ەربول ىرگەباي, استانا قالاسىنداعى الكەي مارعۇلان اتىنداعى № 40 ورتا مەكتەبىنىڭ ديرەكتورى: ۇبت – ءبىلىمدى تەكسەرۋ قۇرالىعانا
– سالەمەتسىزدەر مە؟! مەن – ابىلقاسىموۆا ايگۇل«تالاپكەر» اۋىلىنان حابارلاسىپ تۇرمىن. ءبىزدىڭ اۋىلدان ءسىزدىڭ مەكتەپتە كوپ بالالار وقيدى. كەشكى ۋاقىتتاردا اۆتوبۋستا ادامدار تولىق بولادى, كەيدە توقتامايدى. بالامىز ۇيگە كەلگەنشە الاڭداپ وتىرامىز. لپۋ-عا بالا اكەلەتىن مەكتەپ اۆتوبۋسىن تالاپكەرگە دەيىن جۇرگىزۋگە بولاماي ما؟
– سۇراعىڭىز ورىندى. مەكتەپتە وقيتىن ءاربىر بالانىڭ دەنساۋلىعى مەن ءومىر قاۋىپسىزدىگى ءۇشىن ءبىز جاۋاپ بەرەمىز. بۇل سۇراق بۇرىننان كوتەرىلىپ جۇرگەن ماسەلە بولاتىن. وكىنىشكە وراي, دۇرىس جاۋابىن ءالى تاپقان جوق. سەبەبى, تالاپكەر, № 96ايرىق جانە ماي بەكەتى استانا قالاسى اكىمدىگىنىڭ اۋماعىنا جاتپايدى. 2011 جىلعى 04 ساۋىردە استانا قالاسى اكىمىنىڭ «استانا قالاسىنىڭ الەۋمەتتىك ماڭىزى بار باعىتتار ءتىزىمىن بەكىتۋ تۋرالى» № 24-255 قاۋلىسى جارىق كوردى. قاۋلى نەگىزىنە سايكەس قالاداعى 10 مەكتەپكە اۆتوبۋس ءبولىنىپ, ونىڭ مارشۋرتى بەكىتىلگەن. سول سەبەپتى دە «تالاپكەر», № 96 ايرىققا دەيىن اۆتوبۋس جۇرگىزۋگە مۇمكىندىگىمىز جوق.
–اسەل يسا – اتا-انامىن. مەكتەپتە وقۋشىلار فورماسىن كيۋ مىندەتتى مە؟
– مىندەتتى ەمەس. بىراق ەركىنە جىبەرگەندە دۇرىس ەمەس. 90-جىلداردا بالا قالاي بولسا-سولاي كيىندى ەمەس پە؟ ۇيات دەگەندى ۇمىتىپ, كىندىگىن اشىپ, ءبىز وكشە تۋفلي, تىرتىسقان شالبار كيىپ ءجۇردى. مەنىڭ ويىمشا, جالپى بىرىڭعاي فورما بالالاردى تارتىپكە جۇمىلدىرادى. «تارتىپكە باس يگەن قۇل بولمايدى» دەپ باۋىرجان مومىشۇلى ايتقانداي, مەكتەپتىڭ ىشكى ەرەجەسىن وقۋشى ساقتاۋى كەرەك. ال ءتارتىپ بار جەردە – ءبىلىم دە تاربيە دە بار.
–ەكىنشى اياق كيىم اۋىستىرۋعا نەگە ماجبۇرلەيسىزدەر, بالانىڭ مەكتەپكە اپاراتىن جۇگى ونسىز دا كوپ ەمەس پە؟
–ەكىنشى اياق كيىم تازالىق ءۇشىن قاجەت. مەكتەپ قالانىڭ ورتاسىندا ەمەس, وقۋشى مەكتەپكە اسفالتتالعان جولمەن كەلمەيدى. باتپاق باسادى, ول مەكتەپتىڭ ءىشىن لاستايدى. سوندىقتان, اۋا-رايى بۇزىلعان مەزگىلدە, كۇزدىڭ جاڭبىرى مەن كوكتەمنىڭ لايساڭ باتپاعىندا اياق كيىم اۋىستىرۋدى تالاپ ەتەمىز.
