استانا قالاسىنداعى ارداقتى اقساقالدىڭ ءبىرى ەركىن داۋەشۇلى قاشان كورسەڭىز دە اقجارقىن قالپىنان اينىماي جۇرەدى. ەلوردا تورىندە ءوتىپ جاتاتىن ءتۇرلى قوعامدىق شارالاردان تىس قالمايدى. تۋعان جەرى اقكول دەسە كوڭىلى اسپانداپ تۇراتىن قادىرمەندى ازامات استانا دەگەندە تىپتەن ارقالانىپ, كوتەرىڭكى لەپپەن سويلەي جونەلەدى. «استانانىڭ ءبىرىنشى كىرپىشى قالانا باستاعاننان, بۇگىنگى كۇنگە دەيىنگى دامۋ جولىنا كۋاگەر بولىپ كەلەمىن. بۇل شىنىمەن دە بار قازاقتىڭ باس قالاسىنا بالانعان قاسيەتتى مەكەنگە اينالدى. وسىنداي تاريحي وقيعانىڭ ورتاسىندا جۇرگەنىمدى ومىرىمدەگى ءبىر باقىتىم دەپ سانايمىن» دەيدى كەزدەسكەن ساتتە كەيىپكەرىم اعىنان جارىلىپ.
ءيا, ەركىن داۋەشۇلى جەتپىستىڭ سەگىزىنە دەيىن ەڭبەكتەن قول ۇزبەدى. جاستايىنان تالاي جاۋاپتى قىزمەتتى اتقارىپ, ەلىنە ەلەۋلى بولا بىلگەن ەڭبەكقور ازامات زەينەت جاسىنا جەتسە دە استاناداعى «قارتتار ءۇيى» مەكەمەسىندە پسيحولوگ بولىپ جۇمىس جۇرگىزدى. ءارتۇرلى سەبەپتەرمەن ءومىردىڭ تاۋقىمەتىنە تۇسكەن اعا ۇرپاقتىڭ جانىنا جىلۋلىق, بويىنا جىگەر بەرۋگە تىرىستى. ۇزاق جىلعى ۇستازدىق تاجىريبەسىن كەڭىنەن پايدالاندى.
ەرەكەڭنىڭ تاعى ءبىر ايتارلىق قاسيەتى قولى قالت ەتكەندە قولىنا قالام الىپ, كورگەنىن, ەستىگەنىن, بىلگەنىن قاعازعا ءتۇسىرىپ تاربيەلىك ماعىناداعى تاعىلىمدى ماقالالار جازادى. ونىڭ ىشىنەن كوپشىلىككە قاجەت-اۋ دەگەندەرىن استانالىق, وبلىستىق جانە اۋداندىق گازەتتەرگە ۇسىنادى. سونداي وتكەننەن ءىز تارتاتىن, بۇگىنگى كۇننىڭ وزەكتى ماسەلەلەرىن قوزعايتىن تاعىلىمدى ماقالالارى ۇزىلمەي جارىق كورەدى.
ءيا, ەل مەن جۇرت ازاماتىمەن اجارلى, ماقتان تۇتار اسىلدارىمەن ەڭسەلى. بۇل – اتادان بالاعا جالعاسىپ, قانىمىزعا ءسىڭىپ كەتكەن قالىپتى جايت. بۇگىنگى اڭگىمەمىزگە ارقاۋ بولىپ وتىرعان ەركىن داۋەشۇلى – سونداي جانداردىڭ ءبىرى. ىسكەر ۇيىمداستىرۋشى, ابزال ازامات, ەڭ باستىسى, ۇلاعاتتى ۇستاز جايلى اڭگىمەمىزدى ءتۇيىپ-ءتۇيىپ تولعاۋدى ءجون كوردىك.
