جاقىندا 20-عا جۋىق شەتەلدەن كەلگەن قانداستارىمىز استاناعا جينالدى. اتاجۇرت توپىراعىن باسقان مادەني ورتالىقتاردىڭ جەتەكشىلەرى مەن ونەرلى جاستار ەلوردانىڭ كورىكتى جەرلەرىن ارالاپ, قازاق ۇلتتىق ونەر ۋنيۆەرسيتەتىندە وتكەن حالىقارالىق فەستيۆالگە قاتىستى. فەستيۆال باعدارلاماسىنا «ءبىر ماقسات, ءبىر مۇددە, ءبىر بولاشاق» ورتاق اتاۋىمەن سۋرەتشىلەر بايقاۋى, جىرشى-تەرمەشىلەر مەن ءداستۇرلى انشىلەر سايىسى جانە اقىندار ءمۇشايراسى كىردى.
الىستاعى اعايىننىڭ باسىن قوسقان اۋقىمدى شارانى مادەنيەت جانە سپورت ۆيتسە-ءمينيسترى مارات ءازىلحانوۆ اشىپ بەردى. «ەلىمىز ەگەمەندىگىن العان كۇننەن باستاپ شەتەلدەردەگى قانداستارىمىزبەن بايلانىسىمىز كۇشەيە تۇسۋدە. تاريحي وتانىنان تىسقارى جەردە تۇرىپ جاتقان قانداستارىمىز انا ءتىلى مەن ءتول مادەنيەتىنەن اجىراماۋ ءۇشىن ول جاقتاعى باۋىرلارىمىزبەن مادەني, رۋحاني بايلانىسىمىزدى دامىتۋ جانە ۇلتتىق الەۋەتىمىزدى ارتتىرۋ ماقساتىندا حالىقارالىق ونەر فەستيۆالىن ۇيىمداستىرۋدى قولعا الدىق» دەدى ول ماسەلەنىڭ ءمانىسىن ءتۇسىندىرىپ.
جىرشى-تەرمەشىلەر مەن ءداستۇرلى انشىلەر سايىسىنا قاتىسقان 19 ونەرپازدىڭ اراسىندا يراننان ءبىر وكىل عانا باعى مەن بابىن سىنادى. تۇركيادان دا جالعىز ونەرپاز قاتىستى. بۇل بايقاۋدا نەگىزىنەن قىتاي مەن موڭعوليادان كەلگەن جىرشى-تەرمەشىلەر مەن انشىلەر ارىندادى. باس جۇلدە موڭعوليالىق شەرىكباي وزگەرىسكە بۇيىردى.
قازاقتىڭ انشىلىك جانە جىرشىلىق ونەرى بىرنەشە داستۇرگە بولىنەدى دەيمىز. بايقاۋ بارىسىندا وسىنىڭ ءبارىن – ارقا, جەتىسۋ, باتىس, سىر ءوڭىرى داستۇرلەرىندەگى اندەردى ەستىدىك. ماسەلەن, ءبىرىنشى ورىن يەگەرى قىتايلىق ءابىلحان نۇربولات حالىق ءارتىسى دارەجەسىنە دەيىن كوتەرىلگەن دانەش راقىشەۆتىڭ «ساياسىندا المانىڭ» انىنە سالسا, ونىڭ وتانداسى, 2-ورىندى العان ايدىنگۇل ءابدۋالي مۇحيت مەرالىۇلىنىڭ «اينامكوز» جانە «كوك ايداي» اندەرىن شارىقتاتتى. بالۋان شولاقتىڭ «عالياسى», جاياۋ مۇسانىڭ «باياناۋىلى», «عازيزدىڭ ءانى» سىندى شىعارمالار دا شالقىدى. بار ونەردى بويىنا توعىستىرا بىلگەن ۇلتىمىزدىڭ ءبىرتۋار ۇلى اقسەلەۋ سەيدىمبەكتىڭ «سارىارقا», «داۋرەن-اي» اندەرى دە شىرقالىپ, ارۋاعى ءبىر اۋنادى.
مۇشايراعا كەلسەك, ءوز جىرلارى ارقىلى اقىندار نەگىزىنەن اتامەكەنگە دەگەن ساعىنىشتى, تاۋەلسىز ەلىمىزگە كوشىپ كەلىپ, وسىندا ءومىر سۇرۋگە دەگەن ىڭكارلىكتى ءبىلدىردى. جازۋشىلار وداعىنىڭ استانا قالالىق فيليالىنىڭ توراعاسى, مەملەكەتتىك سىيلىقتىڭ لاۋرەاتى, اقىن نەسىپبەك ايتۇلى باستاعان قازىلار القاسى قىتايدان كەلگەن يساحان ەركىندى جەڭىمپاز دەپ تاپتى. استانانىڭ ادەبي ورتاسىندا كوزىمىزگە كورىنىپ جۇرگەن دارىندى قارىنداسىمىز ايجان تاباراكقىزى ءبىرىنشى ورىنعا ىلىكتى.
