قازاقستانداعى جيناقتاۋشى زەينەتاقى جۇيەسىنىڭ قۇرىلعانىنا 20 جىلدان استى. وسى جىلدار ىشىندە جۇيە تالاي بەلەستەردەن ءوتتى. بۇگىندە «بىرىڭعاي جيناقتاۋشى زەينەتاقى قورى» اق – زەينەتاقى جۇيەسىنىڭ بارلىق قارجىلىق جانە اقپاراتتىق اعىندارىنىڭ بىرىڭعاي وپەراتورى. قوردىڭ استانا قالاسىنداعى فيليالىنىڭ ديرەكتورى – باسقارۋشى ديرەكتور مۇرات ءشارىپوۆ بىزگە بەرگەن سۇحباتىندا زەينەتاقى جۇيەسىنە قاتىستى بىرقاتار ساۋالعا جاۋاپ بەردى.
– «زەينەتاقى جيناقتارىن بىرجولعى تولەم رەتىندە نەمەسە مەرزىمىنەن بۇرىن الۋعا بولا ما؟» دەگەن سۇراق سالىمشىلار تاراپىنان ءجيى قويىلادى. بۇعان قالاي جاۋاپ بەرەر ەدىڭىز؟
– ءيا, بۇل سۇراقتى ءبىزدىڭ سالىمشىلار ءجيى قويادى. قورداعى زەينەتاقى جيناقتارى الۋشىلارعا زاڭنامادا كوزدەلگەن جاعدايلار تۋىنداعان كەزدە عانا بەرىلەدى. ەڭ نەگىزگى جاعداي – زەينەتكەرلىك جاسقا تولۋ. ءويتكەنى زەينەتاقى تاعايىنداۋداعى نەگىزگى ماقسات – قۇرمەتتى دەمالىسقا شىققان ادامداردىڭ كۇندەلىكتى تىرشىلىگىن لايىقتى قامتاماسىز ەتۋ.
سونىمەن قاتار «قازاقستان رەسپۋبليكاسىندا زەينەتاقىمەن قامسىزداندىرۋ تۋرالى» قر زاڭىنا سايكەس قوردان زەينەتاقى تولەمدەرى زەينەتكەرلىك جاسقا تولعان ازاماتتارعا (ەرلەرگە 63 جاسقا تولعاندا, ايەلدەرگە بيىل 59 جاسقا تولعاندا) جانە ءبىرىنشى نەمەسە ەكىنشى توپتارداعى مۇگەدەكتىگى مەرزىمسىز بولىپ بەلگىلەنگەن جاندارعا تولەنەدى. بۇدان باسقا, ەلدەن تىس جەرلەرگە تۇراقتى تۇرۋعا كەتكەن, كەتۋ دەرەگىن راستايتىن قۇجاتتاردى ۇسىنعان شەتەلدiكتەر مەن ازاماتتىعى جوق ادامداردىڭ مiندەتتi جانە مىندەتتى كاسىپتىك زەينەتاقى جارنالارى ەسەبiنەن زەينەتاقى تولەمدەرiن الۋعا قۇقىعى بار.
جاسىنا بايلانىستى زەينەتكەرلەر مەن I جانە II توپتارداعى مۇگەدەكتىگى مەرزىمسىز بولىپ بەلگىلەنگەن ادامدار تولەمدەردى اي سايىنعى كەستە بويىنشا الادى. ويتكەنى 2018 جىلدىڭ 1 قاڭتارىنان باستاپ قوردان زەينەتاقى تولەمدەرى تەك اي سايىن بەرىلە باستادى. زەينەتاقى جيناقتارىن اي سايىن بەرۋ حالىقارالىق ستاندارتتارعا سايكەس كەلەدى جانە بۇل قوردان زەينەتاقى تولەمدەرىن الۋ مەرزىمىن ەداۋىر ۇزارتۋعا جانە جيىنتىق زەينەتاقىنىڭ كولەمىن ارتتىرۋعا سەپتىگىن تيگىزەدى.