وسىدان ءتورت جىل بۇرىن اقمولا وبلىسىنىڭ اقكول اۋدانىنىڭ اكىمى تەمىرجان ەدىگەنوۆ اۋداندىق مادەنيەت ۇيىندە وتكەن كەشتە ەركىن داۋەشۇلىنىڭ ونەگەلى جولىنىڭ جاس ۇرپاققا ۇلگى بولار كوپتەگەن ساتتەرىن ايتا كەلىپ, ۇلاعاتتى ۇستازعا پاتريوتتىق بەلسەندى ءومىر ۇستانىمىن شايقالتپاي, شىعارماشىلىق شابىتىنىڭ شارىقتاي بەرۋىنە تىلەك بىلدىرگەن ەدى. وسى سالتانات بارىسىندا استانادان ارنايى شاقىرىلعان ەرەكەڭە «اقكول اۋدانىنىڭ قۇرمەتتى ازاماتى» اتاعىن تاپسىرىپ ەدى.
وسى تۇستا بۇكىل اۋدان كولەمىندە وسىنشاما قوشەمەت كورسەتىلگەن ازامات كىم ەدى, ول قانداي ەڭبەگىمەن ەل-جۇرت اراسىندا وسىنداي قۇرمەتكە يە بولدى دەگەن ساۋالدىڭ دا تۋىنداۋى ابدەن مۇمكىن دەپ ويلايمىن.
تاعدىر دەسەڭىزشى… سوعىس دەپ اتالاتىن الاپاتتىڭ ءورتى تۇتانۋدان ەكى جىل بۇرىن دۇنيەگە كەلگەندەردىڭ بالالىق شاعىن كوزگە ەلەستەتۋ قيىن-اق. الاڭسىز كۇلىپ-ويناپ ولار جۇرە المادى. بازارلى بالالىعىنا بەرىلىپ دوپ تەۋىپ, اسىق اتپادى. بالالارى شىرت ۇيقىدا جاتقاندا اكە-شەشەلەرى كولحوزدىڭ اۋىر جۇمىسىن اتقارۋ ءۇشىن ۇيدەن ەرتە شىعىپ, كەش قايتاتىن. وسى ۋاقىت ىشىندە بالالار جارتىلاي اش-جالاڭاش ەكى كوزدەرى ءتورت بولىپ, ەسىكتى تورۋمەن, اكە-شەشەلەرىن اسىعا كۇتۋمەن بولاتىن. وسىنداي قيىن جاعدايدا بالالار ءوسىپ جەتىلدى, مەكتەپ تابالدىرىعىن اتتاپ, ءبىلىم بۇلاعىنان سۋسىندادى. مەكتەپ بىتىرگەن تۇلەكتەردى البىرت جاستىق شاق ارمان-قيالىنا سامعاپ ۇشتىرعانداي ەدى. ەندى قايدا بارساق, قانداي ماماندىق تاڭداساق ەكەن دەگەندە ەركىن كوپ ويلانباستان «الىستان اربالاعانشا, جاقىننان دوربالا» دەگەندەي, تىزگىندى قاراعاندىعا بۇردى.
وسىنداعى پەداگوگيكا ينستيتۋتىن 1961 جىل بىتىرگەن ەركىن ماماندىعى بويىنشا مۇعالىم جانە كەڭەس ورتا مەكتەبى ديرەكتورىنىڭ وقۋ-وندىرىستىك ءماسەلەلەرى جونىندەگى ورىنباسارى بولىپ جۇمىس ىستەۋىنە تۋرا كەلدى. 1966 جىلى ەركىن داۋەشۇلى سول كەزدەگى يۆانوۆو ورتا مەكتەبىنە ديرەكتوردىڭ وقۋ تاربيە جۇمىسى جونىندەگى ورىنباسارلىعىنا اۋىستىرىلدى. بۇل ەلدى مەكەن تىڭ يگەرۋ جىلدارى قۇرىلعان بولاتىن جانە ونىڭ تۇرعىندارىنىڭ باسىم كوپشىلىگى باسقا رەسپۋبليكالاردان كەلگەندەر ەدى. ولاردىڭ ءبارىن شىن پاتريوتتار دەپ ايتۋ ارتىق بولار, اراسىندا جازاسىن وتەمەي تۇرمەدەن شىققاندار دا بولدى. سوندىقتان يۆانوۆوداعى مەكتەپ اۋدانداعى ەڭ «قيىن مەكتەپ» قاتارىندا ەدى, ونىمەن قوسا شارۋاشىلىق باسشىلارىنىڭ ءبارى كەلگەندەردىڭ وكىلدەرى بولاتىن. ال مەكتەپتەگى قىرىق شاقتى قىزمەتكەردىڭ تورتەۋى عانا قازاقتار ەدى.