– قايىرلى كۇن, ەربول ءىسلامۇلى! مەن –گۇلنار بەردىمۇراتوۆا اعىلشىن ءتىلىن باستاۋىش سىنىپتان باستاپ وقىتۋعا قارسىمىن. ءسىزدىڭ ويىڭىز قانداي؟
–ويىڭىزدى ءتۇسىندىم. بالا ءوزىنىڭ انا ءتىلىن جەتىك مەڭگەرىپ الماي, وزگە ءتىلدى قالاي ۇيرەنەدى دەيسىز عوي. ونداي سارىۋايىمعا سالىنساق, ارينە تۇكتە بولمايدى.
اباي اتامىز 25-قارا سوزىندە: «ورىسشا وقۋ كەرەك… سەن ونىڭ ءتىلىن بىلسەڭ, كوكىرەك كوزىڭ اشىلادى. ورىستىڭ عىلىمى, ونەرى – دۇنيەنىڭ كىلتى, ونى بىلگەن ادامعا دۇنيە ارزانىراق تۇسەدى»دەپ ايتقان. ول ءوز زامانى تۋرالى ايتتى, جاڭالىققا ۇمتىل, ىزدەن دەدى. بۇگىنگى تاڭدا وزگە ەلدەرمەن تەرەزەمىز تەڭ, يىق تىرەستىرىپ تۇرۋ ءۇشىن اعىلشىن ءتىلىن ءبىلۋ كەرەك. بۇل – زاماننىڭ تالابى. اباي زامانىندا ورىستىڭ ءتىلىن قالاي ءبىلۋ كەرەك بولسا, بۇگىنگى تاڭدا اعىلشىن ءتىلىن سول دارەجەدە ۇيرەنۋگە كۇش-جىگەردى جۇمساۋىمىز كەرەك. ابايشا ايتساق, «بالاڭ بالا بولسىن دەسەڭ, وقىت, مال اياما!»
– مەكتەپ مارعۇلان ەسىمىن قاشان الدى جانە ءبىلىم مەكەمەسىندە قانداي جۇمىستار جۇرگىزىلۋدە؟
–2004 جىلى الكەي مارعۇلاننىڭ 100 جىلدىق مەرەيتويى يۋنەسكو كولەمىندە اتالىپ ءوتتى. وسىعان بايلانىستى 2005 جىلعى 29 جەلتوقساندا استانا قالاسى اكىمىنىڭ شەشىمىمەن مەكتەبىمىزگە اكادەميكتىڭ ەسىمى بەرىلدى. مەكتەپتە «ۇلىلىقتى ۇلىقتاۋ – ۇرپاققا ۇلاعات» باعدارلاماسى ازىرلەنىپ, ونىڭ نەگىزىندە «الكەي مارعۇلاننىڭ ءومىرى مەن شىعارماشىلىق قىزمەتى ارقىلى جان-جاقتى دامىعان تۇلعانى قالىپتاستىرۋ» تاقىرىبىندا وقۋ-تاربيە جۇمىسى جۇرگىزىلۋدە. وسىعان وراي, مەكتەبىمىزدە مارعۇلانتانۋ كۋرسى, «مارعۇلان ىزىمەن» ولكەتانۋ ەكسپەديتسياسى, مارعۇلان وقۋلارى, «مارعۇلان سىيلىعى», «مارعۇلان» جۋرنالى بار. 2006 جىلى 11 مامىردا الكەي مارعۇلاننىڭ مۇراجايى اشىلدى. مۇراجايدا عالىمنىڭ ءومىرى مەن شىعارماشىلىعىنان سىر شەرتەتىن قۇندى ماتەريالدار جەتكىلىكتى. عالىمنىڭ كوزى تىرىسىندە تۇتىنعان زاتتارى مەن كىتاپتارى بار. كەلىپ كورەمىن دەۋشىلەرگە ەسىگىمىز اشىق.
– بالامنىڭ كەيبىر ساباقتان ۇلگەرىمى ناشار. اقىلى قوسىمشا ساباقتار الۋعا بولا ما؟
–مەكتەپ قابىرعاسىندا جالپى اقى تولەپ ءبىلىم العاندى قولدامايمىن.
