قازىپ جازاتىن قالامگەر
ء…ومىر كوبىنە توسىن ساتتەردى كولدەنەڭ تارتادى… 2009 جىلى «مادەني مۇرا» جۋرنالىنا قىزمەتكە كەلدىم. باسىلىمنىڭ باس رەداكتورى, كوركەمسوزدىڭ سۋ توگىلمەس جورعاسى – دۇكەنباي دوسجان. ەسىمى بالا كەزىمنەن ەتەنە تانىس قالامگەرمەن قىزمەتتەس بولۋ – ۇلكەن مارتەبە, جاۋاپكەرشىلىكتى ءىس. اسىرەسە, جازۋشىنىڭ بۇرىن-سوڭدى جازعان اڭگىمەلەرى تابيعاتىما جۋىق, جانىما جاقىن ەدى. ءار كەيىپكەرى تۋىسىمداي كوزىمە جىلى ۇشىرايتىن. بەيمازا سەزىمگە بولەيتىن. جانە الگى كەيىپكەرلەر ءبىزدىڭ اۋىلدا, ماڭايىمدا ءورىپ جۇرگەندەي سەزىلەتىن. «ەرگەجەيلى» اڭگىمەسىن الايىق. باس كەيىپكەرى – قۇددى ءبىزدىڭ اۋىلداعى جىلقىباي اعاما ۇقسايدى. ونىڭ تاۋدان تاس دومالاتقانداي الدىر-سالدىر مىنەزىنە بالا بىتكەن «جىندى» دەپ كۇلەتىنبىز. ءدۇيىم بالا سىرتىنان سىقىلىقتاپ مازاق قىلامىز. ول بولسا, ماڭايىندا قاۋلاعان قيقار ءسوزدى ەلەڭ قىلماي, ءوز بىلگەنىمەن ءماز بولىپ, وزىنشە ءومىر ءسۇرىپ, ءجۇرىپ جاتادى. ەپتەپ ولەڭ جازادى. ونىسىن ەشكىم كوڭىل ءبولىپ وقىمايدى. تەككە ولگەن ۋاقىت دەسەڭشى!
د.دوسجاننىڭ ياعىمۋسى سايقىمازاق بالالاردىڭ تىلىندە «جاعىمسىز» اتالىپ كەتكەن كەيىپكەرى ەش قالىپقا سىيمايتىن, ءوز باسىمەن ءوزى الىسىپ جۇرگەن اپەندە مىنەزى كوڭىلىمدى قاتتى تولقىتتى. الگى اڭگىمەنى وقىعاننان كەيىن ادەبيەتكە قۇشتارلىعىم وياندى. جازۋشى بولسام دەپ ارمانداي باستادىم. كەيىن جىلقىباي اعامنىڭ ءجۇرىس-تۇرىسىنا جانىم اشيتىن كەپكە ءتۇستىم. ءسوز ساپتاسى, قالىپقا سىيمايتىن بەينەسى كوز الدىمنان ەش جۋىلماي قويدى. بىردە اشىق-شاشىق, كەلەسىدە توماعا-تۇيىق ءجۇرىسى كىسى كۇلەرلىك, ءارى ەرسى, ءارى وعاش. اۋزىنداعىسىن بوتەنگە جىرىپ بەرگەندەي اقكوڭىل, الاڭسىز, ارتىندا ءزىلى جوق.
ەرگەجەيلى ياعىمۋس – بۇرىن ۇشىراسپاعان, توسىن بەينە, تىڭ وبراز.
قۇيتاقانداي كىشكەنتاي كەيىپكەرىن جازۋشى جاندى قۋىرشاقشا شىرق ءۇيىرىپ سويلەتە بىلگەن. جان سارايىن ارالاپ كورسەڭىز, جۇرەگىڭىز سىزدايدى. ياعىمۋستىڭ جانارى وسى مەزەت كىشكەنتاي كۇنگە ۇقسادى, جارىعى تاۋسىلىپ, ءسونىپ بارا جاتقان قىزىل نۇر شە. قىزىل جاس. ىزىعۋت ومىردە جالعىزدىق دەرتىنىڭ بولاتىنىن العاش رەت سوندا سەزىندىم. الگى قىزىل جاستا سول دەرتتىڭ تۇنباسى… تۇزى… ۇلكەندەرگە دەگەن وكپە… ءتىپتى, كۇمىس ءتىستى كۇمىسبەكتىڭ قياناتى… ءبىزدىڭ ءازىلىمىز… ءجابىرىمىز… ءبارى-ءبارى تۇنىپ تۇر-اۋ, تۇنىپ تۇر. جۇرەگىم الدەبىر جامانشىلىق سەزگەندەي ەزىلە سوقتى. – «دالاباي, كۇننىڭ بەتىندە دە ءومىر بار بىلەم, – دەدى ول. جاۋاپ بەرۋگە باتپادىم. بىردەڭە دەسەم-اق, ياعىمۋس كۇن باتقان جاققا جىلىستاپ كەتىپ قالاتىنداي كورىندى. ەگەر ول شىنىمەن كەتىپ قالسا, كىمدى ەرمەك ەتپەكپىز, كىمگە كۇلمەكپىز؟..» (د.دوسجان. 1-توم,69-بەت). اڭگىمەنىڭ ونە بويىنان جالعىزدىق… جەتىمدىك… جەتىسپەۋشىلىك… دەرتى جەلدەي ەسەدى. جۇرەگىڭدى كەرمەك مۇڭ كەۋلەپ, تۇنجىراي تۇسەسىڭ, الەمتاپىرىق كۇي كەشەسىڭ. ياعىمۋستىڭ جالعىزدىق دەرتىن ءوزىڭ دە باستان كەشكەندەي بولاسىڭ. ءسوز, سويلەم بالانىڭ ويىمەن ءورىلىپ, ارقيلى اسەرگە بولەپ, بەسىكتەگى سابيشە تەربەتەدى. جۇرەككە قوڭىر مۇڭ ۇيالايدى. شىعارما نەندەي كەپتى سويلەتسە دە وقىلىپ, وقىرمان ويىن سان-ساققا جۇگىرتىپ, تولقىتا بىلسە, دەگەنىنە جەتتى دەپ بىلگەيسىز. كۇندەردىڭ كۇنى قالامگەر يەلىگىنەن شىعىپ, حالىقتىڭ كوركەمسوز قازىناسىنا اينالادى.