ەرەكەڭ ومىرلىك جارى حاميلا قۇلبەكقىزى ەكەۋى وسى مەكتەپتە قىزمەت جاساعان كەزدەرى ۇستازداردىڭ بىلىكتىلىگىن ارتتىرۋ ءۇشىن كۋرستارعا جىبەرىپ, پەداگوگ كادرلاردىڭ ساپاسىن جەتىلدىردى. ونىمەن قوسا, ۇستازداردىڭ ەڭبەك ۇجىمدارىندا ءجيى بولىپ, سونداعى اتا-انالارمەن جۇيەلى اڭگىمە وتكىزۋدىڭ ارقاسىندا مەكتەپتەگى بالالار ءتارتىبىنىڭ جاقسارۋىنا ىقپال جاسادى. وسى ەڭبەكتەرىنىڭ ناتيجەسى بولار, 1970 جىلى اۋداندىق وقۋ ءبولىمىنىڭ باسشىلىعى ەركىن داۋەشۇلىن قارابۇلاق مەكتەبىنىڭ ديرەكتورلىعىنا جوعارىلاتتى. بايقاسا, بۇل مەكتەپتىڭ دە توزىعى جەتكەن, ماتەريالدىق جاعدايى ناشار, ۇستازداردىڭ ساپاسى تومەن ەكەن. بۇل كەمشىلىكتەردى جويۋ كۇن تارتىبىندەگى باستى ماسەلەگە اينالدى. وسى تۇستا ەرەكەڭنىڭ ۇيىمداستىرۋشىلىق, ىسكەرلىك قابىلەت-قارىمى ايقىن اڭعارىلادى. تالاي رەت وبلىس جانە اۋداندىق ءبىلىم سالاسىنىڭ باسشىلارىنىڭ تابالدىرىعىن توزدىردى, اقىرى نە كەرەك, ولار دايەكتەردىڭ دالەلدەرىنە كونبەسكە شارالارى بولماي, جاڭا مەكتەپ سالدىرۋعا قارجى ءبولدىردى. ءسويتىپ, جاڭا مەكتەپ تە بوي كوتەردى. ەكى-ءۇش جىلدىڭ ىشىندە كادر ماسەلەسىن شەشۋدىڭ جولىن تاۋىپ, جوعارى ءبىلىمدى ۇستازداردان بىلىكتى ۇجىم قۇرا ءبىلدى. ولاردىڭ قاتارىندا كەيىننەن وزدەرىن جاقسى قىرىنان تانىتا العان ۇستازدار – ش.تولەگەنوۆ, ۆ.اندريس, ت.ياۆورسكايا, ۆ.گ.ايفالد, ە.رامازانوۆتار ەسىمدەرىن ەرەكەڭ ەرەكشە ىلتيپاتپەن ەسكە الىپ وتىرادى. ال ەرەكەڭنىڭ ەڭبەگى ەرەكشە باعالاندى. ول قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ۇزدىك ۇستازى اتاعىنا يە بولدى.
