ىستامبۇل ۋنيۆەرسيتەتiندە تاعىلىمدامادان ءوتۋ ءۇشiن ەۋرازيا ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتiنiڭ سەگiز ماگيسترانتى تۇركياعا اتتاندىق. بiز شاھارعا تاڭ اتا كەلدiك. اۋماعى اتشاپتىرىم مۇستافا كەمال اتاتۇرiك اتىنداعى اەروپورتقا تابان تiرەدiك.
حالىق قانشا كوپ بولسا دا, اۋەجاي قىزمەتكەرلەرi بارلىعىنا ۇلگەرiپ جاتىر. ەۋروپا مەن ازيانى جالعاستىراتىن الىپ قالادا ءارتۇرلi ۇلتتىڭ وكiلدەرi ءجۇر. نەگiزگi تiل – تۇرiك تiلi, ودان كەيiن اعىلشىن, فرانتسۋز تiلدەرi. ىستامبۇل تاريحي ءارi جان-جاعىن تەڭiز قورشاپ جاتقان قالا بولعاندىقتان مۇندا تۋريستەر جيi كەلەدi ەكەن. بiر بايقاعانىم, قالادا مەشiت وتە كوپ. سولاردىڭ iشiندەگi ەڭ ۇلكەنi ءارi اتاقتىسى – سۇلتان احمەت مەشiتi. مەشiتتەگi 6 مۇنارا سۇلتان احمەتتiڭ التىنشى پاتشا بولعاندىعىن بiلدiرسە, ەدەندەگi 12 ويۋ جىلدىڭ ون ەكi ايىنان حابار بەرەدi, ال تەرەزەدەگi 7 قىزىل كiرپiش اپتانىڭ جەتi كۇنiن ەسكە سالادى. ءار نارسەگە ءمان بەرiلiپ سالىنعان بۇل مەشiت ءالi كۇنگە دەيiن بۇرىنعى قالپىن ساقتاپ تۇر. تاريحي جادiگەرلەرگە اسا ءمان بەرەتiن تۇرiكتەر كونە ەسكەرتكiشتەردi كوزدiڭ قاراشىعىنداي ساقتاپ, كوپشiلiككە كورسەتiپ, تانىستىرۋعا قۇشتار. سونداي جادiگەرلەردiڭ بiرi – «توپكاپى» سارايى. مۇندا حاندار وتىرعان التىن-كۇمiستi تاقتاردان باستاپ, باتىرلارى جاۋعا شاپقان قارۋ-جاراقتارى مەن قولدارىنا تاققان قىمبات باعالى ءجۇزiكتەرiنە دەيiن جارقىراتىپ iلiپ قويعان. وسىنداي قۇندى ءجادiگەرلەردi كورۋگە جان-جاقتان جينالعان كiشكەنتاي تۇرiك ۇلاندارىنىڭ نوسەرلەتكەن جاۋىننىڭ استىندا قالعاندارىنا قاراماستان قىڭق ەتپەي تۇرعانىن كورiپ, قايران قالدىق.
تۇرiكتەر مۇستافا كەمال اتاتۇرiكتi وتە قاتتى سىيلايدى. ەۋروپا مەن ازيانى ءبولiپ جاتقان سۋ ۇستiنە اتاتۇرiكتiڭ قۇرمەتiنە ۇلكەن كوپiر سالعان. سونىمەن قاتار, تۇرiك حالقى قازاقتارعا دا اسا قۇرمەتپەن قارايدى. ءتۇركiستاندى اتاجۇرت دەپ ەسەپتەيتiن ولار ءتۇركi حالىقتارىن بiر-بiرiنە باۋىر دەپ بiلەدi. سوندىقتان دا بولار, قازاقستان تاۋەلسiزدiگiن العان ساتتە تۇرiك اعايىنداردىڭ قازاق حالقىن ەڭ العاش بولىپ قۇتتىقتاۋى. بiزدiڭ ەلباسىمىز نۇرسۇلتان ءابiشۇلى نازارباەۆقا دەگەن iلتيپاتتارى دا ەرەكشە. سونىڭ بiر ايعاعىن تۇركيانىڭ استاناسى انكارادا ەلباسىمىز ن.نازارباەۆتىڭ قۇرمەتiنە ارنالىپ سالىنعان الىپ ەسكەرتكiشتەن بايقاۋعا بولادى.