جازۋشىنىڭ بالشەكەردەي ءتىل ۇيىرەر «شورتانباي», «قىمىز», «ارىستاندى-قاراباستىڭ جەلى», «تەرەزەنىڭ جارىعى», «جىگىتتىڭ ءبىر جۇرتى», «كوكپار», «قىدىردىڭ قۇبىلىسى», «قىزىلقۇمنىڭ جەلى نە دەپ جىلايدى؟», «قۇمدا قالعان كەمەلەر», «ادامعا قانشا قۋانىش قاجەت» سەكىلدى ءتىرى ءسوزدىڭ جاۋھار ءتۇزىلىمى, ويۋ-ورنەگى كىلەم تۇگىندەي كلاسسيكالىق اڭگىمەلەرىن وقىپ پايىمىڭىز كەڭەيىپ, قيالىڭىز قاناتتانا تۇسەدى, ورتايعان ويىڭىز تولادى. ءابىش كەكىلباەۆتىڭ قيسىندى سوزىنە زەر سالايىق. «باياعىدا پەرعاۋىندار باقيلىق بولعان پەرعاۋىننىڭ دەرەۋ كەۋدەسىن جارىپ, جۇرەگىن الىپ تاستاپ, ورنىنا اسىل تاس سالىپ بالاۋىزدايتىن بولعان. ونداعىسى – الگى ولگەن پەرعاۋىن جاراتقان يەنىڭ الدىنا بارعان كەزدە – سول پەرعاۋىننىڭ كوزى تىرىسىندە يا ءبىلىپ, يا بىلمەي ىستەگەن كۇناسىن جۇرەك, شىركىن, باس يەگە ايتىپ قويادى دەپ قورقادى ەكەن. سول سەكىلدى دۇكەنباي دوسجان جۇرەكتىڭ وتتاي ىستىق لەپەسىن سياعا مالىپ جيىرماعا جۋىق مولدىرەگەن حيكايات جازدى. كەيىپكەر جاراتىلىسىن ىندەتە قوزعاپ, ءجۇزدىڭ ۇستىندە اڭگىمە تۋعىزدى. بۇلاردىڭ ءبارىن جىپكە ءتىزىپ عىلىمي ەڭبەك قورعاپ جاتقان عالىمدار لەگى ءبىر شوعىر» ء(ا. كەكىلبايۇلى, شىعارمالارىنىڭ جيىرما تومدىق تولىق جيناعى, 13-توم, الماتى, «جازۋشى», 2011, 397-بەت). الگى اڭگىمە وتكەن عاسىردىڭ 70-80 جىلدارى جازىلسا دا ءالى دە كوركەمدىگىن جويماعان, قايتا جىل وتكەن سايىن قۇندىلىعى ارتىپ, قىن تۇبىندە جاتقان بولات كەزدىكتەي وتكىرلەنە تۇسكەنىن سەزەسىز. كاۋسارعا باس قويعانداي بولاسىز. تاس قايناردان ءشول باسقانداي شەكەڭىزدەن شىپ-شىپ تەر شىعارىپ, جۇرەك تورىنەن ورىن الادى. مەيىرىڭىز قانىپ, مەيماناڭىز تاسيدى.
اتالعان اڭگىمەلەردىڭ ەرەكشەلىگى نەدە؟ بەدەرلەگەن ءار كەيىپكەر بويىنان ۇلتقا ءتان قاناعات, مەيىرىم, ىزگىلىك ازونى اڭقىپ سوعاتىنى نەلىكتەن؟!
ۇلتىمىزدىڭ سان عاسىر بويى قانىنا سىڭگەن سالت-ءداستۇرىنىڭ قاينار كوزىن اشقان, ءۇرىپ اۋىزعا سالعانداي, تاڭدايدان ءدامى كەتپەس بالشەكەردەي ادەمى شتريح پەن كورىنىسكە ءسۇرىنىپ-جىعىلاسىز. ءبىر عانا «قىمىز» ۇلتتىق سۋسىننىڭ جاسالۋ, كەمەلدەتۋ, ۇلىقتاۋ ۇلگىسىنىڭ كوركەم ەنتسيكلوپەدياسى ەسەپتى. بەينە شولىركەپ كەلىپ كاۋسارعا باس قويعانداي حيكمەتكە ەنەسىز. سابا ازىرلەۋدىڭ ءوزى ۇلكەن ونەر شوقتىعىنا كوتەرىلگەن. «ولكەگە ايگىلى اقادىل ۇستانىڭ قولىنان شىققان بۇيىم وسى. ورىك اعاشىنان قيىپ قۇراعان سورە ساۋساق تيسە, ءوز-وزىنەن «سويلەپ كەتەدى». سورەنىڭ ءتورت جاقتاۋى جاڭا تۋعان اي سەكىلدى اپپاق سۇيەكپەن زەرلەنگەن. كوزدى ارباپ قۇبىلادى. سورەدەن تومەنىرەك كەرەگە باسىنا ىلگەن قوس بىردەي سابا شەرميەدى, ءبىرى تايسابا دا, كەلەسىسى قۇنان سابا. سابانىڭ سىرت ءجۇنى قۇندىزدىڭ كۇزگى تۇگىندەي كۇرەڭىتىپ, جاقۇتشا جىلتىرايدى, ىشىندەگى قىمىز تابى وتسە وستەدى. بۇل سابانى تۇركىستان ۇستاسى جاساعان. جىلقىنىڭ تەرىسىن ىرەپ سويىپ, ءسۇرىپ, شەلىپ, كولەڭكەگە كەپتىرەدى, قىمىزدىڭ بەتىنە شىققان ىركىتىنەن ي جاساپ, يگە سالادى. قۇنان تەرىسى بىقىرعان يدە اپتا جاتادى. ءيسىندى بولعان تەرىنى كەرمەگە ءىلىپ, قىرعىشپەن قىرادى, شەليدى, ءسولىن سىليدى. تازا تەرى كوگەرىپ شىعادى. ساۋمالاپ سابا عىپ تىگەدى. جاس توبىلعىنى ورتەپ, اششى تۇتىنمەن ىستايدى. ىستالعان ساباعا ساۋمال قۇيىپ, كۇنۇزاق ەرىنبەي شايقايدى, ساۋمالىن توگىپ تاستايدى. جانە ىستايدى… جانە ساۋمالمەن شايادى… قاشان قۇيعان قىمىزدان تەرى ءدامى كەتىپ, توبىلعى تابى قالعانشا ءوستىپ الماستىرا بەرەدى…» (1-توم, 44-بەت). تانىمدىق بوياۋى كوزگە ۇرادى. قالامگەردىڭ ەجىكتەي تاپتىشتەۋىنىڭ ءجونى بولەك, جۇرەكپەن عانا ۇعاسىز. سابانىڭ نە ەكەنىن بىلمەيتىن ۇرپاق ءوسىپ كەلە جاتقانى راس. اتا ءداستۇرىمىزدىڭ كومەسكىلەنىپ بارا جاتقانى جۇرەگىڭدى سىزداتادى. «ءومىردى تۇبىنە دەيىن ءۇڭىلىپ تانىعىسى كەلگەن كىسى – كىرپياز, كىدى, شىكامشىل بولمايدى. شىكامشىل, كىرپياز كىسى ءومىردىڭ تۇبىنە ۇڭىلە المايدى, بەتىنەن قالقيدى. بەتىنەن قالقىعان ادام ءوز ءمىنىن, وزىندىك بولمىسىن جوعالتىپ الادى» دەگەن اعىلشىن جازۋشىسى دجون گولسۋورسيدىڭ ءسوزى جۇعىستى بولعانداي. جازۋشى نەنى جازسا دا قازىپ جازادى.