جالپى ەرەكەڭ تابيعاتىنان ەلگەزەك جان. ول ءبىر ماسەلەنى قولىنا السا, وزىنە دە, سوعان قاتىستى جاندارعا دا, مازا بەرمەي, ءىستىڭ ناتيجەلى اياقتالۋىنا تۇرتكى بولۋدى ساناسىنا سىڭىرگەن. ە.داۋەشۇلىنىڭ وسىنداي ىسكەرلىگىن بايقاعان سىلەتى اۋداندىق پارتيا كوميتەتى ونى ۇگىت-ناسيحات ءبولىمىنىڭ مەڭگەرۋشىلىگىنە بەكىتتى.
پارتيا جۇمىسىنىڭ ەرەكشەلىگى دە, قيىندىعى دا بار ەكەنىن جۇمىسقا كىرىسكەن ەرەكەڭ بىردەن اڭعاردى. تاجىريبەلى ارىپتەستەرمەن بايلانىس جاساپ, يدەولوگيالىق جۇمىستى اۋداندا جاقسارتۋعا قاجىر-قايراتىن جۇمسادى.
– تۋعان ولكەگە تەڭ كەلەر نە بار؟ قازاقستاندا تابيعاتى كەلىسكەن, تاڭعاجايىپ وڭىردە دۇنيەگە كەلگەنىمدى ماقتان تۇتام. ولكەمىزدىڭ ەڭ باستى قازىناسى – ادامدارى, – دەپ وتكەن كۇندەردى ەسكە العان ەركىن داۋەشۇلى, – ءبىزدىڭ اۋداندا كىندىك قاندارى تامعان, ستاليندىك قۋعىن-سۇرگىننىڭ قۇربانى بولعان ايگىلى جازۋشى جايىق بەكتۇروۆ, ارميا گەنەرالى, كەڭەس وداعىنىڭ باتىرى, حالىق قاھارمانى ساعادات نۇرماعامبەتوۆ, فيلولوگيا عىلىمىنىڭ دوكتورى ءارى جازۋشى تۇرسىنبەك كاكىشەۆ ەسىمدەرى بۇكىل قازاقستان حالقىنا جاقسى ءمالىم بولار دەيمىن. ولكەمىزدىڭ توڭىرەگى تولعان بايلىق. تەك سونى حالىق قاجەتىنە جاراتا بىلسەك, قانداي عانيبەت بولار ەدى, – دەيدى.
تۋعان ەلدىڭ گۇلدەنۋىن قالايتىن بەلسەندى ماماننىڭ ەڭبەك جولىنا زەر سالعان قازاق كسر-ءنىڭ وقۋ ءمينيسترى ق.بالاحمەتوۆ ۇسىنىمدارىن نەگىزىمەن ەركىن داۋەشوۆتى اقكول اۋداندىق ءبىلىم ءبولىمىنىڭ باسشىسى ەتىپ تاعايىنداۋ بۇيرىعىن بەرەدى. جۇمىسقا قىزۋ كىرىسكەن ەرەكەڭ اۋدانداعى مەكتەپتەر مەن بالا باقشالار جاعدايىمەن تانىسۋدان باستادى. بايقاسا, مۇندا دا شەشىمىن كۇتىپ تۇرعان شارۋالار شاش ەتەكتەن ەكەن. ەڭ ءبىر سوراقىسى, قالا مەكتەپتەرىنىڭ ءبارى ورىس تىلىندەگىلەر, ۇلتى قازاق ۇستازدار كەلسە, ولاردى جۇمىسقا قابىلداۋعا قۇلقىلارى جوق. بالا باقشالارىنداعى جاعداي دا وسىنداي. ونداعى قازاق بۇلدىرشىندەرى تىلدەرىن سىندىرىپ, ورىس ءتىلىن ۇيرەنۋگە ءماجبۇر. وسىنداي جاعدايدى كورگەن ەرەكەڭ باتىل قادام جاساۋعا باردى. قالاداعى بالالار باقشالارىنىڭ مەڭگەرۋشىلەرى مەن تاربيەشىلەرىن ءوز ۇلتىمىزدىڭ وكىلدەرىنەن قالىپتاستىرا باستادى. وسىلايشا بالالار مەكەمەلەرىنىڭ كادرلىق ساپاسىن كۇرت وزگەرتتى. ءبىلىم ءبولىمىنىڭ قىزمەتكەرلەرىنە اپتا سايىن 2-3 مەكتەپتەرگە بارىپ, ساباق بەرۋ جۇيەسىنىڭ قالىپتى جۇرگىزىلۋىن باقىلاۋدى تاپسىردى. اۋدان قانشا ورىس ءتىلدى بولسا دا, باتىل تۇردە مەكتەپتەردى بىرتە-بىرتە مەملەكەتتىك تىلگە كوشىرە باستادى. اۋدان ورتالىعىنداعى رەسمي تىلدەگى مەكتەپتەردەن قازاق ءتىلدى سىنىپتار اشۋ ءۇردىسى باستالدى, بالالار باقشالارىندا قازاق توپتارى قۇرىلا باستادى.
