ۇستاز ۇلاعاتى
سوناۋ 70-80-ءىنشى جىلدارى جوعارى وقۋ ورنىن بىتىرگەن جاستار ديپلومىن العان بويدا اۋىلعا بارۋعا اسىعار ەدى. ءوزىنىڭ يگەرگەن ماماندىعىنا شىنايى ادال بولعان جاستىڭ ءبىرى ءادىلحان ءجۇسىپوۆ بولاتىن. ول قوستاناي مەملەكەتتىك پەداگوگيكالىق ينستيتۋتىن بىتىرگەن سوڭ سول كەزدەگى تورعاي وبلىسىنىڭ جاڭادالا اۋدانىنا قاراستى تيتوۆ اۋىلىنداعى ورتا مەكتەپكە جولداما الدى. قوستانايدان تىم شالعايدا جاتقان اۋىلعا جاس جىگىتتىڭ جۇرەگى الىپ-ۇشىپ جەتكەن. مەكتەپكە ماتەماتيكا ءپانىنىڭ مۇعالىمى بولىپ ورنالاستى. نەگىزى, تورعاي وڭىرىندە مۇعالىم ماماندىعىنا, ۇستازعا دەگەن شىنايى قۇرمەت قالىپتاسقان. بۇل ءداستۇردىڭ, بالكىم, تامىرى تەرەڭدە, سوناۋ ءحىح عاسىردا ىرگەسىن جاس ىبىراي قالاعان مەكتەپتەن باستالسا كەرەك-ءتى. دالا قوڭىراۋىن قاققان ۇلى اعارتۋشى ىبىراي التىنسارينگە, ونىڭ تاربيەسىن كورگەن كەيىنگى ۇستازدارعا ەلدىڭ ىستىق ىقىلاسى بۇگىنگە دەيىن ۇزىلمەگەن. تيتوۆ ورتا مەكتەبىنە جالىنداپ تۇرعان جاس جىگىت كەلگەندە اۋىلداستار قۋاندى. بالالار جاڭا مۇعالىمدى قورشاپ, ونىڭ اينالاسىنان ۇزاپ كەتپەيتىن. ءادىلحان دا ىبىراي اتاسى سەكىلدى بالالاردى وقىتۋعا «اش قاسقىرداي كىرىستى». تۋمىسىنان ەڭبەكقور, تابيعاتىنان ءادىل ءارى باستاماشىل جاس مامان پەداگوگيكالىق ۇجىمنىڭ قۇرمەتىنە يە بولىپ, باسشىلىقتىڭ نازارىنا ءىلىندى. ءبىر جىل وتكەن سوڭ ءادىلحان شايماعامبەتۇلى وسى مەكتەپ ديرەكتورىنىڭ وقۋ-تاربيە جۇمىسى جونىندەگى ورىنباسارلىعىنا تاعايىندالدى.
ۇستازدىڭ ەڭبەگىن شىعارماشىلىق جۇمىس ساناتىنا قوسساق, كەلىسپەيتىندەر دە تابىلار, ءسىرا. دايىن ادىستەمە مەن وقۋلىقتى پايدالانۋ كەز كەلگەننىڭ قولىنان كەلەر دەيتىندەر كوپ. اڭگىمە دايىن وقۋلىقتا, باعدارلامادا دا ەمەس. ۇلى اعارتۋشى ىبىراي «مەكتەپتىڭ جۇرەگى – مۇعالىم» دەپ بەكەر ايتتى دەيسىڭ بە؟ ءار بالانىڭ بىلىمگە دەگەن ىقىلاس, كوكىرەك كوزىن اشۋ ماڭداي تەر مونشاقتايتىن ەڭبەككە عانا ەمەس, مۇعالىمنىڭ بويىنا بىتكەن تالانتقا دا بايلانىستى. ۇستاز دەگەن – مىنە, وسىنداي جاندار. كەشە عانا ينستيتۋت قابىرعاسىنان شىققان ءادىلحان كوپ ىزدەنەتىن. ول اۋىل بالاسىنىڭ ءبىلىم ساپاسىن كوتەرۋگە تىرىستى. ديرەكتوردىڭ وقۋ-تاربيە ءىسى جونىندەگى ورىنباسارى ءوزىنىڭ ۇيىمداستىرۋشىلىق قابىلەتىنىڭ دە جوعارى ەكەنىن كورسەتتى. تيتوۆ ورتا مەكتەبىنىڭ وقۋ ۇلگەرىمى جوعارىلاپ جۇرە بەرگەن. بۇل اۋداننىڭ ءبىلىم بەرۋ سالاسى باسشىلارىنىڭ نازارىنان تىس قالمادى. ونى وسى اۋدانداعى ءححى پارتسەزد ورتا مەكتەبىنە ديرەكتورلىق لاۋازىمعا جوعارىلاتتى.
