قازاق – ۇلتتىق ونەرىمەن, سالت-داستۇرىمەن عانا ەمەس, دارحان كوڭىلىمەن, قوناقجاي پەيىلىمەن, استى قادىرلەي بىلەتىنىمەن, باي داستارقانىمەن بەرەكەلى ۇلت. حالقىمىزدىڭ اس ازىرلەۋ شەبەرلىگى, ەتتى ساقتاۋى, مالدى باپتاۋى, ۇلتتىق تاعامدارىنىڭ جاسالۋ تەحنولوگياسىنىڭ ءوزى – ۇلكەن مەكتەپ, ەرەكشە ۇلگى. قاي زاماندا ايتسا دا حالىق استى قۇرمەتتەۋ مەن باعالاۋدىڭ جولىن دا, ءجون-جوسىعىن دا, ونى ءدامدi ەتiپ ازiرلەۋدiڭ دە كوزiن, كەزiن, رەتiن تابا بiلگەن.
ەل داۋلەتi مەن قارىم-قابiلەتiن, تۇسiنiگiن تانىتۋدى قازاق كەڭ داستارقان ارقىلى, ياعني اس, قوناقاسى ارقىلى كورسەتكەن. وسى جولدا تۇشىمدى ءسوز ايتىپ, ءدامدi تاعام بەرۋمەن بiرگە ونىڭ تازا, ءبۇتiن ىدىسىنا دەيiن ەرەكشە نازاردا بولعان. سىرتتان كەلگەن كiسiلەر دە ەلدi وسى قوناقاسى بەرۋدiڭ جولى مەن ءجونi ارقىلى سىناپ, باعاسىن بەرگەن. دەمەك, ۇلت مادەنيەتiندە تاماق, ءدام تاتىرۋ ەكونوميكالىق, ديپلوماتيالىق جانە ءتالiم-تاربيەلiك قىزمەت اتقارعان. بۇل iستە, ارينە, قازاق حالقىنىڭ قوناقجايلىق ءداستۇرi شەتەلدەردە ەرتە زاماننان-اق اڭىز بوپ تاراعان. قازاق قوناقاسى بەرۋدە قوناق تاڭداۋدى, باسقا ۇلت, دiن وكiلدەرi دەپ ءبولۋدi دە بiلمەگەن, تورگە شىعارىپ, اشىق قاباق تانىتقان, دوستىق كوڭiلiن كورسەتكەن. شارشاعانىنا, مۇقتاجىنا ات, اس, كولiك سىيلاي دا بiلگەن.
قازاقتا, ۇمىت بولعان ۇلتتىق داستۇرلەرىمىز سەكىلدى, ۇمىت بولعان ۇلتتىق اس ءتۇرى جەتەرلىك. تابيعي تازا, اعزاعا پايدالى ۇلتتىق استى قولدانۋ قاي جاعىنان دا ءتيىمدى. قۇرامى دارۋمەنگە تولى, ءارى اس, ءارى ەمدىك قاسيەتى بار ۇلتتىق تاعامنىڭ ءبىرى – جاۋجۇرەك.
ا.قۇرالۇلىنىڭ قۇراستىرۋىمەن شىققان «قازاق ءداستۇرلى مادەنيەتىنىڭ ەنتسيكلوپەديالىق سوزدىگى» ەڭبەگىندە «جاۋجۇرەك» سوزىنە بىرنەشە مىسال كەلتىرەدى. كوبىنە «جاۋجۇرەك جاۋىنگەرلەر» دەگەن تىركەس رەتىندە قولدانىلىپ, باتىر, ەرجۇرەك, باتىل دەگەن ماعىنانى بىلدىرەدى دەپ كورسەتىلگەن. قول باستاعان باتىرلار ءبىر سوزىندە «وسى جاۋجۇرەكتىگىمنىڭ قادىرىن كەيىن ۇقتىم عوي, اعايىن!» دەپ جاتاتىنى دا سوندىقتان. ودان بولەك, اڭشىلاردىڭ اتىپ العان اڭىنان جاسالاتىن تاعام دەلىنگەن. ياعني اتىپ العان اڭنىڭ ساۋىر ەتى مەن مايىن وراپ, قاقتاپ, دالادا ءپىسىرىپ جەگەن. اڭشىلاردىڭ اڭدى اتىپ العاندا, سول جەردە ساۋىرى مەن مايىنان جاسايتىن كاۋاپ ءتارىزدى تاعام. جاۋجۇرەكتى كەيدە ۇيدە سويىلعان مالدان دا جاسايدى. ءبىز وسى جولى زەينەت جاسىنداعى ايمان اجەدەن جاۋجۇرەكتىڭ جاسالۋ جولىن سۇراعان ەدىك.