قالامگەر وتكەن عاسىردىڭ 70 جىلدارى مىنەز ەكولوگياسى… نەمقۇرايدىلىق… سەزىمسىزدىك… ۇمىتشاقتىق… دەرتىنىڭ الدىن الىپ, سابىرمەن توندىرە توگىلدىرەدى. ۋاقىتتان وزا وي تەربەۋىنىڭ ءبىر پاراسى ۇلتقا جانى اشۋىندا. بۇگىندە «كەشەگىنىڭ ءبارى كونە عۇرىپ دەپ» مۇرىن ءشۇيىرىپ جۇرگەن كوسموپوليت قانداسقا قازاقى قالىپ, ۇلتتىق تانىمعا تولى الگى اڭگىمە – مەڭزەۋىمەن, تۇسپالىمەن-اق شىمبايعا باتىرىپ, شامىرقاندىرا تۇسەدى. ءوز قاعىمىزدان ءوزىمىز جەرىگەن كيىكتەي كەپ كەشپەسەك دەيدى.
كەڭقولتىق, بەينەتقور, تەرىن تامشىلاتىپ, بەلىن بۇككەن, بەينەتتەن بويىن تارتپاعان قاريالار بەينەسى جاتقان ءبىر الەم. تەكتى, ىنساپشىل, قاناعاتشىل, قيىندىق اتاۋلىعا سابىرمەن, توزىممەن قارايتىن شىنايى مىنەزدى تۇستەپ-تانىپ الامىز. بۇگىندە اسىل تەكتى قاريالاردى جانارىڭا جاس تولىپ, ارتىڭا الاڭداپ, جان الەمىڭنەن جەل وتكەندەي ساعىناسىڭ. ەل ىشىندە ءالى دە داناگوي قاريالار تام-تۇمداپ تابىلار-اۋ, تىم ازايىپ كەتكەنىنە ءىشىڭ اشيدى, جانىڭ قۇلازيدى.
«مومىندار» اڭگىمەسىندەگى ايسا شالدىڭ بەينەسى كونتەرلى مىنەزدىڭ جيىنتىعى ەسەپتى جىلۋ دارىتادى. ماگنيت ورىسىندەي ۇيىرە تارتىپ, ءجىپسىز جەتەلەيدى. داريانىڭ قولتىعىنا قونىس تەپكەن شاعىن اۋىلدىڭ قاراپايىم ديقانى دۇنيەدەن وزعان. مۇندايدا اعايىن ءىشى التىن بەسىك: ءبىرىنىڭ جىرتىعىنا ءبىرى جاماۋ, بىرىنە تۇسكەن اۋىرتپالىقتى ءبارى جابىلا كوتەرىسىپ كۇڭىرەنىپ كەتەدى. بىلايعى ۋاقىتتا اۋزى قيسىق, كوزى قىسىق, ىشەگىنە شىناشاق اينالمايتىن پەندەشىلىكتى ۇمىتىپ, ءبىر اتانىڭ بالاسىنداي تاتۋلىق تانىتاتىن ادەتى. ورتاق شارۋاعا اسىرە بەيىل ايسا شال – جۇرت اۋزىنداعى مومىن ايساكەڭ مۇندايدا شىداپ وتىرا المايدى. بەلىن بۋىپ, بىلەگىن سىبانىپ ازالى ءۇيدىڭ وتىمەن كىرىپ, كۇلىمەن شىعىپ شات-شالەكەي بولىپ جۇرگەنى. اقكوڭىلدىڭ اتى ارىماس, تونى توزباس كەبى.
كورەگەننىڭ كەيىنگىگە ايتار اقىلى تومەندەگىشە. «ەشكىمگە مىندەت قىلما, ءوزىڭنىڭ وسى ومىرگە كەلگەنىڭدى اكە-شەشەڭە دە مىندەت قىلما, ماعان نەگە كومەكتەسپەيدى دەگەن ءسوزدى مۇلدە ساناڭنان سىزىپ تاستا, كەلدىڭ بە ومىرگە – ءوزىڭ ارەكەت جاسا, ءوزىڭ ءوس, ءوزىڭ جەتىل. ءوزىڭ شىعاتىن بيىگىڭە ءوزىڭ جەتۋىڭ كەرەك, بىرەۋدىڭ بالداعىن پايدالانىپ شىقپا», – دەگەن ءسوزى جىگەرىن جانيتىن قايراق ەسەپتى. ماڭىنا پاراسات شۋاعىن شاشقان ايسا شالدىڭ ويى تۇنىق, تۇعىرى بيىك. اۆتور قاريالىق, ۇلكەندىك مىنەزدى بيىككە كوتەرىپ, پارىقسىز پەندەشىلىكتىڭ بەزىن شىعارا شەنەپ, ادامي قاسيەتتى كاكىر-شۇكىردەن ارشي جۇرەدى. اشىق-شاشىق ءجۇرىس-تۇرىسىنا مىرس-مىرس كۇلەسىڭ, ەزۋ تارتاسىڭ, اقىرىندا ەڭسەڭدى اۋىر مۇڭ باسادى. تىعىپ جۇرگەن قازىناڭدى توناتىپ العانداي, جاپادان جالعىز قالعانداي كەپكە ەنەسىڭ.