– كەنجەبەك تىلەۋقابىلۇلىمىن. ەربول ءىسلامۇلى, مەكتەبىڭىزدە اۆتودەلو ساباعى جۇرگىزىلە مە؟ جۇرگىزىلمەسە سەبەبى نە؟
–سۇراعىڭىز وتە ورىندى. قازاقستان رەسپۋبليكاسى ءبىلىم جانە عىلىم مينيسترلگىنىڭ 2009 جىلعى 24 ماۋسىم № 313 بۇيرىعىنا سايكەس, مەكتەپتەردە جوعارى سىنىپ وقۋشىلارىنا «اۆتوموبيل ءىسى» ءپانى ەنگىزىلدى. بارلىق مەكتەپتەردىڭ ماتەريالدىق بازاسى بىردەي ەمەس, كەيبىر مەكتەپتەردە وقۋ كابينەتى جەتىسپەيدى. ءبىزدىڭ مەكتەپتىڭ وقۋشىلارى «قامقور» جشس بازاسىندا تەوريالىق ساباقتارىن تەگىن وقىدى. پراكتيكالىق ساباقتارىنا كەلگەندە قيىندىق تۋىندادى. سەبەبى اقشا تولەۋگە بارلىق اتا-انانىڭ مۇمكىندىگى جەتپەدى. سول سەبەپتى بۇل ساباق توقتاتىلىپ, ەڭبەك ءپانى وقىتىلۋدا.جالپى مەملەكەت تاراپىنان كوتەرىلگەن جاقسى باستاما. وقۋشى مەكتەپتى بىتىرگەندە قولىنا جۇرگىزۋشى كۋالىگىن الىپ شىعادى. وسىنى اتا-انالار دۇرىس ءتۇسىنىپ بالاسىنىڭ وقىپ, قولىنا جۇرگىزۋشى كۋالىگىن الۋىنا جاعداي جاساسا, دۇرىس بولار ەدى.
– ريتا تىلەكباەۆا – قالا تۇرعىنىمىن. بۇگىندە ءبىرىنشى سىنىپقا قابىلدانعان بالالاردان ەمتيحان الىپ, سىنىپتارعا بولەدى. بۇل قانشالىقتى زاڭدى؟
– بىردەن كەسىپ ايتايىن, بۇل – زاڭسىز. تامىز ايىندا مۇعالىمدەر وقۋشىلاردىڭ جالپى ويلاۋ قابىلەتىن, مەكتەپكە دايارلىعىن تەكسەرىپ, ساباق وتكىزەدى. ول ەمتيحان الىپ, سىنىپتارعا ءبولۋ ەمەس. بىزدە وقۋشى مەكتەپكە قانداي رەتتىك نومىرمەن قابىلداندى, سول تارتىپپەن سىنىپتارعا بولىنەدى. «ا» سىنىبىنا بارسا, بالام جاقسى وقيدى دەگەن ۇعىم اتا-انالاردىڭ ساناسىندا قالىپتاسىپ قالعان, وسىنى وزگەرتۋ كەرەك. ماسەلە سىنىپتا ەمەس, مۇعالىمنىڭ بىلىكتىلىگىندە, وقۋشىنىڭ ىنتاسى مەن قابىلەتىندە جانە اتا-انانىڭ باقىلاۋىندا ەكەندىگىن ۇمىتپايىق.
– مەكتەبىڭىزدە ەلەكتروندى وقىتۋعا بايلانىستى قانداي جۇمىستار جۇرگىزىلىپ جاتىر؟
–ەلەكتروندى وقىتۋ – زاماننىڭ تالابى. استانا قالاسىندا بەس مەكتەپ پيلوتتىق جوبادا «e-learning» باعدارلاماسىمەن جۇمىس جاساۋدا. بيىلعى وقۋ جىلىندا تاعى دا بىرنەشە مەكتەپ قوسىلادى. مۇنىڭ تيىمدىلىگىنىڭ ءبىرى – اتا-انا مەن مەكتەپ اراسىنداعى بايلانىس نىعايادى. اتا-انا بالاسىنىڭ كۇندەلىكتى ساباقتاعى العان باعاسىن ەلەكتروندى جۋرنال ارقىلى كورە الادى. وقۋشى مەكتەپكە ءتۇرلى سەبەپتەرمەن كەلە الماسا, ءۇي تاپسىرماسىن جۋرنالدان الادى. مەكتەپتىڭ بۇكىل وقۋشىلارى مەن اتا-انالارى تۋرالى دەكرەكتەر بازاسى ازىرلەندى. مەكتەپتىڭ ماتەريالدىق-تەحنيكالىق بازاسى كۇشەيدى, كەڭ جولاقتى ينتەرنەت جۇيەسىنە قوسىلدى. بۇل دا مەلەكەتتىڭ ءبىلىم ساپاسىن كوتەرۋگە جاساپ جاتقان جۇمىسىنىڭ ايقىن كورىنىسى.