تۇپتەپ ايتقاندا, ەرەكەڭ زەينەتكە شىعار كەزدە اقكول اۋدان ورتالىعىندا جەتى تازا قازاق ورتا مەكتەبى, 14 ارالاس مەكتەپ بولدى. تۇرعىنداردىڭ ون بەس پايىزى عانا قازاق بولسا دا, اقكول قالاسىنداعى مەكتەپتەردە قازاق سىنىپتارىن اشقىزدى.
– بولاشاعىمىز – جاستار. جاستار سەنىممەن قاراعان ءجون. ولاردى وتانسۇيگىشتىككە, انا ءتىلىن قۇرمەتتەۋگە, سالت-ءداستۇرىن قاستەرلەۋگە تاربيەلەيىك. جاستارىمىزدى سپورت پەن ەڭبەككە باۋلىساق, ونەرگە جەتەلەسەك, ءبىلىمدى بولۋىنا ىقپال ەتسەك, ماقساتىمىزدىڭ ورىندالعانى, – دەيدى ەراعاڭ اڭگىمەسىن ساباقتاپ.
ەركىن مەن حاميلا جەڭگەي ەكەۋىنىڭ ۇستازدىق ەڭبەك وتىلدەرىن قوسساق ءبىر عاسىردان اسىپ جىعىلادى. حاميلا قۇلبەكقىزى جولداسى قايدا قىزمەت ەتسە دە, ءار ۋاقىتتا جانىنان تابىلىپ, ءۇيدىڭ بارلىق جۇمىسىن ءوز موينىنا الىپ, بالالارىنىڭ جاقسى بولىپ ءوسۋىنە باسا كوڭىل ءبولىپ ءجۇردى. زەينەت دەمالىسىنا شىققاننان بەرى, بالالارى مەن نەمەرەلەرىنىڭ جانىندا بولۋ ءۇشىن استاناعا كوشىپ كەلدى. جۇمىسقا ۇيرەنگەن ەرەكەڭ ۇيدە ۇزاق وتىرا المادى. وسىنداي كۇندەردىڭ بىرىندە ءوزى بۇرىننان بىلەتىن تانىسى كەنجەبولات باپىشەۆ كەزدەسە كەتتى. ىزدەگەنگە-سۇراعان دەگەندەي, كەنجەبولات بۇل كەزدە «شاراپات» الەۋمەتتىك قىزمەت كورسەتۋ ورتالىعىنىڭ ديرەكتورى ەكەن. ءسويتىپ, ەرەكەڭ وسى ورتالىققا پەداگوگ-پسيحولوگ بولىپ ورنالاستى. مۇنداي ماماندىق قازاقستاننىڭ الەۋمەتتىك سالاسىندا العاش رەت وسى مەكەمەدە ىسكە قوسىلدى.