قازىر دە زەينەتاقى جيناقتارىن بىرجولعى تولەم رەتىندە الۋعا بولاتىندىعىن ايتا كەتكەن ءجون. ەگەر زەينەتاقى تولەمدەرىن الۋشى ءوتىنىش بەرگەن كۇنى, ونىڭ شوتىنداعى جيناقتاردىڭ سوماسى ەڭ تومەنگى زەينەتاقىنىڭ 12 ەسەلەنگەن مولشەرىنەن اسپاسا, بۇل سوما الۋشىعا ءبىر رەت تولىعىمەن تولەنەدى. بيىل ەڭ تومەن زەينەتاقى كولەمى – 36 108 تەڭگە. سايكەسىنشە ونىڭ 12 ەسەلەنگەن مولشەرى – 433 296 تەڭگە.
تاعى ءبىر ايتا كەتەرلىگى, زاڭناماعا سايكەس ەرلەر 55 جاسقا, ال ايەلدەر بيىل 51 جاسقا تولعاندا وزدەرى تاڭداعان ساقتاندىرۋ ۇيىمىمەن ساقتاندىرۋ ءتولەمدەرiن ءومiر بويى اي سايىن الىپ تۇرۋ ءۇشىن زەينەتاقى اننۋيتەتi شارتىن جاساسۋعا قۇقىلى. بۇل رەتتە ايەلدەردىڭ جاسى 2027 جىلعا دەيىن 55 جاسقا جەتكەنشە جىل سايىن 6 ايعا ۇلعايتىلىپ وتىراتىندىعىن ەسكە سالامىز. بىراق زەينەتاقى اننۋيتەتى شارتىن جاساسۋ ءۇشىن قورداعى زەينەتاقى جيناعىنىڭ سوماسى اي سايىن ەڭ تومەنگى زەينەتاقى مولشەرiنەن كەم ەمەس تولەمدi تولەۋگە جەتكىلىكتى بولۋى كەرەك.
ساقتاندىرۋ ۇيىمىنا اۋدارۋعا قاجەتتى سومانى enpf.kz سايتىنىڭ «ەلەكتروندىق قىزمەت كورسەتۋ» – «زەينەتاقى كالكۋلياتورى» بولىمىندە ەسەپتەۋگە بولادى.
– رەداكتسياعا كەيدە تۋىستارى قايتىس بولعان ادامدار ءجۇگىنىپ, سول قايتىس بولعان جاقىندارىنىڭ جيناقتارىن قالاي الۋعا بولاتىنىن سۇراپ جاتادى…
– بىرىڭعاي جيناقتاۋشى زەينەتاقى قورىنداعى زەينەتاقى جيناقتارى سالىمشىنىڭ مەنشىگى جانە وسيەت بويىنشا, سونداي-اق «قازاقستان رەسپۋبليكاسىندا زەينەتاقىمەن قامسىزداندىرۋ تۋرالى» قر زاڭىنىڭ 31-33-باپتارىنا سايكەس مۇراعا قالدىرىلادى.
مۇرانى قابىلداۋ ءۇشىن قازاقستان رەسپۋبليكاسى ازاماتتىق كودەكسىنىڭ 6-تاراۋىنا (مۇراگەرلىك قۇقىق) سايكەس مۇرا اشىلعان جەردەگi نوتاريۋسقا نەمەسە زاڭعا سايكەس مۇرا الۋ قۇقىعى تۋرالى كۋالiكتi بەرۋگە ۋاكiلەتتi لاۋازىمدى ادامعا مۇرانى قابىلداۋ تۋرالى نەمەسە مۇراگەرلىككە قۇقىق تۋرالى كۋالiك بەرۋ جونىندە ءوتiنiش بەرىلەدى. مۇرا اشىلعان كۇننەن باستاپ التى ايدىڭ iشiندە, ياعني مۇرا قالدىرۋشى قايتىس بولعان كۇننەن باستاپ التى ايدىڭ iشiندە مۇرا قابىلدانۋى مۇمكىن. التى اي وتكەن سوڭ, مۇرا اشىلعان جەر بويىنشا نوتاريۋس مۇراگەردiڭ ءوتiنiشi بويىنشا وعان مۇراگەرلiككە قۇقىق تۋرالى كۋالiك بەرۋگە مiندەتتi.
