(ەسسە)
ءال-فارابي اتىنداعى قازۇۋ-دىڭ جوعارى كۋرسىندا وقىپ جۇرگەن كەزىمىز. وقۋ جىلى باستالعان كۇنى توپ بولىپ ساباق كەستەسىمەن تانىسىپ جاتىرمىز. كەستەمەن تانىستىرىپ تۇرعان توپ ستا- روستاسى بىزگە «الاش ۇراندى ادەبيەت» پانىنەن قر ۇعا كوررەسپوندەنت-مۇشەسى, پروفەسسور رىمعالي نۇرعالي ءدارىس وقيتىنىن ايتتى. اتىن مەكتەپتە وقىپ جۇرگەن كەزىمدە ەنتسيكلوپەيانىڭ العاشقى بەتىنەن عانا وقيتىن ايگىلى عالىم ءدارىسىن تىڭدايمىن دەگەن ءۇش ۇيىقتاسام ويىما كىرمەگەن جايت ەدى. شىنىمدى ايتسام ول كىسىنىڭ ساباعى بولاتىن كۇندى اسىعا كۇتتىم. سودان الدىڭعى ساباق ءبىتىپ, م.اۋەزوۆ اتىنداعى ءدارىسحانادا رىمعالي اعايدىڭ ساباعىنىڭ باستالۋىن كۇتىپ وتىرعانبىز. قاسىمداعى كۋرستاستارىممەن الداعى بولاتىن ساباقتاردى تالقىلاپ داۋرىعۋىمىز قىزا تۇسكەن ەدى. ءبىر قىزدىڭ «اعاي كەلە جاتىر» دەگەن داۋىسى ساڭق ەتتى دە, دابىرلاپ وتىرعان ستۋدەنتتەر تىم-تىرىس بولا قالدى. قاراسام, ەسىكتەن شاشىن ارتىنا قاراي قايىرعان, اتجاقتى, اشاڭ ءجۇزدى رىمعالي اعايىمىز كىرىپ كەلە جاتىر ەكەن. مەن ءۇشىن بالا كۇنىمنەن سۋرەتىنەن تانىس ادام كوزىمە وتتاي باسىلدى. ال, اعايىمىز كىردى دە شۇقشيىپ تۇگەندەپ جاتپاستان ءدارىسىن باستاپ كەتتى. بايقاعانىم, ءدارىس وقىعان كەزدە بىرتىندەپ باۋىرىن جازاتىن تۇلپارلارشا كوسىلىپ كەتە بەرەدى ەكەن. الاش قايراتكەرلەرى تۋرالى كول-كوسىر دەرەكتەر, نەشە ءتۇرلى ءبىز ەستىمەگەن تىڭ جاڭالىقتار پروفەسسوردىڭ اۋزىنان التىنداي توگىلىپ جاتتى. ءبىلىمى ۇشان-تەڭىز, ورتا عاسىرلارداعى وتاۋىز شەشەندەردەي شەشىلىپ سويلەيتىن, اۋديتوريانى ۇرشىقشا يىرەتىن وقىتۋشىنى توبىمىزبەن قاتتى جاقسى كورىپ كەتتىك. ءبارىمىزدىڭ ول كىسىگە دەگەن قۇرمەتىمىز دە ەرەكشە بولدى. بىراق ول كەزدە مەن كەلەشەك ءومىرىمنىڭ وسى اعايمەن تىكەلەي بايلانىستا بولاتىنىن بىلگەن جوق ەدىم.
2001 جىلدىڭ جەلتوقسان ايىندا قازۇۋ-دەگى ستۋدەنتتەر سارايى ديرەكتورىنىڭ ورىنباسارى دەگەن اجەپتاۋىر لاۋازىمىمدى تاستاپ ارقا تورىندەگى استاناعا ءبىر-اق تارتتىم. ەلىمىزدىڭ جاڭا ورتالىعىندا تۇرۋ مەنىڭ ارمانىما اينالعان كەز ەدى بۇل. ونىڭ ۇستىنە بالعىنبەك, داۋلەتكەرەي, ايبەك, قالقامان سياقتى اقىن دوستارىمنىڭ بارلىعى استانادا قىزمەت ىستەيدى. مەن ءۇشىن ولاردىڭ ورتاسىندا ءجۇرۋ قىزىق. قالاسا ەشتەڭەگە قارامايتىن البىرت جاستىقتىڭ ەكپىنىمەن كەلگەن بويدا ەۋرازيا ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتىنە تابان تىرەدىم. ۋنيۆەرسيتەتتىڭ باس عيماراتىنداعى تاريحي جادىگەرلەردى تاماشالاپ جۇرگەن ەدىم, ايبەك قاليەۆ كەلىپ مەنى رىمعالي اعايدىڭ شاقىرىپ جاتقانىن ايتتى. باس عيماراتتىڭ ءتورتىنشى قاباتىندا رىمعالي اعايدىڭ جەكە كابينەتى بار ەكەن. ەسىكتەن جاسقانشاقتاي كىرگەن ماعان اعاي تەسىلە قاراپ:
– ءيا, قايدان ءجۇرسىڭ, – دەدى.