ەركىن داۋەشۇلىنىڭ تالاي جىلعى تىنىمسىز ەڭبەكتىڭ ارقاسىندا تاۋىپ العان تاعى ءبىر ءحوببيى بار. بۇل «دەرت», اسىرەسە, پارتيا جۇمىسىندا جۇرگەندە «جابىسقان» جۋرناليستيكانى مەڭگەرۋى. بۇل رەتتە دە جەمىستى شىعارماشىلىق جۇمىس جۇرگىزدى دەۋگە نەگىز بار.
وتكەن تاريحىمىزدى كەيىنگى ۇرپاق, اۋىلداستار, اعايىن-تۋىس ءبىلىپ ءجۇرسىن دەگەن نيەتپەن ەرەكەڭ بىرنەشە ەستەلىك كىتاپتار جازدى. ولاردىڭ قاتارىندا «اۋىلىمدى ساعىندىم», «جانى جايساڭ جايىق اعا», «ءبىر عاسىر» كىتاپتارى بىرنەشە جىلعى ەڭبەگىنىڭ وتەۋى دەسەك جاراسادى. سوڭعى جىلدارى «استانا اقشامى», «ارقا اجارى», «اقكول ءومىرى» گازەتتەرىندە پروبلەمالىق ماسەلەلەردى كوتەرگەن ماقالالارى ءجيى جارىق كورەتىن بولدى. باسپاسوزدەردە جاريالانعان پروبلەمالىق ماقالالاردىڭ ارقاسىندا جازۋشى جايىق بەكتۇروۆتىڭ ەسىمى اۋدانداعى ءبىر كوشەگە بەرىلدى جانە ءبىر مەكتەپ سول اسىل اعانىڭ ەسىمىمەن اتالدى.
ەركىن داۋەشۇلى نەمەرەلەرىنىڭ سۇيىكتى اجەسى حاميلا قۇلبەكقىزىمەن وتاسقانىنا دا جانە ۇستازدىق ەتكەندەرىنە دە جارتى عاسىردان اسىپ بارادى. ەكەۋى ەلۋ ەكى جىل بويى ءۇزىلىسسىز ۇستاز بولىپ, تاياۋ جىلداردا عانا زەينەت دەمالىسىنا شىققان, سويتسە دە ءالى قوعامدىق جۇمىستاردان تىس قالمايدى. ەركىن داۋەشۇلى 2014 جىلدىڭ 5 جەلتوقسانىندا پرەزيدەنت جارلىعىمەن «قۇرمەت» وردەنىمەن ماراپاتتالدى.
ەرلى-زايىپتى ۇستازدار التى بالا ءتاربيەلەپ ءوسىردى. بارلىعى جوعارى ءبىلىم الدى. بىرەۋى عىلىم كانديداتى, ەكىنشىسى تاياۋدا دوكتورلىق ديسسەرتاتسيا قورعادى. تورتەۋى لاۋازىمدى قىزمەتتەر اتقارسا, بىرەۋى كاسىپكەرلىكپەن اينالىسادى. «نەمەرەلەرىمنىڭ الدى قىزمەت اتقارىپ, شوبەرە سۇيگىزىپ وتىر. ەلۋ بەس جىل وتاسقان جارىم كۇمىس القا يەگەرى, وسىنداي ۇرپاعىمنىڭ بارىنا ءتاۋبا!» دەيدى ومىرىنە رازى بولعان ەركىن داۋەشۇلى مەيىرلەنىپ.
ەل ءۇشىن اتقارعان شىنايى قىزمەتتىڭ اتاۋسىز قالمايتىنى زاڭدىلىق بولسا كەرەك. دەمەك, بۇل كىسىلەردىڭ عۇمىر-دارياسى كوپشىلىككە ونەگە بولارى ءسوزسىز.
مەيرام بايعازين,
استانا قالالىق
ارداگەرلەر كەڭەسىنىڭ مۇشەسى
