بەيسەنبى كۇنى «استانا وپەرا» مەملەكەتتىك وپەرا جانە بالەت تەاترىندا «جاڭعاق شاققىش» (ششەلكۋنچيك) بالەتىنىڭ پرەمەراسى ءوتتى. ءبىر عاسىردان استام تاريحى بار تۋىندىنى ەلوردا ساحناسىندا اتاقتى حورەوگراف يۋري گريگوروۆيچ قويدى. استانالىقتارعا, اسىرەسە كىشكەنتاي كورەرمەندەرگە جاڭا جىلدىق تاماشا سىي بولعان قويىلىمنىڭ نەگىزىندە ە.گوفماننىڭ «جاڭعاق شاققىش جانە تىشقاندار كورولى» اتتى ەرتەگىسى جاتىر.
اتالمىش بالەت العاش رەت 1892 جىلى سانكت-پەتەربورداعى ماريا تەاترىندا قويىلدى. ال, 1966 جىلى ماسكەۋدەگى ۇلكەن تەاتردا قويىلىمنىڭ جاڭا نۇسقاسىنىڭ تۇساۋى كەسىلدى. ونى دا سول كەزدە قىرىقتىڭ قىرقاسىنا جاقىنداعان يۋري گريگوروۆيچ ءوز كوركەمدىك تانىمىمەن ۇسىنعان. كەيىن رەسەيدىڭ بىرنەشە تەاترىنان بولەك اۆستريا, فينليانديا, بولگاريا, مولدوۆا, چەحيا, وڭتۇستىك كورەيا, تۇركيا ەلدەرىنە الىپ شىقتى. ەندى, مىنە, پەتر چايكوۆسكيدىڭ عاجاپ مۋزىكاسىمەن كومكەرىلگەن تۋىندى قازاقستانعا كەلىپ وتىر.
ءون بويىندا ماحاببات پەن وعان قارسى كۇشتەر, ادالدىق پەن ارامدىق سەكىلدى ماڭگىلىك تاقىرىپتار شارپىسىپ جاتقان كلاسسيكالىق دۇنيە ءتۇپتىڭ تۇبىندە جاقسىلىق جاماندىقتى جەڭەتىنىنە تاعى دا كوز جەتكىزەدى. كورەرمەندەرگە وپتيميستىك كوڭىل-كۇي سىيلاپ, بالعىن بالالىق شاققا جەتەلەيدى.
جەلىسىن قىسقاشا تارقاتار بولساق, بالالاردىڭ روجدەستۆولىق بالىندا كىشكەنتاي ماريگە ويىنشىقتار تارتۋ ەتىلەدى. سولاردىڭ اراسىنان ول اعاش تىستەرى بار جاڭعاق شاققىشتى ۇناتىپ قالادى. ءتۇن بالاسىندا ماريگە ويىنشىقتارعا قارسى تىشقاندار شابۋىلعا شىققانى, ال ويىنشىقتار جاعىن جاڭعاق شاققىش باستاپ كەلە جاتقانى كورىنەدى. سۇيكىمدى ويىنشىعىن قورعايمىن دەپ ماري تىشقاندار كورولىنە كەبىسىن لاقتىرىپ جىبەرەدى. جاڭعاق شاققىش- حانزادا سوڭعى سوققىنى جاساپ, جاۋدى جەڭەدى. قاھارمان ويىنشىقتار كەۋ-كەۋلەگەن كەمىرگىشتەردى جەڭگەندەرىنە قۋانىپ, بيلەپ جاتادى. بارشا جۇرت ماري مەن حانزادانىڭ توي سالتاناتىنا دايىندالۋدا… بىراق, نە بولىپ قالدى؟ ماري وزىنە تانىس بولمەدە وياندى. جاڭعاق شاققىش ءالى دە ونىڭ قولىندا ەكەن. بۇل بار بولعانى تۇسىندە كورگەن سيقىرلى ەرتەگى ەدى…
«استانا وپەرا» ساحناسىندا ءماريدىڭ ءرولىن ءمادينا باسپاەۆا, ايگەرىم بەكەتاەۆا جانە گاۋھار ۋسينا كەزەكتەسىپ ورىندايدى. جاڭعاق جاققىش – حانزادانىڭ رولىندە باقتيار ادامجان, دوسجان تابىلدى مەن تايىر گاتاۋوۆ كورىنەدى. وزگە كەيىپكەرلەردى اتاپ وتسەك, ولار – ارلەكين, كولومبينا, جىن جانە سايتان, يسپاندىق, ءۇندى, قىتاي, ورىس جانە فرانتسۋز قۋىرشاقتارى اتاۋلارىن العان.