تالعام تانىمى
قالامگەردىڭ كوركەمدىك جولىنداعى ىزدەنىسى پروزانىڭ ۇلكەن جانرلارىندا قاپىسىز تانىلدى. قالامىنان «جىبەك جولى», «داريا», «تابالدىرىعىڭا تابىن», «زاۋال», «مۇحتار جولى», «الىپتىڭ ازابى» سىندى قالىڭ رومان, «جولبارىستىڭ سۇرلەۋى», «تىلەگىمدى بەرە گور», «ادامعا قانشا قۋانىش قاجەت», «كۇمىس كەرۋەن», «سەكسەۋىل شوعىنىڭ قىزۋى» سەكىلدى ءبىر تىنىسپەن وقىلاتىن بايان تۋدى. تۇنىق, ءمولدىر ءتىل بوياۋى, ءسوز سۋرەتى, مەڭزەۋ مەن تۇسپال مۇحيتى, قايتالانباس كورىنىس گوبەلەنى – قيالدى قاۋزاپ, كوزدى اربايدى. تاۋعا شىققانداي بيىكتەيسىڭ.
«جولبارىستىڭ سۇرلەۋى» حيكاياتىنا توقتالايىق.
شىعارما 1981 جىلى جازىلىپتى. ىقشام, باس-اياعى 36 بەت. بايانى شىمىر, جىلى اعىستى داريا يىرىمىندەي. باس كەيىپكەر – اياپبەردى. قويشى بولسا دا وي باعاتىن فيلوسوف. ءوز-ءوزىنىڭ جان سارايىنا ءجيى ۇڭىلەدى. جان-جاعىنان قۇم ساۋلاعان قىزىلقۇمنىڭ قيان تۇكپىرىندە اتا كاسىپتىڭ جولىن قۋعان بوزبالا شارۋاسىنا شەگەدەي مىعىم. ءۇيلى-باراندى, كۇنى ەڭكەيگەن كارى شەشەسى, قولدى-اياققا تۇرمايتىن كەلىنشەگى, قوس ءبۇلدىرشىنى بار. «ويلايتىن: ماڭدايىنا جازعان تاعدىرى – قىسى-جازى توبەدە شىجعىرعان اپتاپ كۇن, ىسقىرعان اڭىزاق جەل, سارى ساعىم, يت بايلاسا تۇرعىسىز قىزىلقۇمنىڭ قيان تۇكپىرى دەپ. ۇجىمنىڭ ازىناعان اشقاراق قويى تاعى. بيىل ەرتە كوكتەمنەن قۇم ىشىنە جىلى جاڭبىر ەل-سەل جاۋىپ, ايداھار – جەل ءىشىن تارتىپ, بەتىنەن بوزداعى شىققان ولكە تۇلەپ شىعا كەلگەنى. كارى شەشە سوڭعى وتىز جىلدا قۇم توسىنە قۇدايدىڭ راحىمى جاۋعانى دەپ جەتى نان ءپىسىرىپ, كۇڭىرەنىپ قۇران وقىدى. ەرتە تويىنعان مال جەدەل كۇزەككە ءتۇستى, ءۇيىپ ءتول توكتى. اشەيىندە قۋساڭ قۇمالاق تۇسپەيتىن قاتپا ساۋلىقتار بيىل ەگىزدەن قوزى ماڭىراتتى. تىزبەنىڭ سوڭىندا سۇمەتىلىپ جۇرەتىن اياپبەردى اياق استىنان «وزات», «اياكەڭ» اتالىپ, بالاعىن شۇبالتىپ مىنبەگە ورمەلەدى… تاجىريبەسىن تەرمەلەدى…» (د. دوسجان. 3-توم, 110-بەت). وقيعا وسىلاي باستالادى. ۇجىم اتقامىنەرى, وزگە بەلسەندىلەر كەۋ-كەۋلەپ اياپبەردىنى شيپاجايعا جونەلتۋ قامىندا شالا شابىلىپ ءجۇر. داي-داي كوتەرمە ءسوزدىڭ اياعى مۇنى ماسكەۋ تۇبىندەگى قالىڭ جىنىس توعاي اراسىنا قونىس تەپكەن شيپاجايعا سۇيرەپ اكەلدى.
اياپبەردىنىڭ ويى وزگە پوليۋستە. تاعدىرى قۇممەن قۇمشا سۋسىعان كەيىپكەردىڭ جۇرەگى وينامالى, كوڭىلى الاي-تۇلەي. ءۇي ىرگەسىنە كورپەسىن قىمتاپ ساۋلاپ كەپ قالعان قۇمعا باسپاناسى كومىلىپ قالماقشى ما؟.. كۇنۇزاققا قولدى-اياققا تۇرماي, ءۇيدىڭ
بىلىققان شارۋاسىندا تىپىرلاعان كەلىنشەگىنىڭ موينىنا بار سالماقتى ءۇيىپ ساپ, شيپاجايدىڭ اق سەيسەپتى توسەگىندە اياقتى كوسىپ سالىپ شىرەنىپ جاتپاقشى ما… اناسى, ەكى بالاسىنىڭ تاعدىرى نە بولادى دەگەن سان ساۋال كەيىپكەردى جەگىدەي جەيدى.
اياپبەردى الىستاعى ماسكەۋگە جول تارتادى. كومەكشىلىككە تاۋباي, ءابۋتالىپ ەسىمدى ەكى بوزبالا جەگىلەدى. كەيىپكەرىمىز ىشتەي ءجۇز تولعانادى: «ەل شەتىندە وتىرسا ءبىر ءجون, قىزىلقۇمنىڭ ءبورى جورتىپ, ءمالىن شۋلاعان, جەلى ازىناعان قيان تۇكپىرىندە جان ساقتاۋدىڭ ءوزى قيامەت-قايىم» دەپ ءۋايىم جەيدى… تۇڭىلەدى… كۇڭىرەنەدى… شيپاجايدىڭ اق توسەگى جامباسىنا تاستاي باتادى, ىشكەنى ءىرىڭ, جەگەنى جەلىم.
