باستى اقپاراتماسەلە

ءتىزىم بار, ءتۇزىم جوق

استانا قالاسىندا «الدىن الا 20-30 پايىزىن تولەپ, قالعان اقشانى پاتەر ءبىتىپ, كىلتتى قولعا العان كەزدە تولە» دەگەن جارنامالار كوبەيىپ بارادى. ونىڭ ۇستىنە, ول ۇيلەردىڭ باعاسى BI Group سىندى سەنىمدى كومپانيا­لاردىڭ ۇيلەرىمەن سالىستىرعاندا الدەقايدا ارزان ەكەن. اسىرەسە ءۇي الا الماي جۇرگەن جۇرت ءۇشىن باستاپقى جارناسىن تولەۋ وتە قيىن بولعاندىقتان, «20 پايىز, 30 پايىزىن تولەپ ءۇي ال» دەسە, ارينە, جۇرتتىڭ كوبى قىزىعادى. الايدا سول كومپانيالار قانشالىقتى سەنىمدى؟ ەرتەڭ جۇرت كەلىسكەندەي ءۇيىن الا الماي تاعى شۋ شىعىپ, قالاداعى پروب­لەمالى قۇرىلىستاردىڭ قاتارىن كوبەيتپەي مە؟

2022 جىلعى قاراشاداعى جاعداي بويىنشا قايتالاما نارىقتاعى پاتەرلەردىڭ باعاسى 12 ايدا 26,9%, جاڭا تۇرعىن ءۇي باعاسى 17,3% وسكەن. 2022 جىلدىڭ قاراشاسىندا كوپقاباتتى تۇرعىن ءۇي جالداۋ اقىسى وتكەن جىلمەن سالىستىرعاندا 48,6% ارتقان

جاقىندا ءبىر دوسىمىز ءۇي الاتىن بولىپ بۇكىل قالانى كەزىپ شىقتىق. دايىن ۇيلەردىڭ باعاسى سالىستىرمالى تۇردە ايتقاندا قىمبات بولعاندىقتان, كوبىندە جاڭا سالىنىپ جاتقان ۇيلەردى جاعالادىق. ءبىر بايقاعانىمىز, استانادا 1, 2 بولمەلى پاتەرلەرگە سۇرانىس جوعارى بولعاندىقتان, ساتۋشىلار بۇل پاتەرلەردىڭ باعاسىن اسپانداتىپ جىبەرگەن. 30-35 شارشى مەترلى ءبىر بولمەلى ۇيلەردىڭ باعاسىنىڭ ءوزى 11-12 ميلليوننان جوعارى. الدى 18-19 ميلليونعا دەيىن شارىقتاپ كەتكەن. ال ەكى بولمەلى ۇيلەردىڭ باعاسى 16 ميلليوننان باستالىپ, 30 ميلليونعا تاياپ جىعىلادى. ەسەسىنە 3, 4 بولمەلى ۇيلەردىڭ باعاسى سالىستىرمالى تۇردە ارزانداۋ. «نەگە بۇلاي؟» دەسەڭىز, بىرىنشىدەن, جۇرتتىڭ كوبىنىڭ ۇلكەندەۋ ءۇي الۋعا شاماسى كەلمەيدى, ەكىنشىدەن, باس قالادا ءبىر بولمەلى پاتەرلەردى ساتىپ الىپ, جالعا بەرۋ ماڭىزدى كىرىس كوزىنە اينالعان. 10-20, ءتىپتى 30-40 پاتەردى جالعا بەرىپ تابىس تاۋىپ وتىرعاندار كوپ. مىنە, بۇل – قازاقستاندا ءۇي باعاسىنىڭ ۇزدىكسىز شارىقتاپ بارا جاتۋىنداعى جاناما سەبەپتىڭ ءبىرى.