–ۇلتتىق بىرىڭعاي تەستىلەۋ وقۋشىنىڭ ناقتى ءبىلىمىن كورسەتە الا ما؟ بالا جۇيكەسىن جۇقارتقاننان باسقا پايداسى جوق سياقتى. باسقا جۇيەگە كوشسە قالاي بولار ەدى؟
–ۇلتتىق بىرىڭعاي تەستىلەۋدى قۇبجىق, ءبىر قورقىنىشتى دۇنيەگە اينالدىرىپ جىبەردىك. ۇبت – تەك ءبىلىمدى تەكسەرۋ قۇرالى. ال ءبىز ءبىلىمدى ءبىرىنشى سىنىپتان باستاپ الامىز. ورتا بۋىندا نەگىزىن قالىپتاستىرىپ, جوعارى بۋىندا بەكىتەمىز. ماسەلەنىڭ توركىنى ورتا بۋىندا جاتىر, وسى كەزەڭدە اسىرەسە 7-8 سىنىپتاردا ءبىز بالانىڭ تاربيەسى مەن بىلىمىنە كوڭىل بولمەيمىز. بالا ساباققا دايىندالۋدى ازايتادى نەمەسە مۇلدە دوعارادى. ءجاسوسپىرىمنىڭ وتپەلى كەزەڭىندە اتا-انا تارپىنان دا, مۇعالىم تاراپىنان دا ءجىتى باقىلاۋ مەن تالاپ قاجەت. 10-11 سىنىپتا وقۋشىنىڭ بۇرىن بىلمەگەن ماتەريالدارىن يگەرۋگە تۋرا كەلەدى, قينالادى, ول جۇيكەسىنە اسەر ەتەدى. دۇرىس باعا الا الماسا, كىنالىنى ىزدەيمىز. جالعان ءبىلىم ەشقاشاندا جەتىستىكە اپارمايدى. بىلىمسىزدىك ءبىزدى بيىكە شىعارمايدى. بيىلعى جىلعىداي قاتاڭ تالاپ قويىلىپ, تەكسەرىلىپ وتىرسا, مەكتەپتىڭ دە, وقۋشىنىڭ دا ءبىلىمى ناقتى ايقىندالادى.
– مەن ء–ومىرجانوۆا بوتاجان قاليبەكقىزىمۇعالىم ماماندىعى بويىنشا جوعارى وقۋ ورىنىن بيىل ءبىتىردىم. بىرنەشە مەكتەپكە باردىم, بارلىعى ەڭبەك ءوتىلىڭ, ساناتىڭ جوق دەپ المايدى. سوندا جاس ماماندار نە ىستەۋى كەرەك؟
– «قوزى اسىعى دەمەڭىز, قولىڭا جاقسا ساقا عوي», – دەگەندەي اڭگىمەلەسۋ باراسىندا ماماننىڭ تەوريالىق ءبىلىمى مەن بويىندا ۇستازعا لايىق قاسيەتتەرى كورىنىپ تۇراتىن بولسا جۇمىسقا الامىز. ءبىزدىڭ مەكتەپتە دە بىرنەشە جاس ماماندار جۇمىس ىستەيدى. بيىلعى وقۋ جىلىندا التى جاس ماماندى قابىلدادىق. بوس بولعان ۆاكانتتى ورىندار بولسا, جاس مامان دەپ بولمەي جۇمىسقا قابىلدايمىن.
قازىر مەكتەپتە جۇرگەن پەريزات, ايناگۇل, مارس سىندى مۇعالىمدەردىڭ بويىندا ۇستازعا ءتان مەيىرىمدىلىك, بالاعا دەگەن جۇرەك جىلۋى, ۇقىپتىلىق, ىزدەنىس ت.ب. قاسيەتتەر بايقالىپ تۇرادى. ولاردىڭ كەلەشەگىنەن ۇلكەن ءۇمىت كۇتەمىن, شىعارماشىل, جاقسى مۇعالىم بولادى دەپ ويلايمىن. سوندىقتان ءۇمىتىڭدى ۇزبە, استانادا اشىلىپ جاتقان ءبىر مەكتەپكە ورنالاساتىن مۇمكىندىگىڭ بار.