ادەبيەتىمىزدە بۇرىن-سوڭدى تىلگە تيەك بولماعان سونى تاقىرىپ – قۇم تاعدىرى تۋرالى ازاپتى, وكسىكتى, شەرلى شىندىققا تابان تىرەيدى. قۇمدى ولكەدە ومىرگە كەلگەن قالامگەر بالا جاسىنان ءشول ازابىن سەزىنىپ, ءبىلىپ, تۇشىنىپ وسكەن. سول سەبەپتى قۇمنىڭ سەكسەۋىلىنە, جانتاعىنا دەيىن ءتىل ءبىتىرىپ قوزىداي جامىراتىپ شىعارما جەلىسىنە قۇپ كوگەندەيدى. قۇم ىشىندە كورپەسى اشىلماعان قۇپيا قانشاما. قازاق قۇمدى كيە تۇتادى, «قۇمداي كوپ بولايىق, ءبىر-بىرىمىزگە سەپ بولايىق» دەيدى. كوكىرەگى كومبە اياپبەردى قۇدايدىڭ قۇتتى كۇنى شەگەلەپ كەلەدى: «بۇيراتتىڭ بالاپان سەكسەۋىلىنە تيمەڭدەر, قىزىلدىڭ قۇمى ىشكەرى سۋسي تۇسسە, قاراپ قالادى, قىستاۋدى باسىپ قالادى», – دەۋشى ەدى» (3-توم, 113-بەت). ايتقانى كەلىپ, جاعاداعى توتيايىنداي سەلدىر توعايدى جۇتىپ, ءۇي ىرگەسىن كەمىرىپ قۇلاتۋعا اينالدى. ايتقان اۋىز جامان. «اۋەلى قورانىڭ ىرگەسىن باستى, ويپاتتىڭ شۇرايلى جەرىن جالماپ جۇتتى, قولتىقتاعى قويشى قۇجىراسىنا ايداھارشا ىسقىرىپ, جەر باۋىرلاپ تونە ءتۇستى. قوماعاي, تويىمسىز, جۇتقانى جۇمىرىنا جۇق بولماي, قۇيرىعىمەن جەر سابالاپ ىندىنى كەپكەن قۇم-جىلانعا اياپبەردى كۇن سايىن كۇرەگىمەن بەتتەسۋگە شىعادى. قۇم-جىلانى اككى, تۇنەمەسى جىلجيدى» (3-توم, 113-بەت). وسى اپاتتى كورە وتىرىپ, بىلە تۇرىپ اۋىل اكىمى دارمەنسىز. سىناپ سەكىلدى سىرعاناپ, سىرعاقتاپ, جاۋىردى جابا توقيدى, باسشىعا قوسشى تاعدىرى كەرزى ەتىك اۋىستىرعانمەن پارا-پار. ءتورت اياقتى مالدىڭ اماندىعىن عانا سۇرايدى. قۇم-جىلانمەن الىسىپ, شالىسقان اياپبەردى تىرسەگى تىرسەگىنە توعىسىپ تيتىقتايدى. دۇنيەدەن باز كەشىپ كەتكىسى كەلەدى. اقىل سۇراپ الىستاعى عۇلاماعا حات جازىپ اۋرە. ماڭايى تاسكەرەڭ مىلقاۋ… جازۋشىنىڭ: «قويشى قوي باقپايدى, وي باعادى» دەگەن ءسوزى ەرىكسىز ەسكە ورالادى.
حوش دەڭىز! كوز اشقالى تۇكپىردەگى اۋىلدان ۇزاپ شىقپاعان اياپبەردى ۇلكەن قالادا قۇمىرسقاداي قۇجىناعان ءنوپىر جۇرتتان جۇرەگى لوبلىپ, باسى اينالادى. امان-ەسەن شيپاجايعا جەتىپ, جان شاقىرىپ, قالىڭ ويعا بەرىلەدى. جازعان باسى: «بۇيراتتىڭ پۇشپاعىن جۇلگەلەپ وتەتىن جولبارىس سۇرلەۋىنە مالدى دا, جاندى دا جولاتپاي تۇنەمەسى ساق جاتىڭدار» (3-توم, 117-بەت) دەۋدى جۇرەرىندە تارس ۇمىتىپتى. جون ارقاسىنان سۋىق تەر قۇيىلىپ, جۇرەگى ماي ىشكەندەي كىلكيدى. سۇمدىعى سوڭىنان اشىلادى.
ىلكى زاماننان بۇيرات پۇشپاعىنداعى كىسى اياعى باسپاعان سەكسەۋىلى, جىڭعىلى داريانىڭ ساعاسىنا تىرەلەتىن. عاسىر باسىندا قۇم, جىڭعىل, قامىسى قويان-قولتىق جاپتاسقان توعاي ىشىندە جولبارىس جورتقان دەسەدى. وتكەن عاسىر اياعىندا اقمەشىتتى العان اسكەرباسى چەرنياەۆ الدەنەشە دۇركىن وسى ماڭنان جولبارىس اۋلاي شىققانىن جازۋشى اعامىز تاپتىشتەپ جازعان. سىمتەمىر سۇرگىمەن وتاعان سەكسەۋىل مۇلدە سيرەدى, جىڭعىلدى ءورت شالدى, نارقامىس قارتتىڭ شاشىنداي سيرەپ جوعالدى. ازىناعان جەل مەن ويدىم-ويدىم ايتاقىر قالدى. جەل ءۇپ ەتسە, كۇل سۋىرعانداي كوزدى تۇتادى.
ءبىر زاماندا نايقالا اققان داريا جاعاسىندا جولبارىس بولعان دەگەن اڭىز كەشەگى كۇنگە دەيىن ايتىلاتىن. ەل ىشىندەگى ەسكى ءسوز ۇمىتىلا قويماعان. باباسى جولبارىس اۋلاپ جان باعىپتى. نارقوسپاقتىڭ بەلىنەن جولبارىس ىرعىپ وتسە, تۇيە بەلىن كوتەرە الماي قالادى ەكەن. جولبارىس جورتقان كونە سوراپتاعى قاۋىپ كەيىپكەردىڭ جۇرەگىن ءتىلىپ وتەدى, ءۋايىم شەگەدى. ەل شەتىندە جۇرگەندە كيەلى اڭدى كوزى شالىپ قالعانداي ەدى. مالدىڭ جايىن مالدان ارتىق سەزەتىن اياپبەردى جاز شىعا ازىعىن سايلاپ, بوكتەرگىگە جۇمىرىن بايلاپ, اشقاراق مازاسىزدى الىسقا ايداپ جوعالادى. دالاعا تۇنەپ, بۇيراتتىڭ ەتەگىنە اياق سوزادى. ءسۇتى قايتىپ, ءۇرپىسى قاتىپ تويىنعان ساۋلىقتى كۇن كوتەرىلە قىستاۋعا ايدايمىن عوي دەپ بەكىنگەن ءتۇنى… «ءتۇن ەمەس-اۋ, اپاق-ساپاق كەشقۇرىم, كوكجيەك قىزىلى ءالى جۋىلا قويماعان كەز… جولبارىس سۇرلەۋى اتالىپ كەتكەن ەسپە قۇمنىڭ كۇنەس بەتكەيىنەن سوزالاڭداپ بارا جاتقان الدەنەنى شالىپ قالدى. ساۋلىق ءدۇر ەتىپ ۇرىكتى. بۇرىن «كوكجال كورسە قايمىقپاي قارسى شابادى», – دەپ دۇرديتكەن تورتكوز توبەتى قۇيرىعىن بۇتىنا قىسىپ قىڭسىلاسىن, جەر باۋىرلاپ جاتا كەتسىن…» (3-توم, 117-بەت.).