ۇلتتىق ستاتيستيكا بيۋروسىنىڭ مالىمەتىنە سۇيەنسەك, 2022 جىلعى قاراشاداعى جاعداي بويىنشا قايتالاما نارىقتاعى پاتەرلەردىڭ باعاسى 12 ايدا 26,9%, جاڭا تۇرعىن ءۇي باعاسى 17,3% وسكەن. 2022 جىلدىڭ قاراشاسىندا كوپقاباتتى تۇرعىن ءۇي جالداۋ اقىسى وتكەن جىلمەن سالىستىرعاندا 48,6% ارتقان. دەمەك, ءۇي باعاسىن قالىپقا تۇسىرەمىز دەسەك, ءبىر باسىندا 2-دەن ارتىق ءۇي نەمەسە وتباسى مۇشەلەرىنىڭ اتىندا بىرنەشە پاتەرى بار ادامدارعا جەكە مۇلىك سالىعىن مولايتىپ, پاتەرىن جالعا بەرگەنى ءۇشىن قوسىمشا تابىس سالىعىن ەسەلەپ سالعان ورىندى سەكىلدى.

ءتىپتى استاناداعى ىعى-جىعى سالىنعان قۇرىلىس­تان باس اينالاتىن كۇيگە جەتتىك. قۇرىلىس كومپانيالارى قۇرىلىس سالىپ اقشا تاپسا بولدى, باسقاسىنا باس قاتىرىپ جاتقان جوق. قازىردىڭ وزىندە استانادا تۇرعىن ۇيلەردى سۋمەن, جىلۋمەن قامتاماسىز ەتۋ دە كۇردەلى ماسەلەگە اينالىپ بارادى. مەكتەپ, بالاباقشا جەتىسپەي جاتقان جاعداي تاعى بار

ءبىر قىزىعى, قالاداعى باستاپ­قى تولەيتىن جارناسىن 20-30 پايىزعا دەيىن تومەندەتكەن كومپانيالاردىڭ كوبى ۇلەسكەر تارتۋعا رۇقساتى جوق قۇرىلىس كومپانيالارى بولىپ شىقتى. وتكەن جىلدىڭ قاراشا ايىندا استانادا قۇرىلىستىڭ باستاپقى ساتىسىندا  ۇلەسكەرلەردىڭ اقشاسىن قابىلداۋعا ءتيىستى رۇقساتى جوق قۇرىلىس ۇيىمدارىنىڭ ءتىزىمى جاريالانعان بولاتىن. باس قالادا قۇرىلىس سالۋمەن اينالىساتىن 80 كومپانيانىڭ اتى كورسەتىلگەن بۇل ءتىزىمنىڭ كىرىسپەسىندە  كورسەتىلۋىنشە, زاڭ بويىنشا  قۇرىلىستىڭ باستاپقى ساتىسىندا ۇلەسكەرلەردىڭ اقشاسىن تارتۋ ءۇشىن «جوبالاردىڭ مەملەكەتتىك ۆەدومستۆودان تىس ساراپتاماسى» شجق رمك وڭ قورىتىندى بەرۋى كەرەك. اكىمدىك قىزمەتكەرلەرىنىڭ ايتۋىنشا, «ۇلەسكەرلەردىڭ قاراجاتىن رۇقساتسىز قابىلداۋعا زاڭمەن تىيىم سالىنادى, بۇل رەتتە قازاقستان اكىمشىلىك قۇقىق بۇزۋشىلىق تۋرالى كودەكسىنىڭ 320-بابى, سونداي-اق قازاقستان قىلمىستىق كودەكسىنىڭ 214-بابى بويىنشا كاسىپكەرلىك قىزمەتتىڭ تىيىم سالىنعان تۇرىمەن اينالىسقانى ءۇشىن جازا قاراستىرىلعان». بىراق مۇنى ەلەپ-ەسكەرىپ وتىرعان قۇرىلىس كومپانيالارى جوق كورىنەدى. ەسەسىنە ەبىن تاۋىپ, حالىقتان اقشا جيناپ, ساۋداسىن جۇرگىزىپ جاتىر. ال ونى باقىلاپ وتىرعان قۇزىرلى ورگاننىڭ قاداي قاراپ وتىرعانى بەلگىسىز. ويتكەنى اتالعان كومپانيالارعا «سىزدەر استانا قالاسى اكىمدىگى جاريالاعان ۇلەسكەر تارتۋعا رۇقساتى جوق قۇرىلىس كومپانيالارىنىڭ تىزىمىندە تۇرسىزدار عوي» دەسەك, «ولار ايتا بەرەدى, ءۇش اي سايىن جاريالايدى ونداي ءتىزىمدى» دەپ ايىلىن دا جيمادى. ونىڭ ۇستىنە, ول كومپانيالاردىڭ سالىپ جاتقان قۇرىلىسىنىڭ ساپاسى دا تىم كەرەمەت ەمەس. تاعانىن قۇيىپ الىپ, قالعان بولىگىن كىرپىشتىڭ وزىمەن عانا جيناپ جاتىر. ءتورتبۇرىشىنا نەمەسە سالماق تۇسەتىن ورىندارىنا ارماتۋرا قويىپ, بەتونمەن قاتىرىپ جاتقانى كەمدە-كەم. ونى باقىلاپ وتىرعان مەكەمە بار ما, جوق پا – ول جاعى بەلگىسىز.