ءسوزىنىڭ سىڭايىن قاراعاندا مەنىڭ قايدان, نە ءۇشىن كەلگەنىمدى جىگىتتەردەن الدىن الا ءبىلىپ العانعا ۇقسايدى.
– اعاي, مەنى تانىعان شىعارسىز, كازگۋ-دە ءسىزدىڭ ءدارىسىڭىزدى تىڭداعان شاكىرتتەرىڭىزدىڭ ءبىرى ەدىم عوي, – دەدىم مەن.
– ءبىلىپ وتىرمىن, الدىڭعى قاتاردا وتىراتىنسىڭ. سەن سياقتى جاس جىگىتتەر بىزگە كەرەك. كافەدرادا جۇمىس ىستەگىڭ كەلە مە؟ – دەدى.
كوكتەن سۇرا انىم جەردەن تابىلعانداي:
– ارينە, جۇمىس ىستەگىم كەلەدى,– دەدىم قۋانىپ.
رىمعالي اعاي داۋلەتكەرەي مەن بالعىنبەكتى شاقىرىپ الىپ:
– مىنا سەرىكزاتتى ەرتەڭنەن قالدىرماي مىرزەكەڭە (رەكتور مىرزاتاي جولداسبەكوۆكە) كىرگىزىڭدەر. مەن بۇگىن ول كىسىگە ايتىپ قويامىن, – دەدى.
مەنىڭ قۋانىشىمدا شەك جوق. قازاق ادەبيەتى كافەدراسىندا وقىتۋشى بولسام دەپ كەلگەن ارمانىم اياق استىنان ورىندالعان سىڭايلى. بىراق ءسال ەرتەرەك قۋانىپ قويىپپىن. جىگىتتەرمەن استاناعا كەلگەنىمدى تويلاتىپ ءجۇرىپ ارادا ءبىراز ۋاقىت وتكىزىپ العان ەكەنبىز. ءبىر كۇنى دالىزدە مەنى كورىپ قالعان رىمعالي اعاي قاتتى رەنجىدى. رەكتوراتتىڭ شەشىمىمەن ورنىما باسقا ادامداردى الىپ قويىپتى. سونىمەن ءۇش-ءتورت اي پراكتيكالىق قازاق ءتىلى كافەدراسىندا وقىتۋشى بولىپ جۇمىس ىستەۋگە تۋرا كەلدى. قازاق ادەبيەتى كافەدراسىنا قابىلدانۋ باقىتى كەلەسى وقۋ جىلىندا عانا بۇيىردى. سودان سەگىز جىل تابان اۋدارماي رىمعالي اعايدىڭ قاسىندا ءجۇردىم. ول كىسىمەن ىلەسىپ قازاقستاننىڭ ءبىراز جەرلەرىن ارالادىم. كوپ نارسە ۇيرەندىم, كوكەيگە ءتۇيدىم. اعايدىڭ ەلدەن ەرەك قاعىلەزدىگى, قىسىلتاياڭ شاقتارداعى تاپقىرلىعى قايران قالدىرۋشى ەدى. مەنىڭ ءالى كولىك جۇرگىزبەيتىن كەزىمدە اعاي ءوز كولىگىنە وتىرعىزىپ الاتىن. ءبىر كوزى ناشارلاۋ كورەتىندىكتەن جول كورسەتۋ ءۇشىن. مەن وزىمشە «جاعداي جامان ەمەس, شوپىرىم اكادەميك» دەپ جۇرتقا ماقتانىپ قويامىن.
ءبىر كۇنى رىمعالي اعاي جول ءتارتىبىن ورەسكەل بۇزدى. جاقىن جەردە تۇرعان جول پوليتسياسىنىڭ قىزمەتكەرى جەردەن جەتى قويان تاپقانداي تاياعىن شوشاڭداتىپ جەتىپ كەلدى. اعايىم ساساتىن ەمەس. قولىن شەكەسىنە اپارىپ ءوزىن تانىستىرىپ جاتقان ءتارتىپ ساقشىسىنا:
– بالام, قاي جەردەن بولاسىڭ؟ – دەپ سۇرادى.