الگى وقيعادان كەيىن پىسكەن باۋىرداي ءتىلىنىپ جاتقان قۇم ىشىنە اتتاپ باسپاۋعا بەكىنگەن. كورگەنىن ەشكىمگە ءتىس جارىپ ايتپاعان. جۇرەر الدىندا وسى قاۋىپتى زايىبىنا ەسكەرتىپ كەتپەگەنىم-اي دەپ بارماعىن تىستەيدى.
اۋىر بەينەتتىڭ كەزەگىندە قالعان جاس كەلىنشەكتىڭ باسىننان وتكەن ازاپتى كەپتى قالامگەر كوركەم بوياۋ, كورىكتى تىلمەن مايىن تامىزىپ سۋرەتتەيدى. كەلىنشەكتىڭ ءارى نازىك, ءارى سەزىمتال, ءارى بەيكۇنا جان سارايىن ارالايسىز. سىپايى, قازاقى, جان جىلۋلى, قۇشتارلىعى وتشا شارپىعان ايەل باسىنا تونگەن قاتەردى تاعدىر دەپ قابىلدايدى. كومەكشىگە سەنبەي وتارعا ءوزى يەلىك ەتەدى. اق تەر, كوك تەر بەينەتتەن مۇجىلە باستاعان. كۇيەۋىنە كوپ ءجايىتتى جىپكە ءتىزىپ ايتا بەرمەيتىن. جار توسەگىنىڭ ىستىعى باسىلعان. كۇيەۋى قۇلاعىڭ قايسى دەسە – مۇرنىن كورسەتەردەي موجانتوپاي, مىرىڭ مىنەز, قۇم ادامى دەگەن ەسىم جامادى. جۇبايىنا قاراتىپ ايتىلعان ءازىل-وسپاق ايەلدىڭ نازىك جۇرەگىنە ءبىز بوپ قادالادى. قۇربىلارى: «ميى اشىعان, ماڭگۇرتتەن قۇتىل», – دەپ كەلەكە قىلادى. تابيعاتتىڭ تىلسىم سىرىن تامىرشىداي تاپ باساتىن جىگىتتىڭ جان ازابىن تۇسىنەتىن كەلىنشەكتىڭ ءوز مۇڭى وزىنە جەتەدى.
اۆتور اۋەلگىدە اعىل-تەگىل اقتارىلماي, وقيعانى شيەلەنەستىرىپ بارىپ بىرتىندەپ شەشەدى. وي قايشىلاسۋى وقيعا قايشىلاسۋىنا الماسادى. ماسكەۋدە جاتقان اياپبەردى مەن اۋىلدىعى زەينەلدىڭ وي اعىنى ءبىر كولبەۋدە ءتۇيىسىپ, ورمەك تىنىندەي قاتار ورىلەدى, ميستيكالىق ەلەمەنتتەرگە ءجيى جۇگىنەدى. دەمالىستا قامسىز جاتقان كەيىپكەرىمىز وقىس ويدان ءتۇس كورگەندەي شوشىنىپ, بۇيرات سۇرلەۋىندە بۇلكەكتەپ بارا جاتقان قۇبىجىق پالەنىڭ كەلىنشەگىن قانجوسا قىلىپ تالاعانىن ويشا ەلەستەتەدى. توسەگىنەن اتقىپ تۇرىپ: «ساقتا-ساقتا!..قايدا-قايدا!» دەپ جىن قاققان كىسىدەي سىرتقا ىتىرىلادى.
وسىدان كەيىن-اق وقيعا وزگەشە پوليۋستەن ءورىس الادى. كەلىنشەكتى باياعىدا تۇقىمى تۇزداي قۇرىعان اڭ پاتشاسى ەمەس, ىرگەدەگى ۇلكەن شاھاردا جەر سىلكىنىپ, حايۋاناتتار ساياباعىنان قاشىپ شىققان, قولدان تاماق جەپ ۇيرەنگەن اۆستراليا اق قاسقىرى القىمداپتى.
…اي جارىعى استىندا كەلىنشەك تۇزگە شىعادى, قاپەرىندە دانەمە جوق, اۋدەم جەرگە ۇزاپ كەتەدى. اسەرلى سۋرەت كولبەپ وتەدى: «اشىق قالعان ەسىكتەن اشىققان, بۇكتەتىلگەن اپپاق ماقۇلىق ۇيگە سىپ ەنەدى. كەلىنشەك اياڭداپ كەلىپ تابالدىرىقتان ىشكە اتتاپ, سول قولىمەن ەسىكتى قاۋسىرا جاپتى. قاراكولەڭكەدە كاسەكىنى سيپالاپ ىلگەكتى تاۋىپ, ىشىنەن ءىلدى. ارتىنا اينالىپ, كىبىرتىكتەي باسىپ ءتور بولمەگە جىلىستاپ جىلجي بەرگەن. جۇرەك باسى ءدىر ەتتى. اپپاق يرەتىلگەن قۇبىجىق ار-ر ەتىپ, قارسى ۇرىپ, جاعالاسا كەتتى. ۇرەيدەن ەسى شىققان ۇرعاشى بەتىن باسىپ, اھ ۇرىپ, قۇلاپ ءتۇستى…» (3-توم, 138-بەت). جاڭا ءبۇر جارعان ءومىر قىزعالداعى – جاس ايەلدىڭ عۇمىرى قىسقا. جازۋشىنىڭ مەڭزەۋىنشە, تۇسپالىنشا – عۇمىردى ۇزگەن – قۇم ىشىندەگى اۋىر بەينەت, قۇم-كەسەلگە ۇشىراعان كىسىلەردىڭ نەمكەتتىلىگى, ەنجارلىعى, قامسىز-مۇڭسىز مىنەزى, ءبىر-بىرىمەن تۇسىنەسە الماۋى, مىنەز ەكولوگياسى دەر ەدىك.