استاناداعى ەڭ ماڭىزدى ماسەلەنىڭ ءبىرى – قۇرىلىسى ۇزاققا سوزىلعان نىسانداردىڭ كوپتىگى. الدى 10 جىلعا تاياعان قۇرىلىستار دا بار. باعاسىنىڭ ارزاندىعىنا قىزىعىپ اقشاسىن سالىپ جىبەرگەن تالاي تۇرعىن كىلتىن كۇتىپ, ءۇيىن الا الماي ءجۇر. وسى ماسەلەگە بايلانىس­تى مەملەكەت باسشىسى قالا اكىمدەرىنە ارناۋلى تاپسىرما بەرىپ, ماسەلەنى ءوز باقىلاۋىنا العان بولاتىن. سونىڭ ناتيجەسىندە قۇرىلىسى توقتاپ تۇرعان ءبىرتالاي نىسان قايتا سالىنىپ, پايدالانۋعا بەرىلگەن ەدى. ەندەشە وڭىنا باسقان جۇمىستى جالعاستىرۋ ءۇشىن باس قالادا ەندىگارى «ساقالدى» قۇرىلىستاردىڭ سالىنۋىنا جول بەرمەۋ كەرەك. وسى تۇرعىدان العاندا, استانا قالاسىنىڭ قالالىق ورتا ساپاسى جانە باقىلاۋ باسقارماسى جاريا­لاعان تىزىمدەگى كومپانيا­لاردىڭ ءوز بىلگەنىنشە جۇمىس جۇرگىزىپ جاتقانى ويلانتادى. بۇلارعا باقىلاۋ كۇشەيمەسە, ەرتەڭ ول دا «ساقالدى» قۇرىلىسقا اينالىپ, تاعى دا شۋ شىقسا, حالىق اينالىپ كەلىپ اكىمدىكتى تابادى.

