بiز ۇلىستىڭ ۇلى كۇنi قارساڭىندا ۇلتتىق كيiم-كەشەك, ويىنشىقتار, كادەسىيلار, تۇرمىستىق زاتتار جانە تاعى باسقا ءتول تاۋارلارىمىزدى قانشالىقتى تۇتىنىپ ءجۇرمiز دەگەن ساۋالعا جاۋاپ iزدەپ كوردiك…
تۇرسىنجان شاپاي,
جازۋشى, ادەبيەت سىنشىسى:
– حالىقتىڭ ۇلتتىق بۇيىمدارى مادەنيەت تاريحىنان ەرەكشە ورىن الادى. قازiر ۇلتتىق دۇنيەلەر جاسايتىن زەرگەر, شەبەرلەر كوپ. بiزدiڭ ۇيدە دومبىرا, كادەسىي-شوقپارلار, كيiزدەن جاسالعان بۇيىمدار, قامشى, اعاش ىدىستار, استاۋ بار. كەڭەس ۇكiمەتi تۇسىندا ادەمi توستاعاندار, اعاش قاسىقتار بولاتىن. نەگiزi, اعاش ىدىستار ەكولوگيالىق جاعىنان تازا بولىپ كەلەدi. بiراق, بۇلار كەڭ قولدانىستا ەمەس. قازiر ۇلتتىق بۇيىمداردى پايدالانۋعا ەشكiم تىيىم سالمايدى. ۇلتتىق زاتتاردى ىقىلاسىنا, زا-مانعا ۇيلەستiرە بiلۋiنە قاراي قولدانۋعا بولادى. ۇلتتىق ورنەكپەن ارلەن-گەن كيiمدەر كيiپ, قازاقى ويۋدىڭ ورنەگi بار اسەمدiك بۇيىمدارىن تاعىپ جۇرەتiندەردi بايقايمىن. سونداي-اق, قازiر بiزدiڭ ديزاينەرلەر دە ۇلكەن iزدەنiستە. تiككەن كيiمدەرiنiڭ iشiندە ۇلتتىق ناقىشتىڭ بەلگiلەرi كورiنiس بەرiپ وتىرادى.
ۇلتتىق بۇيىمداردىڭ جارناماسىن, ناسيحاتىن ارتتىرۋ ارقىلى ءار قا-زاقتىڭ ۇيiندە تۇراتىنداي جاعداي جاساۋ كەرەك. ەگەر ناسيحاتىن ارتتىرساق, كاسiپكەرلەردiڭ ۇلتتىق بۇيىمدارى دا تەزiرەك وتەر ەدi.
قازiر كەز كەلگەن قازاق اتقا مiنiپ جاتقان جوق. ات ابزەلدەرiنەن گورi ماشينانىڭ سايماندارىن جاقسى بiلەدi.
نەگiزi, ۇلتتىق كادەسىيلار ۇلتتىق مەرەكە مەن كەشەگiدەي حالىقارالىق دارەجەدەگi وليمپيادالىق ويىندار كەزiندە عانا كوپتەپ ساتىلىمعا تۇسەدi. باسقا كەزدە شەتەلدەن كەلەتiن تۋريستەر عانا ساتىپ الۋى مۇمكiن.
ايشاگۇل جۇركەنوۆا,
گۋمانيتارلىق كوللەدج ستۋدەنتi:
– قازiر ۇلتتىق بۇيىمدارعا قىزىعاتىندار كوپ. مەن دە سالپىنشاق سىرعا مەن ويۋلانعان بiلەزiك, جۇزiك تاققاندى قاتتى جاقسى كورەمiن. اسiرەسە, شاشى ۇزىن قىزدار شولپى تاعىپ جۇرسە, قانداي ادەمi بولار ەدi.
ەرتەدەگi ارۋلاردى جازۋشىلار كiتاپتا سۋرەتتەگەن كەزدە, ولار ماعان حور قىزىنداي ەلەستەيدi. سوندىقتان قازاق قىزدارى اشىق-شاشىق كيiنگەننەن گورi, شاشتارىن ءوسiرiپ, قىپشا بەلدەرiن قىناي قازاقى بەلبەۋ تاعىپ جۇرسە, قانداي ادەمi?! مەن شەبەردiڭ قولىمەن جاسالعان زەرگەرلiك بۇيىمداردى جينايمىن. اسiرەسە, كونەنiڭ كوزiندەي ەرتەدەگi زاتتار ماعان وتە ۇنايدى.
