. ءار كومپو­زيتوردىڭ ءبىر ارمانى بار. ماسەلەن, ءشامشى قالداياقوۆ كوزى تىرىسىندە «ەستايدىڭ «قورلانى» سەكىلدى ءبىر ءان جازا المادىم» دەگەن ارمانىن ايتقان. سول سياقتى ءار سازگەر وسىلاي ارماندايدى. مەنىڭشە, ءاندى زامان تۋدىرادى. جاقسى-جاقسى اندەر تۋاتىن زامان دا كەلەر.
– قازىرگى قازاق كومپوزي­تور­لا­رىنىڭ ونەرىنە قالاي قارايسىز؟
– التىنبەك قورازباەۆتان باستاساق, بۇل اعامىز – جان-جاقتى جاقسى كومپوزيتور. بىراق ءۇش-ءتورت انىنەن كەيىن اندەرىن تىڭداعىڭ كەلمەيدى. اندەرىنىڭ ءبارى ءبىر سارىنداس بولىپ كەتەدى. كەيىنگى كومپوزيتورلاردىڭ كوبىسى سونداي. مارات وماروۆتىڭ اندەرى دە ءبىر-بىرىنە ۇقسايدى. قازىرگى سازگەرلەر جۇمىرتقا باساتىن تاۋىق ءتارىزدى اندەرىنىڭ سانىنا قارايدى. ءجۇز-ءجۇز ەلۋ ءان شىعاردىم دەپ ماقتانادى. ماسەلە, ول اندەردىڭ سانىندا ەمەس, ساپاسىندا عوي. ەكى-ءۇش-اق انىمەن تاريحتا قالۋعا بولادى. ءوزى «كوپ شىققان دۇنيەدە ساپا» بولمايدى. بۇل – بۇرىننان بەلگىلى قاعيدا. شىنىن ايتۋ كەرەك, وقىعان كومپوزيتورلاردان گورى وقىماعان كومپوزيتورلاردىڭ ونەرى باسىم. ول دا ءداستۇرلى ونەرىمىزدىڭ ماڭگىلىك ەكەنىن ايعاقتايدى. مىسالى, ۇلتتىڭ ۋىزىنا جارىعان مۇراتحان ەگىنباەۆتىڭ, كاكىمبەك سالىقوۆتىڭ, ايتۋعان سالىقوۆتىڭ, جاعىپار ءالىم­حا­نوۆتىڭ, تۇرسىنعازى راحىموۆ­تىڭ, قونىسباي ابىلەۆتىڭ اندەرى قانداي! جەزقازعاندا ءومىر ءسۇرىپ, دۇنيەدەن ەرتە وزىپ كەتكەن, «انا تۋرالى باللادا», «جەزكيىك», «نەگە سولاي» سىندى عاجاپ اندەردى جازعان جاقسىگەلدى سەيىلوۆ­تىڭ وسى اندەرى الەمدى شارلاپ كەتتى. سولاردىڭ ناسيحاتى كەمشىن سوعىپ جاتىر. سولاردى ناسيحاتتاي ءبىلۋىمىز كەرەك.
– تۇرسىن شاپايدىڭ اندەرىنە كوزقاراسىڭىز قانداي؟
– تۇرسىنجان باسىندا تاماشا ءماندى, ماعىنالى اندەردى جازدى. «داريعا-داۋرەن» سياقتى ءۇش-ءتورت ءانى مىقتى ەدى, كەيىنگى اندەرى ءبىرىن-ءبىرى قايتالاپ كەتتى.
– ءوزىڭىز كەزىندە اقمولا قالا­­سى­نىڭ اتىنان «جىگەر» ءان بايقاۋىنا قا­تى­سىپ, ءجۇل­دە­گەر اتان­عانسىز. سول ءتاتتى ەس­تە­لىگىڭىزدى جاڭعىرتىپ وتسە­ڭىز.
– سەكسەنىنشى جىلدارى وسىن­داعى قۇرىلىس ينستيتۋتىن بىتىرۋىمە شامالى ۋاقىت قالىپ, ديپلوم قورعاۋعا ءتورت اي ۋاقىت بەرىلدى. ديپلومدى ەكى ايدا جازىپ ءبىتىردىم دە, اۋىلعا قايتام دەپ وتىرعاندا «لەنينشىل جاس» گازەتىنە «جىگەر» فەس­تيۆالى تۋرالى اقپارات شىقتى. قولىم بوس بولعان سوڭ وعان بارىپ قاتىستىم. اقمولا وبلىسىنان سەگىز ادام باردىق. ەشقايسىسى ورىنعا ىلىككەن جوق, مەن عانا لاۋ­رەات اتاندىم. نەگىزى, ماعان وبلىس اتىنان جولداما بەرىلمەگەن ەدى. ايتەۋىر, جولىم بولدى. سوندا «لەنينشىل جاسقا» «جولداماسىز كەلىپ, جۇلدە الدى» دەگەن ماقالا دا شىقتى مەن تۋرالى.
– مازمۇندى اڭگىمەڭىزگە راحمەت, اعا! شىعارماشىلىق تابىستارعا كەنەلە بەرىڭىز.

سۇحباتتاسقان:
امانعالي قالجانوۆ