بۇل ءراسىمدى مۇراگەرلەر ءۇشىن وڭايلاتۋ جانە بىرىڭعاي جيناقتاۋشى زەينەتاقى قورى مەن قازاقستان رەسپۋبليكاسى نوتاريۋستارىنىڭ ءوزارا ءىس-قيمىلىن وڭتايلاندىرۋ ماقساتىندا قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ادىلەت مينيسترلىگى, رەسپۋبليكالىق نوتارياتتىق پالاتا, «ۇلتتىق اقپاراتتىق تەحنولوگيالار» اكتسيونەرلىك قوعامى («ۇات» اق) جانە بجزق اراسىندا «ە-نوتاريات» بىرىڭعاي نوتاريالدىق اقپاراتتىق جۇيەسى مەن قوردىڭ اقپاراتتىق جۇيەسىنىڭ ءوزارا ءىس-قيمىلى تۋرالى شارت جاسالدى. ەندى اتالعان شارت اياسىندا نوتاريۋستار وزدەرىنىڭ وندىرىسىندەگى مۇراگەرلىك ىستەر بويىنشا (مۇراگەرلەر ءوتىنىش بەرگەن جاعدايدا) قايتىس بولعان سالىمشىلاردىڭ (الۋشىلاردىڭ) قوردا جەكە زەينەتاقى شوتىنىڭ جانە وندا اقشانىڭ بولۋى تۋرالى بجزق-عا ونلاين تارتىبىندە (حات جۇزىندە ەمەس) ساۋالدار جولداي الادى. قور ءوز كەزەگىندە سالىمشىلار مەن الۋشىلار ەل نوتاريۋستارى كۋالاندىرعان نەمەسە راستاعان قۇجاتتاردى ۇسىنعان جاعدايدا «ە-نوتاريات» بىرىڭعاي نوتاريالدىق اقپاراتتىق جۇيەسىنە ساۋال جولداپ, سالىمشىلار مەن الۋشىلاردىڭ قورعا ۇسىنعان قۇجاتتارىنا قاتىستى جاسالعان نوتاريالدىق ارەكەتتەر بويىنشا رەسمي راستاۋ قۇجاتىن الادى. بۇل قىزمەت نوتاريۋستارعا جۇگىنگەن مۇراگەرلەردىڭ ۋاقىتىن ۇنەمدەيدى جانە قاعازدىق قۇجات اينالىمىن جويادى.
– تاياۋدا بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارىندا زەينەتاقى جيناقتارى بار قايتىس بولعان سالىمشىنى جەرلەۋگە بايلانىستى زەينەتاقى قورىنان بىرجولعى تولەم بەرىلەتىندىگى جاريالاندى. ول ءۇشىن قانداي قۇجاتتار كەرەك؟
– شىنىندا, بۇل ماسەلە تاياۋدا بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارى بەتىندە تالقىلاندى. وسى مۇمكىندىكتى پايدالانا وتىرىپ, مىنا مالىمەتتى ايتا كەتكىم كەلەدى. قازاقستان رەسپۋبليكاسىندا جيناقتاۋشى زەينەتاقى جۇيەسى ەنگىزىلگەن ساتتەن, ياعني 1998 جىلدان باستاپ, جيناقتاۋشى زەينەتاقى قورىندا جيناقتارى بار ادام قايتىس بولعان جاعدايدا, قور ونىڭ وتباسىنا نەمەسە جەرلەۋدى ۇيىمداستىرعان ادامعا جەرلەۋگە ارنالعان بىرجولعى تولەم تولەيدى. بۇل تولەم زاڭنامادا كورسەتىلگەن تارتىپتە جانە مولشەردە جۇزەگە اسىرىلادى. اتاپ ءوتۋ كەرەك, بۇل تولەم جاڭالىق ەمەس, ول ارقاشاندا تولەنىپ كەلدى. زاڭعا سايكەس قور ونىڭ وتباسىنا نەمەسە جەرلەۋدى جۇزەگە اسىرعان ادامعا رەسپۋبليكالىق بيۋدجەت تۋرالى زاڭمەن ءتيىستى قارجى جىلىنا بەلگىلەنگەن ايلىق ەسەپتىك كورسەتكىشتىڭ 52,4 ەسەلەنگەن مولشەرىندە جەرلەۋگە ارنالعان بىرجولعى تولەم تولەيدى. بىراق بۇل سوما جەكە زەينەتاقى شوتىندا جاتقان قاراجاتتان اسپاۋى ءتيىس. 2019 جىلدىڭ 1 قاڭتارىنا قاراي بۇل سوما 132 310 تەڭگەنى قۇرادى.