– بۇرىنعى اپالارىمىز, انالارىمىز, اجەلەرىمىز وجەتتىك, باتىلدىق, ەرلىكتى تۋ ەتكەن ەر-ازاماتتارعا ارناپ جاۋعا قارسى شاپقاندا ەرلەرىمىز باتىل بولسىن دەگەن ويمەن جاۋجۇرەك تاعامىن دايىنداعان. باۋىر مەن شارماي قوسىلىپ دايىندالعاندا, باتىلدىق بەرەدى ەكەن دەپ ەسەپتەلگەن. بۇل تاعام جۇرەككە دە وتە پايدالى. سوندىقتان جاساپ جۇرىڭىزدەر. ءوزى وتە ءدامدى, پايدالى. وتباسىڭىزعا, بالالارىڭىزعا, ءتىپتى قوناقتارىڭىزعا دا ۇنايتىنى ءسوزسىز, – دەيدى ەلوردالىق اپامىز ايمان قايىرگەلدينا.
جاۋجۇرەكتى جاساۋعا كوپ نارسەنى ساتىپ الۋدىڭ قاجەتى جوق, شيكى باۋىر ەتى, قويدىڭ ءىش مايى (شارماي), ءسۇت بولسا بولعانى. باۋىردىڭ سىرتىنداعى قابىن الىپ تاستاعان سوڭ ورتاشا بولىكتەرمەن ۇزىنشا ەتىپ ءبولىپ الامىز دا, ءبىر ساعاتقا سۇتكە سالىپ قويامىز. سۇتتە تۇرىپ, ابدەن جىبىگەن باۋىردى الىپ, جاقسىلاپ جۋعان سوڭ تۇزدايمىز. سوسىن ءىش مايدى ءتورت بولىككە ىڭعايلى ەتىپ ءبولىپ, باۋىردى سالىپ, ورايمىز. ءتىس شۇقىلايتىنمەن تۇيرەپ, بارلىعىن جاساپ شىعامىز. ءىشى تازا, شامالى قىزدىرىلعان قۇرعاق تاباعا ورالعان باۋىردى سالىپ, شامامەن 4-5 مينۋتتاي ابدەن قىزارعانشا قۋىرامىز. قۋىرىلعان باۋىر سالىنعان تابانىڭ قاقپاعىن جاۋىپ, بۇقتىرىپ الۋ قاجەت. 10 مينۋتتا دايىن بولعان جاۋجۇرەك تاعامىن ىدىسقا سالىپ, كوكپەن اسەمدەپ, قىزاناق نەمەسە قيارمەن بىرگە ۇسىنۋعا ابدەن بولادى.
قازاق ءدام تاتىرۋدى دوستىقتىڭ, تاتۋلىقتىڭ, بiرلiكتiڭ, ەلدiكتiڭ سارا جولى دەپ بىلگەن. بۇل ءداستۇر قازاق حالقىن مۇلدە دارالاپ كورسەتەدi. «قولىنان ءدام تاتۋ», «ءدام تۇزى جاراسىپ», «دامنەن ۇلكەن ەمەس» دەگەن سىندى تىركەستەر ارقىلى سالت-جورالارمەن تىعىز استاسىپ جاتقانىن بايقايمىز. بالالىق شاقتاعى ەڭ اياۋلى ەستەلىكتەرىمىز تۋعان ءۇيدىڭ قابىرعاسىندا ازىرلەنگەن تاعامنىڭ دامىمەن بايلانىستى ەكەنى راس. ۇلتتىق تاعامدار داستارقاننىڭ ءسانi عانا ەمەس, تابەتتiڭ دە كiلتiن اشاتىن تاڭعاجايىپ دەسە دە بولادى. سوندىقتان اپا-اجەلەرىمىز جاساعان, بۇگىندە ۇمىتىلا باستاعان ۇلتتىق تاعامداردى جاساۋ, جاستارعا جەتكىزۋ – پارىز.