سارعىش ساعىمعا جۇتىلىپ, بىردە كەرىلگەن جىپكە ىلگەن كىردەي, بىردە تاڭعى بۇلتشا جەلپىلدەي ءجۇزىپ, كولدەنەڭ ۇزاپ بارا جاتقان كەلىنشەكتىڭ ۇلبىرەگەن رۋحىن كورەسىز. حيكايات وسىمەن ءتامام.
«حيكايات نەگە قايعىلى حالمەن اياقتالادى؟» دەگەن ساۋال كوكەيدە كولدەنەڭدەيدى. ارينە, قايدان قۇلاق شىعارۋ – قازانشىنىڭ ەركىندە; سيمۆولعا, ميستيكاعا جۇگىنۋ جازۋشىنىڭ تالعام-تانىمى.
قالامگەردىڭ ءۇش ەرەكشەلىگىن ءبولىپ اتايمىز. ءبىرىنشى: بۇرىن ادەبيەتتە سيرەك كوتەرىلگەن قۇم تاعدىرى, كىسىنىڭ ەڭسەسىن ەزىپ, يىعىن باسقان اۋىر بەينەتى ءسوز بولادى… ەكىنشى: تابيعات پەن ادام مىنەزىنىڭ ەكولوگياسى – ادام جان دۇنيەسىنىڭ تابيعي ورتامەن قوسىلا جۇتاۋى, تابيعاتتان بىرتە-بىرتە كىندىگى اجىراپ بارا جاتقانى ەگىز ورىلەدى. ءۇشىنشى: ءجيى قالام تارتىلماعان ميستيكالىق سارىنعا, ماگيالىق مەڭزەۋگە ەركىن بويلاپ, وي مەن وقيعانىڭ كوركەمدىك ءتىنىن تاۋىپ, فيلوسوفيادان ورمەك توقىعانى توبەمىزدى بيىكتەتەدى.
ەڭبەكقورلىقتىڭ ەتالونى
ادەبيەتتىڭ باستى ەتالونى – ءتىل. جازۋشىنىڭ قاي-قاي شىعارماسى ايشىقتى كوركەم تىلمەن كومكەرىلگەن. تاڭعى سامالداي ەسىپ جانىڭا جەل بوپ ءتيىپ لىقسي توگىلەدى. باياعى تولەگەن مومبەكوۆتىڭ شەرتپە كۇيىنىڭ اسەرىندەي ايتىپ-بولماس قوڭىر مۇڭعا شوماسىز. كونەنىڭ سازدى سارىنى سەكىلدى قۇلاققا جەتەتىن اسا ويلى, بوياۋى قانىق, مازمۇنى تەرەڭ حيكاياتى, اڭگىمەلەرى جىلما-جىل جارىق كورۋدە. ءبىراز ويىمىز قاعاز سىرتىندا قالدى, ايتىلار, اعىتىلار حيكمەت كوپ ەدى, الداعى ۋاقىتتا ۇكىلى ءۇمىت ۇزىلمەسى كامىل. جازۋشىنىڭ ءالى كۇنگە قالامى سۋىماعان, ات ۇستىندە قول توڭكەرگەن ءدۇبىرلى سارباز بەينەسى ەلەستەيدى.
«جازمىشتىڭ جازۋى» ەستەلىگىندە: «تۇنجىراعان, مۇڭايعان كىسىنى كورسەم سىر تارتىپ جان الەمىنە ۇڭىلگىم كەلەدى», – دەدى اۆتور. وسى ءسوزدى وقىعاندا كوز الدىما قالامگەردىڭ ءوز بەينەسى كەلدى. جازۋشى ۇنەمى تۇنجىراپ, ءوز ىشىنە ءوزى ءۇڭىلىپ, توماعا-تۇيىق, ءاردايىم ويلى كەيىپتە جۇرەدى. پىكىرىن تەرەڭنەن تولعاپ, سۋرەتپەن تۇزدىقتاپ ايتادى. كوپ شەشىلە بەرمەيدى, كوپ سىرى بۇركەۋلى مە دەپ قالاسىز. ومىردەن كورگەن-تۇيگەنى, توقىعانى تەڭىز. بار ارمانى – كوكەيىندە قوزداعان سۋرەتتى اق قاعازعا تۇسىرگىسى كەلەدى. جازۋدان باس المايدى. قاشان كورسەڭ قاعازعا, كىتاپقا ەڭسەسىن سالىپ ءۇڭىلىپ وتىرعانى.
ماقالا تاقىرىبىنا جانكەشتى ءسوزىن قويعاندا – جازۋشىنىڭ كوپ جازعانى, يا بولماسا كوپ كىتاپ شىعارعانى ەسەپ ەمەس. كىتاپتى كىم شىعارماي جاتىر, كىم ەلدىڭ كوزىنە تۇسپەي جاتىر. جانكەشتى ءسوزىن – الپىس جىلعا جۋىق كوركەم ءسوزدىڭ سوڭىنا شام الىپ تۇسكەن ۇزىنا بويعى ۋاقىت ىشىندە قالامگەردىڭ شىعارماشىلىق مىنەزىنە بايلاپ بەرگەنىمىز.
شىندىعىندا عوي. سوزدەن – سويلەم, سويلەمنەن – سيللوگيزم, سيللوگيزمنەن – پايىمدى ىندەتە ىزدەپ, ءسوزدىڭ جانىن ءتىرىلتىپ, كوركەمدىكتەن كەمپىرقوساق قۇرىپ, ورمەك توقۋ… سول ورمەكتى جۇرەگىندە تەربەتۋ – ءتوزىمسىزدىڭ جىگەرىن ءجۇن ەتەر ەدى; ءتوزىمدىنى قايراي ءتۇسىپ, قيىنعا سالىپ, اقىر سوڭىندا شەبەرلىك الەمىنىڭ اسقار الاتاۋىنا الىپ شىعادى. وسىنشالىق اق تەر, كوك تەر بەينەتتەن بويىن تارتپاي, ءالى كۇنگە جازۋدان باس الماي, الدىنا جان سالسا, ەكى-ءۇش كىسىنى عانا سالىپ, دۇنيەدەگى بار قىزىعى جازۋ بولعان قالامگەردىڭ مىنەزى – كوز الدىمىزعا جانىن اياماعان جانكەشتىلىكتى ەلەستەتەدى. شىعارىمپازدىق جانكەشتىلىك دەگەنىمىز وسى بولار.