تاعى ءبىر ايتا كەتەتىن ماسەلە, تۇرعىن ءۇي ساۋداسىنىڭ قىزا تۇسۋىنە بايلانىستى قازىر جەكە كومپانيالار قالادان الاقانداي جەر السا, مىنگەستىرىپ قۇرىلىس سالا بەرەتىن بولدى. ءتىپتى استاناداعى ىعى-جىعى سالىنعان قۇرىلىستان باس اينالاتىن كۇيگە جەتتىك. قۇرىلىس كومپانيالارى قۇرىلىس سالىپ اقشا تاپسا بولدى, باسقاسىنا باس قاتىرىپ جاتقان جوق. قازىردىڭ وزىندە استانادا تۇرعىن ۇيلەردى سۋمەن, جىلۋمەن قامتاماسىز ەتۋ دە كۇردەلى ماسەلەگە اينالىپ بارادى. مەكتەپ, بالاباقشا جەتىسپەي جاتقان جاعداي تاعى بار. ءيىن تىرەسكەن تۇرعىن ۇيلەردىڭ اراسىندا تۇرعىنداردىڭ تۇرمىسىنا, دەمالۋىنا قولايلى باقشا سياقتى دەمالىس ورىندارى اتىمەن جوق. دەمەك, ۇكىمەت تۇرعىن ءۇي ساۋداسىنا رەتتەۋ جۇرگىزۋى كەرەك. اسىرەسە, الىپساتارلار مەن ءۇيدى جالعا بەرىپ پايدا تاباتىندارعا زاڭدى كۇشەيتپەي, تۇرعىن ءۇي ماسەلەسى مۇلدەم شەشىلمەيدى.

ەندىگى ءبىر ماسەلە – «7-20-25» باعدارلاماسى مەن «وتباسى بانك» ارقىلى ءۇي الۋدىڭ جولىن ءالى دە جەتىلدىرۋ كەرەك سياق­تى. اسىرەسە «وتباسى بانكتىڭ» حالىققا ءتيىمسىز تۇسى وتە كوپ. ماسەلەن, «وتباسى بانكتىڭ» قازىرگى قارىز بەرۋ تالابى «جينالعان سوما كەلىسىمشارت سوماسىنان 50%-دان كەم بولماۋى ءتيىس, سونداي-اق سالىم سالۋدىڭ مينيمالدى مەرزىمى 3 جىلعا تولۋى شارت». ۇلەسكەرلەردىڭ اقشاسىن قابىلداۋعا ءتيىستى رۇقساتى جوق قۇرىلىس ۇيىمدارى وسى تەتىكتى جاقسى پايدالانىپ, باستاپقى جارناسىن 20-30 پايىزعا دەيىن تومەندەتۋ ارقىلى جۇرتتى الجاستىرىپ وتىر. دەمەك, «وتباسى بانك» تە «جينالعان سوما كەلىسىمشارت سوماسىنان 50%-دان كەم بولماۋى ءتيىس» دەگەن تالاپتى وزگەرتىپ, تىم قۇرىعاندا 30 پايىزعا تومەندەتسە, جۇرتتىڭ كوبى «وتباسى بانك» ارقىلى ءۇي الار ەدى.

قىسقاسى, دۇرىس تۇرعىن ءۇي ساياساتى قالىپتاسپايىنشا, تۇرعىنداردى باسپانامەن قامتۋ, قۇرىلىسى ۇزاققا سوزىلاتىن نىسانداردىڭ ماسەلەسىن تۇبەگەيلى شەشۋ مۇمكىن ەمەس. قالالىق ورتا ساپاسى جانە باقىلاۋ باسقارماسىنىڭ ۇلەسكەر تارتۋعا رۇقساتى جوق قۇرىلىس كومپانيالارىنىڭ ءتىزىمىن جاريالاپ قويىپ, ونى قاتاڭ باقىلاماي وتىرعانى دا كەيىن سول قۇرىلىستارعا قاتىس­تى شۋ شىقسا, «ءبىز ەسكەرتتىك, الدانعان ءوزىڭ» دەپ باسىن الا قاشۋعا جاساپ قويعان مۇمكىندىگى سياقتى. تىزىمگە ەنگەن كومپانيا­لاردىڭ ەشتەڭەدەن جاسقانباي, شالقايىپ وتىرعانى – سونىڭ ايعاعى.

تاعىدا

ۇقساس جاڭالىقتار

پىكىر ۇستەۋ

Back to top button