باس پارتيانى ورىنداۋدى باياعىدان ارمانداعان تايىر گاتاۋوۆ: «سىرت كوزگە جەڭىل بولىپ كورىنگەنمەن, بۇل سپەكتاكل وتە كۇردەلى, ول بيشىلەردەن بارىن سالۋدى تالاپ ەتەدى. مەن جاڭعاق شاققىش-حانزادانىڭ ءرولىن سومدايمىن. كەيىپكەرىم جان-جاقتى كومەكتى قاجەت ەتەدى. سەن «كوتەرگىش كران» ىسپەتتەس ەكى ساعات بويى ساحنادا بولاسىڭ» دەيدى ءوزىنىڭ ءرولى جونىندە. ءمادينا باسپاەۆا دا بۇل ءرولدى سومداۋ بالەت ارتىسىنە وڭاي تيمەيتىنىن مويىندايدى.
«جاڭعاق شاققىش» يۋري گريگوروۆيچتىڭ «استانا وپەرا» ساحناسىندا قويعان ءۇشىنشى بالەتى بولىپ وتىر. مۇنىڭ الدىندا مەتر ەلوردادا «ۇيقىداعى ارۋ» جانە «سپارتاك» بالەتتەرىن قويعان ەدى. «جاڭعاق شاققىشتاعى» حانزادانىڭ ءرولىن سومداعان باقتيار ادامجان بۇدان بۇرىن سپارتاكتى ويناعان ەدى. ونىڭ ايتۋىنشا, جاۋىنگەر ادامدى سومداۋ وعان وڭايىراق. ونىڭ سوزىنەن حانزادا سەكىلدى ليريكالىق كەيىپكەردى نانىمدى ەتىپ كورسەتۋ ءۇشىن ءبىراز تەر توككەنى بايقالدى.
تەاتر ۇجىمى «جاڭعاق شاققىشتى» ساحناعا الىپ شىعۋ ءۇشىن ەكى اي بويى دايىندالىپتى. وعان «استانا وپەرانىڭ» دەكوراتسيالىق تسەحىنان باستاپ, تەحنيكالىق بولىمىنە دەيىنگى بارلىق قىزمەتتەرى اتسالىستى. بۋتافوريانى دايىنداۋشىلار سپەكتاكلدى قىس كوركى – قارمەن مولىنان كومكەردى. كاپرون توردان جاسالعان قار قاپالاقتاپ ساحنادان جاۋىپ تۇرادى. بۇدان باسقا بالەتتىڭ مەزانستسەناسىندا ارقانعا كەرىلگەن كەمە, ۇلكەندى-كىشىلى زەڭبىرەكتەر, شارتىلداقتار, قويلار, جەلپۋىشتەر كورىنەدى. كەيىپكەرلەرگە ارناپ تىگىلگەن 22 پاريك پەن 200-گە جۋىق كوستيۋم قويىلىم سالتاناتىن اسىرادى. 31 جەلتوقسان كۇنى دە كورسەتىلەتىن قويىلىم ءدۇبىرى الىستاپ بارا جاتقان جىلقىعا جاقسى جىلجابار بولدى.
پرەمەراعا بايلانىستى وتكەن ءباسپاسوز ءماسليحاتىندا تەاتردىڭ بالەت ءبولىمىنىڭ كوركەمدىك جەتەكشىسى, قر ەڭبەك سىڭىرگەن قايراتكەرى تۇرسىنبەك نۇرقاليەۆ كەلەسى جىلعى جوسپارلاردى دا ايتا كەتتى. ونىڭ ايتۋىنشا, كەلەسى جىلى «استانا وپەرا» كورەرمەندەرى ءتورت پرەمەرا تاماشالايدى. ولاردىڭ ەكەۋى الەمدىك كلاسسيكا – «باقشىساراي سۋ بۇرقاعى» مەن «بايادەركا» بولسا, ەكەۋى – «اباي» مەن «قىز جىبەك» تازا ۇلتتىق بالەتتەرى. سونداي-اق, كەلەر جىلدىڭ ناۋرىز ايىندا تەاتر ۇجىمى باشقۇرتستاندا وتەتىن رۋدولف نۋريەۆ اتىنداعى حح فەستيۆالگە «رومەو مەن دجۋلەتتا» قويىلىمىن ساحنالاۋعا شاقىرىلىپ وتىر. قوي جىلى يتاليانىڭ ميلان قالاسىندا «ەكسپو-2015» حالىقارالىق كورمەسى وتەدى. وسى شارانىڭ اياسىندا 30-31 قازان كۇندەرى ايگىلى «لا سكالا» تەاترىندا دا «استانا وپەرا» وكىلدەرى الەم كورەرمەندەرىنە ونەرىن پاش ەتەدى.
امانعالي قالجانوۆ