ال, بiز بارعان ىستامبۇل ۋنيۆەرسيتەتi 560 جىلدىق تاريحى بار كونە بiلiم ورداسى ەكەن. بiلiم الۋشىلارعا زور مۇمكiندiك جاساعان تۇرiكتەردiڭ وقۋ-بiلiمگە كوپ ءمان بەرەتiنi بايقالادى. ستۋدەنتتەرگە جاتاقحانا, ەكi مەزگiل اس, ءجۇرiپ-تۇرۋى مەن سپورتپەن شۇعىلدانۋىنا بارلىق جاعداي جاساعان. سونداي-اق, ۋنيۆەرسيتەت كiتاپحاناسى كiتاپ قورىنا وتە باي ەكەن.
جالپى, ىستامبۇلدا جەتi جۇزگە جۋىق قازاق ستۋدەنتتەرi مەن ماگيسترانتتارى بiلiم الۋدا. سولاردىڭ باسىن قوسىپ, بiر-بiرiمەن بايلانىس ورناتۋ ماقساتىندا قازاقستاننان بارعان باۋىرىمىز ەرجان قالىمبايۇلى «سانا» اتتى كلۋب قۇرىپتى. قازاقتىڭ كيiز ۇيiندە كەزدەسۋلەرiن وتكiزەتiن كلۋبتىڭ ءوز جوسپارلارى مەن ماقساتتارى بار. كەزەكتi كەزدەسۋiن قازاق تiلiنiڭ قازاقستانداعى احۋالى مەن دامۋىنا ارناعان باسقوسۋىنا بiز دە باس سۇقتىق. كiم ويلاعان, قازاق تiلiنiڭ قامىن تۇرiكتiڭ ەلiندە, تۇرiكتiڭ جەرiندە تالقىلايمىز دەپ؟! ەلiمiزدە جۇرگەن بiزدەن گورi سىرتتا جۇرگەن قانداستارىمىزدىڭ كوپ جايدان حاباردار ەكەندiگi قاتتى قۋانتتى. انا تiلiمiزدiڭ ايبىنى اسقاقتاماي تۇرعانى, جاستاردىڭ ءوز تiلiن مەنسiنبەي, وزگە تiلدە شۇلدiرلەۋi سەكiلدi جايتتارعا ولاردىڭ بەي-جاي قارامايتىنىن اڭعاردىق. باسقا ۇلتتاردىڭ دا مادەنيەت ۇيلەرiن ارالاپ, ولاردىڭ تاريحىمەن تانىسىپ, تاراستىق.
تۇركi حالىقتارىنا ورتاق «تۇرiك دۇنيەسi» اتتى ۇيىمعا قازاق قىزى ساادات اپامىز جەتەكشiلiك ەتەدi ەكەن. بۇل ۇيىم جىل سايىن تۇركi وكiلدەرiنiڭ ۇل-قىزدارى اراسىندا ونەر فەستيۆالiن وتكiزەدi. سونداي-اق, كونفەرەنتسيالار ۇيىمداستىرىپ, جيناقتار شىعارادى. وسى جەردە قىزمەت ەتەتiن مەتين كوسەنiڭ قازاقشانى ءوز انا تiلiنەن كەم بiلمەيتiنiنە ءتانتi بولدىق. ول كiسi تiپتi مارقۇم م.سەرعاليەۆتiڭ جەتەكشiلiگiمەن قازاق اقىنى م.ماقاتاەۆتى زەرتتەگەن بولىپ شىقتى. «ازاتتىق» راديوسىندا قىزمەت ەتكەن, «ەلiمايلاپ وتكەن ءومiر» اتتى كiتاپ جازعان قانداسىمىز حاسەن ورالتاي ونى مەتين كوسە ەمەس, «مەتين قازاق» دەگەن كورiنەدi.
ابدۋاقاپ قارا – تۇركياداعى تاريحشى عالىم, شوقايتانۋشى, ميمار سينان كوركەمونەر ۋنيۆەرسيتەتiنiڭ پروفەسسورى. «اعالاپ» بارعان بiزدi ابدۋاقاپ اعا قۇشاق جايا قارسى الدى. ول كiسiنiڭ ساباعىنا قاتىسىپ, ءدارiسiن تىڭدادىق. تۇرiك ستۋدەنتتەرiمەن سۇراق-جاۋاپ الماسىپ, ەكi ەل اراسىنداعى ىنتىماقتاستىق پەن باۋىرلاس ەلدەردiڭ بايلانىسى مەن دوستىق قارىم-قاتىناسى اڭگiمە ارقاۋىنا اينالدى.
سارسەنبiنiڭ ساتiندە ىستامبۇل قالاسىنداعى ساپارىمىز اياقتالىپ, شاھاردى قيماي-قيماي ۇشاققا وتىردىق. الدا ەلوردامىز اسەم قالا – استانا كۇتiپ تۇردى.
ولجاس سۇلەيمەنوۆ,
ل.گۋميلەۆ اتىنداعى ەۋرازيا ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتiنiڭ ماگيسترانتى