– ونى قايتەسىز؟ – دەدى ساقشى سىزدانىپ.
– ەندى قازاقپىز عوي, ءجون سۇراسپايمىز با؟
– قورعالجىڭنانمىن.
– تەمەشسىڭ بە؟ – دەدى رىمعالي اعاي.
– ءيا, تەمەشپىن.
اعاي ەشتەڭە بولماعانداي كەيىپپەن:
– ءوي, باۋىر ەكەنسىڭ عوي, – دەپ قويادى اقىرىن عانا.
ەلەڭ ەتە قالعان جول پوليتسياسى قىزمەتكەرى:
– ءسىز دە تەمەشسىز بە؟ – دەدى.
–ەندى تەمەش ەمەي كىم دەپ تۇرسىڭ؟ – دەپ قويادى اعايىم قاباعىن كىرجيتىپ. مەن كۇلكىگە بۋلىعىپ ارەڭ شىداپ تۇرمىن. بىلاي شىعا بەرە كۇلكىنىڭ تيەگىن اعىتتىم-اي كەلىپ.
سولاي اعايدىڭ تاپقىرلىعىنىڭ ارقاسىندا جول ساقشىسىنىڭ قاھارىنان قۇتىلىپ كەتتىك. كەيىن جاڭاعى ساقشى جىگىت تالاي جەردە كەزدەسكەندە «اعامنىڭ جاعدايى قالاي؟» دەپ سۇراستىرىپ جاتقانىن كوزىمىز كوردى. اعاي, ءتىپتى, كەيبىر شارۋالارىن دا سول جىگىت ارقىلى ءبىتىرىپ ءجۇردى.
رىمعالي اعاي قازاق جەرىندەگى بارلىق رۋلاردى, مەكەندەگەن جەرىن, ولاردان شىققان بەلگىلى ادامداردى ءبىلۋشى ەدى. جانە ونى وسىنداي ساتتەردە ورنىمەن پايدالانا بىلەتىن. بىردە رىمعالي اعايدىڭ جاڭا ءۇيىنىڭ سۋى مەن جارىعىن رەتتەۋ كەرەك بولدى. اعاي ەكەۋمىز سالىپ ۇرىپ «استاناەنەرگوسبىت» مەكەمەسىنە باردىق.
بارساق, تىركەلەتىن جەردە كەزەك كوپ ەكەن. كۇتسەك, كۇنى بويى وتىراتىن ءتۇرىمىز بار. اعاي ماعان:
– ءجۇر, باستىعىنا بارامىز, – دەدى.
– تانۋشى ما ەدىڭىز؟ – دەپ سۇرايمىن تىنىش تۇرماي.
– جوق.
– قابىلداي ما؟ – دەيمىن تاعى دا وزىمشە كۇماندانىپ.
– قابىلدايدى.
باستىقتىڭ كابينەتىنە جاقىنداي بەرگەندە اعاي ماعان ەسىكتەگى جازىلعان اتىن وقىشى دەپ ىمدادى.
– ابىلاي ەكەن, – دەدىم.
– ە, كوكشەتاۋ بولدى عوي, – دەپ قويادى اعاي.
كەلدى دە حاتشى قىزدىڭ بوگەگەنىنە قاراماي ەسىكتى قاعىپ كىرىپ كەتتى. كىرگەن بويدا ءوزىنىڭ كوكشەتاۋلىق جازۋشى ساكەن ءجۇنىسوۆتىڭ دوسى ەكەندىگىن ايتىپ, شارۋاسىن ون-اق مينۋتتىڭ ىشىندە تىندىرىپ شىقتى.
ودان شىعىپ «استانا سۋ ارناسى» مەكەمەسىنە باردىق. تاعى دا ۇزاق سونار كەزەك. تىكەلەي باستىعىنا تارتتىق.
رىمعالي اعاي تاعى دا:
– اتى كىم ەكەن, وقىشى, – دەپ مەنى جۇمسادى.
– يساتاي ەكەن اعاي.
– ە, باتىستان بولدى عوي, – دەيدى اعايىم.