– مۇرات تۇرسىنۇلى, زەينەتاقى جۇيەسىنە قاتىستى شىنايى اقپاراتتاردى قايدان ءبىلىپ وتىرۋعا بولادى؟
– زەينەتاقى قورىنىڭ قىزمەتى تۋرالى بۇكىل اقپارات قوردىڭ enpf.kz سايتىندا جانە بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارى بەتىندە, سونداي-اق بجزق-نىڭ الەۋمەتتىك جەلىلەردەگى رەسمي پاراقشالارىندا تۇراقتى تۇردە جاريالانىپ وتىرادى. سونىمەن قاتار قور ءبولىمشەلەرى رەسپۋبليكانىڭ بارلىق وڭىرلەرىندە, ونىڭ ىشىندە استانانىڭ بارلىق اۋدانىندا جۇمىس ىستەيدى. قور كەڭسەلەرىندە كەز كەلگەن زەينەتاقى قىزمەتىن الىپ قانا قويماي, جيناقتاۋشى زەينەتاقى جۇيەسى تۋرالى جان-جاقتى اقپارات الۋعا بولادى. قور فيليالدارىندا ءۇش اي سايىن اشىق ەسىك كۇنى شاراسى وتكىزىلىپ تۇرادى. وندا كەلۋشىلەر وزدەرىن قىزىقتىرعان سۇراقتارعا تولىققاندى جاۋاپتار الا الادى.
– جۇمىسقا جاڭا تۇرعان جاس مامان زەينەتاقى شوتىن اشۋ ءۇشىن قايدا حابارلاسقانى دۇرىس؟
– قازىرگى ۋاقىتتا جاس مامان جۇمىسقا ورنالاسقان جاعدايدا, قورعا العاشقى زەينەتاقى جارناسى كەلىپ تۇسكەن ساتتە, زەينەتاقى شوتى اۆتوماتتى تۇردە اشىلادى. ياعني جاڭا سالىمشىعا زەينەتاقىمەن قامسىزداندىرۋ تۋرالى شارت جاساسۋ ءۇشىن قور كەڭسەسىنە بارۋدىڭ قاجەتى جوق. تەك ءوزىنىڭ زەينەتاقى شوتىنىڭ جاي-كۇيىن, جارنالاردىڭ تۇراقتى اۋدارىلۋىن قاداعالاپ وتىرسا بولعانى. ويتكەنى زەينەتاقى جيناقتارى – ءاربىر سالىمشىنىڭ مەنشىگى. شوتتاعى زەينەتاقى جيناقتارى سەنىمدى قارجى قۇرالدارىنا ينۆەستيتسيالانادى, سايكەسىنشە شوتتارعا كۇن سايىن ينۆەستيتسيالىق تابىس ەسەپتەلىپ وتىرادى. 2018 جىلدىڭ قورىتىندىسى بويىنشا قور سالىمشىلارىنىڭ زەينەتاقى شوتتارىنا 917,1 ملرد تەڭگە كولەمىندە ينۆەستيتسيالىق تابىس ەسەپتەلدى. بۇل جەردە ءاربىر سالىمشىنىڭ شوتىنا ەسەپتەلەتىن تابىس سوماسى سول شوتتا جاتقان جيناقتاردىڭ كولەمىنە تاۋەلدى.
دايىنداعان
گۇلميرا ايماعانبەت
