تاريح تاقىرىبى قىزۋ تالقىلانىپ جاتىر. الەۋمەتتىك جەلىلەردىڭ بىرىندە قۇرالاي شۋباەۆا ەسىمدى قاراپايىم قازاق قىزى جازىپ وتكەندەي, تاريحي اقيقاتقا سۋساعان قوعام ءوز وتكەنىن اشىپ, ەسىنە تۇسىرە الماي, بۋىرقانىپ جاتقانعا ۇقسايدى. ارينە, بوداندىقتان بوساعان ەلدىڭ وسىنداي كۇيگە تۇسەرى انىق. قاي كەزدە دە وكتەمدىك ورناتقان وتارلاۋشى ەل قول استىنداعى باعىنىشتى حالىقتى تامىرىنان اجىراتىپ, جان-تانىمەن وزىنە بەرىلگەنىن, ءسىڭىسىپ, جوق بولىپ كەتكەنىن كوزدەيدى. ەرتە زاماندارداعى قۇل يەلەنۋشىلەردىڭ مالايلارىن ماڭگۇرتكە اينالدىرىپ, بۇيرىقتى عانا ورىندايتىن ساناسىز كۇيگە تۇسىرگەنى سەكىلدى.
سوندىقتان دا, ءبىز «اتا-بابالارىمىز باتىر بولعان, مىقتى بولعان» دەدىك, بىراق, سوعان ءوزىمىز سەنبەدىك. وتكەنىمىزدە نەبىر التىن عاسىرلاردى باستان كەشكەنىمىزدى, الەمگە اۋىز اشتىرىپ, ايداي تانىمال بولعانىمىزدى سەزدىك, بىراق, ونىڭ تاريحىن, ناقتى دالەلدەرىن بىلمەدىك. سول سەبەپتى دە, وزىمىزگە ءپىر ساناپ, ۇلگى-ونەگە تۇتاتىن تۇلعا تاپپادىق. تاريحىمىزدا اتى قالعان اتا-اپالارىمىز ساناۋلى عانا ەدى…
بەرتىندە ءبارى بىرتىندەپ اشىلا باستادى. ءبىز بازبىرەۋلەر وزىمىزگە جاتتاتىپ, سانامىزعا تاڭىپ كەلگەندەي, جابايى كوشپەلى حالىق بولماعانىمىزدى بىلە باستادىق. ارحەولوگ زەينوللا ساماشەۆ ايتقانداي, تاريحتا بىرەن-ساران ەل بولماسا, بىرىڭعاي كوشپەلى تىرلىك كەشكەن حالىق از ەكەن. ءار داۋىردە كليماتتىڭ وزگەرىستەرىنە بايلانىستى, وتىرىقشىلىق پەن كوشپەلى سالت قاتار ۇستالىپ كەلىپتى. وتىرىقشىلىق بولعان سوڭ, ارينە, ەلدىمەكەن, قونىستار, قالالار دا بولادى. دەمەك, قازاق قالا كورمەگەن حالىق ەمەس ەكەن. اتام زاماننان بۇل ەلدىڭ ءوز زامانىنا ساي وركەنيەتى بار قونىستارى بولعان.
ەڭ قىزىعى, انتروپولوگ ورازاق سماعۇل ايتىپ جۇرگەندەي, ءبىزدىڭ ءتورت مىڭ جىلدىق تاريحىمىز بار. وسىناۋ كەڭ بايتاق قازاق دالاسىن وسىدان ءتورت مىڭ جىل بۇرىن مەكەندەگەن ادامداردىڭ سۇيەكتەرى, انتروپولوگيالىق زەرتتەۋلەر ناتيجەسى بويىنشا, قازىرگى قازاقتىڭ بولمىسىمەن سايكەستىگى دالەلدەنگەن. ياعني, قازاقتىڭ ءتورت مىڭ جىلدان بەرى وسى ولكەنى مەكەندەپ كەلە جاتقان, تاريحى تەرەڭنەن تارتىلعان حالىق ەكەنى بەلگىلى بولىپ وتىر. ونى الەم عالىمدارى مويىنداۋدا.
ەندەشە, تاريحقا قاتىستى ءبىر جاڭا دەرەك جاريالانا قالسا, قوعامنىڭ قىزۋ تالقىلاپ, ءىلىپ الا جونەلەتىنى – زاڭدىلىق. ءبىز – تاريحي جادى بۇرمالانعان حالىقپىز. ءوزىمىزدىڭ وتكەنىمىزدەن اداسىپ, بار دۇنيەلەرىمىزدەن, تاريحي قۇندىلىقتارىمىزدان كوز جازىپ قالعان ۇرپاقپىز.
قۋانتاتىنى, جۋىردا مەملەكەتتىك حاتشى وتكىزگەن ۇلكەن جيىندا وسى ماسەلەنى وڭعارتۋ العا مىندەت ەتىپ قويىلدى. تاريحشىلارعا ازىرگە ەتنوس كوكجيەگىن ءبىزدىڭ ءداۋىرىمىزدىڭ ءبىرىنشى مىڭجىلدىعىنا دەيىن كەڭەيتۋ تاپسىرىلدى. كەڭەستىك كەزەڭدە قىسىمعا ۇشىراپ, بۇكىل الەممەن بايلانىسى ۇزىلگەن قازاق حالقىنىڭ بۇكىل پلانەتانىڭ وسى وڭىرىندەگى الاتىن ورنى تۋرالى ناقتى تۇسىنىكتى وزگەرتۋگە ىقپال ەتۋ ماقساتى قويىلدى.
ءيا, قازاق حالقى اياق استىنان حV عاسىردا قالىپتاسا سالماعان ەكەن. ادام بالاسىنىڭ سويلەۋ تىلىنە «قازاق» دەگەن ات قوسىلماي تۇرىپ-اق, قازىرگى قازاق ۇلتىنىڭ قىزۋ تىرشىلىگى, تاريحي ءومىرى ءجۇرىپ جاتقان.
دەمەك, ماڭدايىنا وكتەم ەلدەرگە ماڭگىلىك جالتاقتاپ ءوتۋ جازباعان, ءوز جەرىنە ءوزى قوجا, تاريحى باي جانە پرەزيدەنتىمىز ايتقانداي, «تاريحىندا ۇيالاتىن ەشتەڭەسى جوق» ۇلى قازاق وكىلىمىز. ەندەشە, ءوز-ءوزىن ىزدەپ, الاسۇرعان قوعامداعى تاريحشىلارعا ارتىلعان جاۋاپكەرشىلىك جەڭىل ەمەس. ال, «مەن قازاقپىن» دەگەندى كەۋدەمىزدى كەرىپ ايتپاۋ – ءبىز ءۇشىن كۇنا.
ءنازيرا بايىربەك,
n.bairbek@astana-akshamy.kz