قالالىق ەڭبەكپەن قامتاماسىز ەتۋ ورتالىعىنا ەسەپكە تۇرىپ, ءبىلىم باسقارماسى ارقىلى دا مەكتەپتەرگە جۇمىسقا بارىپ, ەڭبەك جولىڭدى باستاپ, مۇعالىمدىك ماماندىقتىڭ قىرى مەن سىرىن ۇيرەنە بەرۋگە دە بولادى.
– وقۋشىنىڭ جان-جاقتى دامۋى ءۇشىن مەكتەپتەرىڭىزدە قانداي ۇيىرمەلەر جۇمىس ىستەيدى؟
– بىزدە وقۋشىنىڭ سىنىپتان تىس كەزەڭدە ءوزىن دامىتۋعا بارلىق جاعداي جاسالعان. مەكتەپتە بارلىعى 21 ۇيىرمە بار. ولار: مانەرلەپ وقۋ, دراما, قولونەر, ۇلتتىق تانىم, جاس ءتىلشى جانە ت.ب. سونداي-اق, فۋتبول, ۆولەيبول, باسكەتبول, توعىزقۇمالاق, تەننيس, شاڭعى, ت.ب. سورتتقى ۇيىرمەلەرگە بالالار كوپتەپ كەلەدى.
بالانىڭ تەك ءبىلىم الىپ قويماي, ونىڭ جان-جاقتى دامۋىنا اتا-اناسىنىڭ كوڭىل بولگەنى دۇرىس. مۇمكىندىك بولىپ, شاما كەلىپ جاتسا بالانى ۇيىرمەلەرگە اپارۋ, ءتۇرلى جارىستارعا قاتىستىرۋ كەرەك.وكىنىشكە وراي, گيمناستيكا, سۋعا ءجۇزۋ, حوككەي, ۆەلوسيپەد سپورتىمەن اينالىساتىن كوكتال شاعىن اۋدانىندا سپورت سارايى جوق. استانا ءوسىپ كەلەدى عوي, كەلەشەكتە سالىنادى دەگەن ۇمىتتەمىز.
– مەن ءسىزدىڭ مەكتەپتىڭ اتا-اناسىمىن. ءبىرىنشى سىنىپتا وقيتىن بالاما بارسام كۇزەتشى ۇرسىپ, كىرگىزبەيدى. مۇنى جونگە قويۋعا بولا ما؟
–كۇزەتشىگە كىنا قويۋدان بۇرىن, وزىمىزدە ويلانايىق. «قورىسىن دەپ قوزىسىن, قويىپ ەدى سول ءۇشىن» دەمەكشى, ونىڭ مىندەتى – وقۋشىنىڭ قاۋىپسىزدىگىن ساقتاۋ. دۇبىرگە تولى, ارپالىسقا تولى مىنا بۇگىنگى زاماندا كىمنىڭ كىم ەكەنىن بىلمەيمىز عوي. ەگەر مۇعالىمگە نەمەسە مەكتەپ باسشىلىعىنا جولىعاتىن شارۋاڭىز بولسا, كەزەكشى جۋرنالىنا جازىلىپ كىرۋگە بولادى. ال, تەك بالامدى الۋ ءۇشىن سىنىپقا بارامىن دەگەنىڭىز ارتىق بولار.
كەلەشەكتە استانا قالاسى اكىمى باستاماسىمەن «بولاشاقتىڭ مەكتەبى» پيلوتتىق جوباسىنا ەنەمىز. ول جوبا بويىنشا كىرەبەرىسكە تۋرنيكەت (وتكىزۋ قوندىرعىسى) قويىلادى, ءاربىر وقۋشى قولىنداعى كۋالىگى ارقىلى مەكتەپكە كىرەدى. ونىڭ كەلگەن جانە كەتكەن ۋاقىتى اتا-اناسىنىڭ ۇيالى تەلەفونىنا حابارلاما رەتىندە ءتۇسىپ وتىرادى.
گۇلبارشىن وكەشقىزى