كۇلاش سامالحان,
«التىن القا» يەگەرi:
– قازاقتىڭ ۇلتتىق بۇيىمدارى – حالىقتىق قولدانبالى ونەرiمiزدiڭ عانا ەمەس, بۇكiل ۇلتتىق مادەنيەتiمiزدiڭ اسىل قازىناسى. بالا كەزiمiزدە اكە-شەشەمiز مال شارۋاشىلىعىمەن اينالىسقاندىقتان, ۇنەمi كوشiپ-قونىپ جۇرەتiن ەدiك. قونعان جەرiمiزگە كيiز ءۇي تiگەتiنبiز. سول كيiز ءۇيدi اسەمدەۋ بiزگە جۇكتەلەتiن. ال, قازiر جاڭا جىلدا شىرشانى جىلتىراقپەن بەزەن-دiرiپ, تورگە ورناتۋ ءار وتباسىندا داستۇرگە اينالدى. ونىڭ ورنىنا ەڭ بولماعاندا, ناۋرىز ايىندا ءار ءۇيدiڭ كورنەكi جەرiندە ۇلتتىق ناقىشتاعى بۇيىمدار ورىن تاپسا, بۇل دا بولسا ناۋرىز مەيرامىنىڭ ءسانi بولار ەدi. جاس كەزiمiزدە بiر اپتادا ەكi تۇسكيiز تiگەتiنبiز. انامىز ۇناتپاعان تۇسكيiزدەردi سوگiپ, قايتا تiككiزiپ قوياتىن. بiز بالالىقپەن رەنجيتiنبiز. كەيiن سونىڭ ناتيجەسiن كوردiك. انا تاربيەسiنiڭ ءمانiسiن ءوزiمiز بالالى بولعاندا جاقسى تۇسiندiك.
ال, قازiر قالاي؟ قازiر قولونەردەن ادا ۇرپاق ءوسiپ كەلەدi.
بۇگiندە ەل نارىعىنىڭ باسىم بولiگiن باتىستىڭ تاۋارلارى, اتىشۋلى كومپانيالاردىڭ ونiمدەرi قامتيدى. شاھارىمىزدىڭ ساۋدا-ساتتىق سالاسىندا دا وزگە ەلدiڭ تاۋارلارى كوپ. دەگەنمەن, ءوزiم ارا-تۇرا قۇراق قۇراپ, تاقيا تiگiپ تۇرامىن. ولاردى مەرەكەگە وراي, بالالارعا, تۋىستارعا سىيلايمىن.
ارداق جۇماشەۆا,
«شەبەر» سالونىنىڭ ساتۋشىسى:
– باستاپقى كەزدە ۇلتتىق بۇيىمدار وتە مە, وتپەي مە, ولاردى قايدان الامىز دەگەن وي مازالادى. بiراق, بiز ويلاعانداي ەمەس, ۇلتتىق ناقىشتاعى دۇنيەلەرگە جۇرتتىڭ سۇرانىسى ەرەكشە بولىپ شىقتى. اينالامىزعا شەبەرلەر جينالا باستادى. ولاردىڭ قولىنان شىققان دۇنيەلەردi ساتىپ الدىق. سونداي-اق, ساتىپ الۋشىلاردىڭ دا تالعام-تالاپتارىن ەسكەردiك. جاڭا بۇيىمداردىڭ پiشiنiن سىزىپ, جاسالاتىن ماتەريالىن كورسەتiپ, تاپسىرىستار بەرەتiن بولدىق. تۇتىنۋشىلاردىڭ كوپشiلiگi جەرگiلiكتi ءتول تۋىندىلاردى سۇرايدى ەكەن. سول سەبەپتi, بiر بۇرىشتى ءار ءوڭiردiڭ قولونەر شەبەرلەرi مەن سۋرەتشiلەردiڭ بۇيىمدارىنا ارنادىق. بiزدiڭ دۇكەندەگi كارتينالار, ساندiك تاباقتار, گوبەلەندەر – وزiنشە بiر الەم. ءتۇرلi ادiسپەن جاسالعان ۇلتتىق بۇيىمداردىڭ تۇپنۇسقاسىنىڭ باعاسى قىمبات. وزiمiزگە ۇناعان نەمەسە وتەدi-اۋ دەگەن وسىنداي ەرەكشە دۇنيەلەردi كورسەك, ساتىپ الامىز. ال, مۇنداي دۇنيەلەر «قىمبات» دەپ ساتىپ الماسا, ول سالون ءسانi بولىپ تۇرا بەرەدi. قالتالى قازاقتار جەلمەن جارىسقان تۇلپارلاردىڭ, قىپشا بەل, قولاڭ شاشتى ارۋلاردىڭ قولدان قاشالعان مۇسiندەرiنە كوپتەپ تاپسىرىس بەرەدi. سوندىقتان, قازiر ۇلتتىق بۇيىمدار قولدانىسقا ەنiپ كەلەدi دەۋگە بولادى.
ەركەجان كوپتIلەۋقىزى