وسى مەكتەپتە باسشىلىق قىزمەت اتقارعان ءتورت جىل ىشىندە ول كوپتەگەن ءىس تىندىردى. مۇعالىمدەردىڭ جۇمىس ىستەۋىنە جاعداي تۋعىزدى, مەكتەپتىڭ ماتەريالدىق بازاسىن نىعايتتى, وقۋ كابينەتتەرى مەن زەرتحانالار, سپورت زالى مەن سپورت الاڭى جاڭارتىلدى, مەكتەپ عيماراتى كۇردەلى جوندەۋدەن وتكىزىلدى, بالالاردىڭ جازعى دەمالىسى ءتيىستى دەڭگەيدە ۇيىمداستىرىلدى. بۇل مەكتەپ وقۋشىلاردىڭ ءبىلىم ساپاسى مەن ماتەريالدىق بازاسى جونىنەن اۋدان بويىنشا الدىڭعى قاتاردان تابىلدى. ءبىلىم ۇياسىندا جۇمىس ىستەۋگە نيەت بىلدىرگەن بىلىكتى ماماندار سانى ارتىپ, ولاردىڭ ءبارى جەكە پاتەرلەرگە يە بولدى. بۇل دا ءادىلحان شايماعامبەتۇلىنىڭ كەڭشار باسشىسىمەن بىرلەسە جۇمىس ىستەي ءبىلۋىنىڭ, ەلىمىزدىڭ ەرتەڭى – جاس ۇرپاق ماسەلەسىنە قوعامنىڭ نازارىن اۋدارۋعا قابىلەتتىلىگىنىڭ ارقاسى ەدى.
ءادىلحان شايماعامبەتۇلى 1983-90 جىلدارى جاڭادالا اۋداندىق ءبىلىم ءبولىمىن باسقاردى. وردا بۇزار وتىزعا جاسى تولماعان جىگىت بۇل قىزمەتكە زور ىنتامەن, اسقان جىگەرمەن, بار جاۋاپكەرشىلىكتى تەرەڭ سەزىنە وتىرىپ, بەل شەشە كىرىستى. ول ءۇشىن اۋداندىق ءبىلىم بەرۋ ءبولىمىنىڭ اپپاراتى مەن ادىستەمەلىك كابينەتتىڭ قىزمەتكەرلەرىن بىلىكتى ماماندارمەن تولىقتىردى, باسقا اۋدانداردان تاجىريبەلى قىزمەتكەرلەردى جۇمىسقا تارتتى.
– كابينەتتە وتىرىپ ءىس بىتپەيدى. كۇن-ءتۇن دەمەي اۋدان مەكتەپتەرىن ارالاپ, ولارداعى وزەكتى ماسەلەلەردى كوزبەن كورمەي ءىس تەتىگى شەشىلمەيدى. ءبىلىم سالاسىنداعى پروبلەمالار دا ادامنىڭ سىرقاتى سەكىلدى, وعان الدىمەن دياگنوز قويىپ العانداي, سەبەپ-سالدارىن انىقتاپ الۋ كەرەك. سودان كەيىن قانداۋىرىن قولىنا العان حيرۋرگتەي سىلىپ تاستاۋعا كىرىسەسىڭ. مەكتەپتەر سوناۋ ۇلى اعارتۋشى ىبىراي زامانىنان قارجىعا تاۋەلدى. سوندىقتان, مەكتەپ ماسەلەلەرىن شەشۋ ىسىنە ىلعي جەرگىلىكتى اكىمشىلىك پەن شارۋاشىلىق باسشىلىعىن تارتىپ وتىردىم. ازاماتتارمەن تىزە بىرىكتىرگەندە باعىنبايتىن قامال جوق ەدى, – دەپ ەسكە الادى بۇگىندە ادەكەڭ. كوپ ۇزاماي جاڭادالا اۋدانىنىڭ ءبىلىم وشاقتارى تۋرالى جاقسى پىكىر قالىپتاسىپ, ورىن العان دامۋ ديناميكاسى ءبىلىم مينيسترلىگىنىڭ نازارىنا ءىلىندى, وسى اۋداننىڭ ءبىلىم بەرۋ جانە تاربيە الاڭدارىندا بىرقاتار رەسپۋبليكالىق ءىس-شارالار ابىرويمەن وتكىزىلدى.
ءبىلىم سالاسىنىڭ بۇگە-شىگەسىنە دەيىن جاقسى بىلەتىن جانە بىلىكتىلىگى جارقىراي كورىنگەن ءادىلحان ءجۇسىپوۆ تورعاي وبلىسى تاراتىلعانعا دەيىن وبلىستىق ءبىلىم باسقارماسىن باسقاردى. بۇل ەكونوميكانى دا, الەۋمەتتىك سالانى دا قىلبۇراۋعا سالعان 90-ىنشى جىلداردىڭ ءىشى ەدى. ەلىمىزدىڭ ەگەمەندىگىمەن قاتار كەلگەن ەكونوميكالىق وزگەرىستەرگە بايلانىستى ورىن العان داعدارىس كەزەڭى ەلدىڭ قامىن ءوزىنىڭ مۇددەسىنەن جوعارى قوياتىن ازاماتتارعا جاۋاپكەرشىلىك جۇكتەدى. ولاردىڭ قاتارىندا ءادىلحان شايماعامبەتۇلى دا بار ەدى.