كەيىپكەر حيكمەتىن – اۆتوردىڭ ءوز حيكمەتىم دەپ سەزىنۋى عاجاپ. ادام جان سارايىنىڭ رەنتگەنىنە اينالۋى بار. حاتقا تۇسكەن وبرازدىڭ تىرشىلىك كەبىمەن ءومىر ءسۇرىپ, تىنىسىمەن تىنىستاپ, كۇيىنىشىمەن كۇيىنىپ, سۇيىنىشىمەن ءسۇيىنىپ, وي-پىكىرىمەن ميداي ارالاسىپ كەتۋى وپ-وڭاي. كەيىپكەردىڭ ومىرىمەن ءومىر ءسۇرۋدىڭ ءوزى وزگەشە تاراپ اڭگىمە.
جانكەشتىلىك – ەڭ اۋەلى ءسوز ۇستارتۋدا, ءتىرى ءسوزدىڭ جۇرەك بۇلكىلىن, جان تەبىرەنىسىن تاپ باسىپ تانۋدا جاتىر دەپ ويلايسىز. سوسىنعى جانكەشتىلىك – ساۋساعىن سۇيەل ەتكەنشە, كوز مايىن تاۋىسقانشا, قالام مەن قاعازدان بويىن تارتپاي, وقۋ, ىزدەنۋدىڭ جولىنا ءتۇسىپ: ياعىمۋس, پالمانتاي, اياپبەردى, دالاباي سەكىلدى باياعىدان كوپكە تانىس كەيىپكەردىڭ جان الەمىن – ءوزىنىڭ جان الەمىمەن قابىستىرا, جاپتاستىرا تىرشىلىك كەشۋىندە مە دەپ قالاسىز. جازۋشىنىڭ قالىبى: شاش ەتەك شارۋادان قولى بوساماي, بىرازىراق بوس مويىن ءجۇرىپ قالسا, جازا الماي كەتسە – ەكى قولى الدىنا سىيمايدى ەكەن. بارىنشا كىرپياز, اشۋشاڭ, شامارقانعىش كەپكە ءتۇسىپ, اياق استىنان تۇلەن ءتۇرتىپ جۇرەدى. جىن يەكتەگەن باقسىعا ۇقسايدى. كەڭقولتىق, باۋىرمال, ءىرى سويلەپ, ءىرى تۋرايتىن مىنەزىنەن اياق استىنان كوز جازىپ قالادى.
بۇرىندارى بەرگەن سۇحباتىندا – باسىم وتتا تۇرعان قازان سەكىلدى, جازباسام, وقىماسام – ۇيگە سىيماي كەتەمىن دەگەنى جازۋشىنىڭ سول ءبىر جانكەشتىلىك جازۋ بەينەتىنە بەلشەسىنەن باتقان مىنەزىنەن حابار بەرگەندەي. ءالى كۇنگە ۇزبەي جەتىلىپ, دامىلسىز ىزدەنۋمەن كەلەدى. ءالى كۇنگە ادەمى اڭگىمەلەرىمەن وقىرمانىن ريزا ەتەدى. دۇكەنباي دوسجان جىل وتكەن سايىن, ءسوز جوق, ساپا ساتىسىنا اياق سالىپ بيىكتەپ بارادى. تاۋەلسىزدىك العاننان كەيىن قازاق ادەبيەتىنىڭ كوسەگەسىن كوگەرتىپ جۇرگەن, وتكەن عاسىردىڭ 60-70 جىلدارى ءبىر-ءبىر تولقىن بولىپ كەلگەن بۋىننىڭ – قاناتتى, تاباندى, ءتوزىمدى, قايسار جۇرەكتى وكىلىنىڭ ءبىرى.
جازۋشىلىققا جانكەشتى قاسيەت وتە قاجەت ەكەنى راس. دجەك لوندون «كۇنىنە ەكى مىڭ جول جازامىن» دەپ ءوزىن-ءوزى ورىندىققا بايلاپ قوياتىن بولعان. لەۆ تولستوي قالام مەن قاعازاعا شۇقشيعان كەزدە كوزىنە دۇنيە شىركوبەلەك دوڭگەلەنىپ, جانارىنا جازۋدان وزگە تۇك كورىنبەي كەتەدى ەكەن. جۇرەككە ءدارى بوپ سىڭەتىن شىرايلى شىعارما جان ازابىنان ءوتىپ قانا جازىلادى.
ءتورت جىلداي جازۋشىمەن ءبىر مەكەمەدە قىزمەت جاساپ كەلەمىز. بىلايشا كوپ تە ەمەس ۋاقىتتا كىسىلىك قالىبىن, پايىمى مەن پارقىن ءبىرشاما تۇسىنگەن سەكىلدىمىز. ونەر ادامى بىردە بۇلتشا تۇنەرىپ, بىردە شىرايى اشىلعان اسپان سەكىلدى مولدىرەيدى. شىرايى اشىلعان كەزدە كىسىنى اقكوڭىل, كەشىرىمشىل, كەڭقولتىق, اڭقاۋ, ادال مىنەزىمەن قىزىقتىرادى. جالعىز شتريح. دۇكەنباي دوسجان كەز كەلگەن ماقالانى وڭدەگەن كەزدە بايگە اتىنىڭ باپكەرىندەي – جالىن تاراپ, ساۋىرىن سيپاپ, ۇكىلەگەن سايگۇلىكتەي جۇتىندىرىپ جىبەرەدى. ءتىرى ءسوزدى ءدوپ تابادى, ەشكىمگە ۇقسامايتىن سويلەم ىرعاعىمەن جازادى. ماقالانى قالاي, قاي سوزدەن باستاپ كەتۋدى سول كىسىدەن ۇيرەندىم. ءبىراز قولجازباسىن ۇلگى ەسەبىندە ساقتاپ جۇرەمىن. ۇلكەن ۋنيۆەرسيتەتتەن ءدارىس العانداي جۇعىستىلىق ءتالىم-تاربيە – باسى ءبۇتىن بولەك اڭگىمە.
ۇلتىمىزدىڭ ءتىرى ءسوزىن ورنەكتەپ جازارىڭىز مول بولسىن – قازاقتىڭ قابىرعالى قالامگەرى دەمەكپىز!
ازامات ەسەنجول