شەت ەلدەردە تۇراتىن قانداس سۋرەتشىلەرىمىزدىڭ جۇمىستارىنان ارنايى كورمە ۇيىمداستىرىلدى. ولاردىڭ ونەرى جايلى كورمەنى ارالاپ كورىپ, قىلقالام شەبەرلەرىنىڭ بايقاۋىنا قازىلىق ەتكەن ساۋلەتشى, مەملەكەتتىك ەلتاڭبانىڭ اۆتورى جانداربەك مالىبەكوۆتەن سۇراپ بىلدىك. «مەن كورگەن سۋرەتتەردىڭ دەڭگەيى وتە جوعارى. ولاردان حالقىمىزدىڭ رۋحى ويانعانىن, مادەنيەتىمىز وزگەلەردەن ەش كەم ەمەستىگىن بايقاۋعا بولادى. ەڭ باستىسى, بۇل سۋرەتتەردەن ءابىلحان قاستەەۆ, قاناپيا تەلجانوۆ سەكىلدى قازاقتىڭ مايتالمان شەبەرلەرىنىڭ ءداستۇرى ۇزىلمەي كەلە جاتقانىن كورىپ وتىرمىن. بۇل – رۋحاني ساباقتاستىق بار دەگەن ءسوز. سوعان وتە قۋاندىم. سىرتتا دا, ىشتە دە جۇرگەن قازاقتاردى بولۋگە بولمايدى, مەنىڭشە. مىسالى, قازاق حالقىنا تانىتۋدا قانداي ۇلەسىڭ بار دەگەندە, كىم بولسىن سىرتتا جۇرسە دە قازاق بالاسىنىڭ دارىندى ەكەنىن كورسەتسە, ءبارىمىز ءۇشىن ۇلكەن ماقتانىش» دەپ جاۋاپ بەردى ول.
قازىلار القاسىنىڭ تاعى ءبىر مۇشەسى, استاناداعى «قازاق ەلى» مونۋمەنتىنىڭ اۆتورى سەمبىعالي سماعۇلوۆتىڭ ايتۋىنشا, بايقاۋعا قاتىسقان سۋرەتشىلەردىڭ كوبىسىنىڭ مۇمكىندىكتەرى وعان بۇرىننان تانىس. «سوندىقتان, ۇزدىك سۋرەتشىنى تاڭداعاندا اسا قينالمادىق» دەگەن ول وسى بايقاۋدا بارىنەن قارا ۇزگەن قىتايدا تۇراتىن قانداسىمىز قابدەش شالقاردى ماراپاتتادى.
بۇدان بۇرىن الماتىدا وتكەن حالىقارالىق ونەر فەستيۆالى استانادا تۇڭعىش رەت ۇيىمداستىرىلدى. سونىڭ باسى-قاسىندا جۇرگەندەرگە سەنسەك, بۇل شارا ەندى جىل سايىن ەلوردادا ۇيىمداستىرىلاتىن بولادى.
سۇبەلى ءسوز
ابدىلقايىم كەسيجي, دۇنيەجۇزى قازاقتارى قاۋىمداستىعىنىڭ تورالقا مۇشەسى, ەۋروپا قازاق قوعامدارى فەدەراتسياسىنىڭ توراعاسى:
– كەزىندە جەر-جەرگە تارىداي شاشىلىپ كەتكەن قازاقتاردىڭ ءبىر بولىگى ەۋروپانىڭ 10 شاقتى ەلىندە تۇرىپ جاتىر. سول ەۋروپاداعى باۋىرلارىمىز وسىدان 22 جىل بۇرىن «قازاقستان بۇۇ مۇشەسى بولار ما ەدى» دەپ ارماندايتىن. سوعان جەتكەن قازاقستان 2010 جىلى ەۋروپانىڭ قاۋىپسىزدىك جانە ىنتىماقتاستىق ۇيىمىنا ءتور-اعالىق ەتتى. يسلام كونفەرەنتسياسى ۇيىمىنا دا باسشىلىق جاسادى. ءبىز شەتتە جۇرگەننەن كەيىن ءبارىن دە بايقايمىز. قازاقستان قازىر راسىندا دا ىرگەلى دە حالىقارالىق كولەمدە ۇلى مەملەكەتتەرمەن تەرەزەسى تەڭ دارەجەگە جەتتى. بۇل – ءبىز ءۇشىن ۇلكەن ماقتانىش.
قازاقستان تاۋەلسىزدىگىن الماي, بۇرىنعى جولمەن كەتە بەرسە, وندا ەۋروپاداعى قازاقتاردىڭ ورنىن سيپاپ قالار ەدىك. اسسيميلياتسياعا ءتۇسىپ كەتەتىن ەدى. قازىر ەۋروپاداعى اعايىندارىمىز «ارتىمىزدا قازاقستان سىندى ىرگەلى ەل مەن نۇرسۇلتان نازارباەۆ سەكىلدى كوشباسشىمىز بار» دەپ كەۋدەسىن كەرە ماقتانىپ جۇرەدى. قازىر ەۋروپانىڭ ون ۇلكەن قالاسىندا قازاقتىڭ ءتىلىن, ءمادەنيەتىن, سالت-ءداستۇرىن ساقتاپ, شەتەلدە تۋىپ-وسكەن جاس ۇرپاققا جەتكىزىپ, سولاردىڭ بويىندا وتانشىلدىقتى قالىپتاستىرۋ ءۇشىن مادەنيەت ورتالىقتارى جۇمىس ىستەپ جاتىر. سول مادەنيەت ورتالىقتارىنىڭ باسىن ەۋروپا قازاق قوعامدارى فەدەراتسياسى قوسىپ وتىر.
امانعالي قالجانوۆ
