«كۇڭىرەنىپ كۇن تۇبىنە جورتقان» تۇركىنىڭ تۇگەل كەزى تاريح پاراعىنا التىن ارىپتەرمەن جازىلىپ, عاسىرلار قويناۋىنا ءسىڭدى. نەبىر الاعايلى, بۇلاعايلى شاق باسىنا كەلگەن سول جۇرتتىڭ بۇتاعى باسىنا ءۇي تىگىپ, باۋىرىنا قازان استى. ودان بەرى دە بەس جارىم عاسىر ءوتتى. بيىلعى جىلدىڭ ەنشىسىندەگى ەلەۋلى, ۇلكەن شارامىز سول – قازاق حاندىعىنىڭ 550 جىلدىعىن اتاپ ءوتۋ.
قۇدايى كورشىلەرىمىز «قازاقتا بۇرىن مەملەكەت بولماعان» دەپ «اعىنان جارىلىپ» جاتقاندا, 2014 جىلدىڭ قارا كۇزىندە «كەلەسى جىلى كەرەي مەن جانىبەك قۇرعان قازاق حاندىعىنىڭ 550 جىلدىعىن اتاپ ءوتۋ تۋرالى شەشىم قابىلداندى. الاش جۇرتىنىڭ رۋحىن اسقاقتاتتى. سول كەزدەن ءبىر-ەكى اي بۇرىن عانا ەلباسى ۇلىتاۋ تورىندەگى سۇحباتىندا: «ءبىزدىڭ ەلدىگىمىز, قازاق جۇرتىنىڭ ارعى ءتۇبى عۇنداردان باستالادى. عۇنداردان كەيىن كوك تۇرىكتەرگە جالعاسادى. ودان كەيىن التىن وردا ورنىعادى. ءسويتىپ, حاندىق داۋىرگە ۇلاسىپ, كەيىن بىرتىندەپ تاۋەلسىزدىككە كەلىپ تىرەلەدى. وسىنداي ۇلكەن تاريحىمىز بار. جاستارىمىز مۇنى ءبىلۋى كەرەك» دەپ تامىرى تەرەڭ تاريحىمىز تۋرالى تولعانىستارىن دا ايتقان-تۇعىن.
وتىز تىستەن شىققان ءسوزدىڭ وتىز رۋلى ەلگە تاراۋىنا اسا قولايلى شارت-جاعداي ازىرلەنگەن بۇگىنگى ينتەرنەتتىڭ زامانىندا «قازاقتا مەملەكەت بولماعان» دەگەن ءسوزدىڭ رەسمي ادامداردىڭ اۋزىمەن ايتىلۋى كوڭىلگە قانداي دا ءبىر كۇدىك ۇيالاتاتىنى انىق. ءتىپتى, سوۆەتتىك كەزەڭدەگى زەرتتەۋلەردە كەزدەسپەيتىن, قازىرگى سىڭارجاقتىلى كەيبىر زەرتتەۋلەردە كەرەي مەن جانىبەكتى «ابىلقايىر حاننىڭ تەپكىسىنەن قاشىپ, جەتىسۋعا بارىپ قازاق حاندىعىن قۇرعان سەپاراتيست سۇلتاندار» دەگەن كوزقاراستار دا كوزگە شالىنىپ قالادى. قازاق مەملەكەتتىلىگى, حاندىعى تۋرالى الىپ-قاشپا اڭگىمەلەر ايتىلىپ جاتقان وسى ءبىر الماعايىپ زاماندا اتاپ ءوتىپ جاتقان شارامىزدىڭ قانشالىقتى تاريحي ماڭىزى بار ەكەنى اسا تۇسىنىكتى. بۇل تۋرالى ۇعا اكادەميگى, تاريح عىلىمدارىنىڭ دوكتورى, پروفەسسور بولات كومەكوۆ: «كەڭ-بايتاق جەرىمىزدى جاتتىڭ كوز سۇعىنان ساقتاپ, مەملەكەتىمىزدىڭ ىرگەسىن بەكەمدەۋ ءۇشىن ءبىزدىڭ تازا تاريحي سانا-سەزىمىمىز وتە جوعارى بولۋى كەرەك. وسى سانا-سەزىمدى قالىپتاستىراتىن دۇنيەنىڭ ءبىرى – بيىلعى جىلى اتاپ ءوتىپ جاتقان قازاق حاندىعىنىڭ 550 جىلدىعىنا بايلانىستى ءىس-شارالار. ال ەندى بۇل تاريحي داتانى قانشالىقتى مارتەبەلەپ وتكىزە الساق, سونشالىقتى ءوزىمىزدىڭ رۋحىمىز بيىك بولادى. نەگىزى, ەلدىڭ قۋاتى رۋحانياتىمەن, تاريحي جادىسىمەن ولشەنەدى. قازاق حاندىعىنىڭ قۇرىلۋى جانە ءومىر ءسۇرۋ كەزەڭىنە بايلانىستى شەشىلمەگەن, انىقتالماعان تالاي ماسەلەلەر بار. سوندىقتان قازاق حاندىعىنىڭ 550 جىلدىعىن توي-تومالاق, ءىشىپ-جەۋدىڭ دەڭگەيىنە تۇسىرمەي, ەلدىڭ, جەردىڭ, ۇرپاقتىڭ پايداسىنا جارايتىنداي ەتىپ وتكىزگەنىمىز قۇبا-قۇپ بولار ەدى» دەيدى.
«ورمامبەت بي ءولىپ, ون سان نوعاي بۇلگەن» كەزەڭدى باستان كەشىرسە دە ۇلى دالانىڭ پۇشپاعىن جاتقا باستىرماعان بابالارعا تاعزىم, ارينە, جىلدىڭ تاعىلىمدى شاراسى بولاتىندىعىنا جۇرتتىڭ سەنىمى مول.
ىرىسبەك دابەي