بىراق حاتشى قىزدىڭ ءبىزدى كىرگىزگىسى كەلمەدى. باستىق قابىلدامايدى, ويتكەنى, ماڭىزدى ءبىر جينالىسقا دايىندالىپ جاتقان كورىنەدى. سول ساتتە ءبىر شارۋامەن باستىقتىڭ ءوزى شىعا قالماسى بار ما! رىمعالي اعاي:
– اينالايىن يساتاي, اتىڭا قاراعاندا ءوزىمىزدىڭ باتىستىڭ جىگىتى سياقتىسىڭ. مەن اناۋ ءابىش اعاڭ مەن فاريزا اپاڭنىڭ رىمعالي دەگەن دوسىمىن. وزىڭە بولار بولماس قانا شارۋام بار ەدى, – دەپ سامبىرلاپ سويلەگەن بويدا باستىقتىڭ كابينەتىنە ىلەسىپ كىرىپ كەتتى. سولايشا ەلدىڭ ءبىر اپتادا بىتىرەتىن جۇمىسىن
رىمعالي اعا ءبىر ساعاتتىڭ ىشىندە شەشكەنىنىڭ كۋاسى بولدىم.
رىمعالي اعاي عۇلاما عالىمدىعىمەن قاتار, سوزگە وتە تاپقىر, كەز كەلگەن ۋاقىتتا قيىننان قيىستىرا بىلەتىن سۇڭعىلا ادام ەدى. ادامنىڭ ءتىلىن تابا بىلەتىن مىنەزى اكادەميكتىڭ ەرەكشە قاسيەتتەرىنىڭ ءبىرى بولاتىن. اعاي تۋعان جەرى ابىرالى اۋدانىن ەرەكشە جاقسى كورەتىن. پوليگوننىڭ ورتالىعى بولسا دا وسى جەر ماعان ىستىق دەپ ايتىپ وتىراتىن. قايبىر جىلى قاينارعا ساپارلاپ بارعانىمىزدا تاڭبالىتاسقا سوققانىمىز بار. ەجەلگى داۋىردەگى ادامداردىڭ تاسقا سالعان سۋرەتتەرىنەن تۇراتىن دالا گاللەرەياسى ءبىر تاۋدى تۇتاس الىپ جاتىر ەكەن. تۋعان جەردىڭ تورىندە تەبىرەنىپ تۇرعان اعايىم ءبىر ساتتە جانىنداعى تاستى نۇسقاپ:
– سەرىكزات, ساعان جانە بارلىق شاكىرتتەرىمە امانات! ەگەر مەن ولاي بىلاي بولسام, باسىما گرانيت تاس ورناتپاي-اق قويىڭدار. اقشالارىڭ شىعادى. مىنا تاستى اكەپ باسىما قويىڭدار. تۋعان جەرىمنىڭ تاسىنان ارتىق قۇلپىتاستىڭ ماعان قاجەتى, – جوق دەگەن ەدى.
بۇل ساپاردا بىزبەن بىرگە «فوليانت» باسپاسىنىڭ ديرەكتورى نۇرلان يسابەكوۆ جانە كىشى ۇلى ەردوس, ايتىس اقىنى يرانعايىپ كۇزەمباەۆتار بار ەدى. ءبارىمىز جاماندىقتى قالاماساق تا ءۇنسىز باس يزەگەن بولدىق. كەيىن اكادەميك اعامىز قايتىس بولعاندا نۇرلان يسابەكوۆ اعامىز بەن اقىن شاكىرتى داۋلەتكەرەيدىڭ كۇش سالۋىمەن جاڭاعى تاڭبالىتاستان ەكى تاستى الدىرتىپ ءبىرىن بەيىتىنىڭ باسىنا, ءبىرىن ءوزىنىڭ اتىنداعى اۋديتورياعا قويعىزدىق. اماناتقا قيانات جاسالعان جوق. ءتىرى كەزىندە اعايدىڭ تۋعان كۇنىن شاكىرتتەرى جىلدا ەرەكشە سالتاناتپەن اتاپ وتەتىنبىز. بيىل دا تۋعان كۇنى اتالىپ وتپەك. تەك ۇستازدىڭ ءوزى جوق ارامىزدا. مىرجاقىپ دۋلاتوۆتىڭ ابايعا ارناپ ايتقانىنداي, ارداكۇرەڭ ۇستازىمنىڭ قايتىس بولعان كۇنى بىزدەن قانشالىقتى الىستاعان سايىن رۋحى سونشالىقتى جاقىنداي بەرەتىنىنە كوزىم جەتىپ كەلەدى. اعايدىڭ اقىلىن, ازىلدەپ تيىسپەسە جۇرە المايتىن دا- ۋىسىن ساعىنامىز. ول ەندى ماڭگىلىك ساعىنىشقا اينالدى. ساعىنىش-اي!
سەرىكزات دۇيسەنعازين,
اقىن, فيلولوگيا عىلىمدارىنىڭ كانديداتى