تاۋەلسىزدىكتىڭ العاشقى جىلدارىندا جاس ۇرپاققا بوداندىق سانادان سىلكىنۋ, پاتريوتتىق تاربيە بەرۋ, قارجى تاپشىلىعىنا تاپ بولىپ, ەڭبەكاقىسىن ايلاپ ۋاقىتىلى الا الماي جۇرگەن ۇستازداردى ەلدىڭ ەرتەڭىنە سەندىرۋ, قازاق ءتىلىنىڭ مەملەكەتتىك مارتەبەسىن كوتەرۋ, قازاق تىلىندە ءبىلىم بەرەتىن مەكتەپتەردىڭ ماتەريالدىق بازاسىن نىعايتۋعا ايىرىقشا نازار اۋدارۋ, ونداعى مۇعالىمدەردىڭ بىلىكتىلىگىن ارتتىرۋ سىندى ونداعان ماسەلەلەر ءادىلحان شايماعامبەتۇلىنىڭ ەنشىسىنە بۇيىردى.
ول ءتۇيىندى ماسەلەلەردىڭ ءبارىن بايىپپەن شەشە ءبىلدى. ادەكەڭ تورعاي وڭىرىندەگى قازىنانى جاس ۇرپاقتىڭ تاربيەسىنە پايدالانۋدى مۇرات تۇتتى. ول قازىنا – وسى وڭىردە بوياۋىن جوعالتپاعان حالىق پەداگوگيكاسى بولاتىن. ارناۋلى باعدارلامالار ازىرلەنىپ, مەكتەپتەردىڭ وقۋ-تاربيە ىسىنە ەنگىزىلە باستادى. جانگەلدين جانە امانكەلدى اۋداندارى ءبىلىم وشاقتارىنىڭ بازاسىندا ون ءتورت وبلىستىڭ ءبىلىم باسقارماسى باسشىلارىنىڭ قاتىسۋىمەن رەسپۋبليكالىق سەمينار-كەڭەس وتكىزىلدى. قازاق تىلىنەن رەسپۋبليكالىق مەكتەپ وقۋشىلارى وليمپياداسى دا وتكىزىلىپ, وعان موڭعول حالىق رەسپۋبليكاسىنان قازاق بالالارى دا قاتىستى.
– سول كەزەڭدە كەڭەس وداعى ىدىراپ كەتكەنىمەن, كەيبىر جاڭا باستامالارعا كەلگەندە ءالى دە بولسا جالتاقتاپ جاتاتىن قىلىعىمىز بار بولاتىن. ءبىز باتىل كىرىستىك. قازىر ويلاسام, بۇل رۋحىمىزدىڭ ويانۋى, بوداندىق سانانىڭ سىلكىنۋى ەكەن, – دەيدى ءادىلحان شايماعامبەتۇلى. ونىڭ بۇل ىسىنە ۇستازدار جۇرتشىلىعى سۇيسىنە ءتانتى بولسا, رسەپۋبليكالىق ءبىلىم سالاسى باسشىلىعى وعان جوعارى باعا بەردى.
ەلىمىزدىڭ ايبىنى, قازاق جەرىنىڭ القاسى – ەلوردادا تۇراتىن ادەكەڭ بۇگىندە استانا قالاسىنىڭ گۋمانيتارلىق كوللەدجىندە ديرەكتور بولىپ قىزمەت ىستەيدى. بۇل كوللەدج قازىرگى ۋاقىتتا الدىڭعى قاتارلى وقۋ ورىندارىنىڭ ءبىرى بولىپ سانالادى. ادەتتە, ۇستاز دەگەن ادامگەرشىك, ءادىلدىك, مەيىرىمدىلىك, ونەگەلىلىك, باستاماشىل, ادالدىق, دوستىققا بەرىكتىك ۇعىمدارىنىڭ جيىنتىعى سەكىلدى كورىنەدى. ال ءادىلحان شايماعامبەتۇلى ۇستاز تۇلعاسىن بيىكتەتتى, ءوز ىسىمەن مۇسىندەدى. قىرىق جىلعا تارتا وتباسىلىق ومىرىندە وتباسىنا بەرەكە-بىرلىك سىيلاپ, ونىڭ وسىنداي ەل سىيلارلىق دەڭگەيگە جەتۋىنە ات سالىسىپ جۇرگەن سۇيگەن جارى بوتا ەكەۋى ءۇش ۇل تاربيەلەپ, ودان بەس-التى نەمەرە قىزىعىن كورىپ وتىرعان ۇلگىلى ۇيەلمەن. ەلگە تانىمال ازامات, ىسكەرلىگىمەن, ۇلاعاتىمەن ءالى دە قوعامعا اكەلەر پايداسى زور دەپ ويلايمىن. الپىس جاس ءار ادامعا وسىلاي باعىنسا يگى ەدى.
ستانيسلاۆا ششەگەلسكايا,
ءبىلىم بەرۋ سالاسىنىڭ ارداگەرى