قالا اۋماعىن كوگالداندىرۋ استانا كۇنىن مەرەكەلەۋگە دايىندىق جۇمىستارىمەن قاتار ءجۇرىپ جاتىر. قىس-كوكتەمدە جىلىجايدا وسىرىلگەن گۇلدەر قالانىڭ گۇلزار باقتارىندا وتىرعىزىلىپ, قىزىلدى-جاسىلدى كۇلتەسى كوزدىڭ جاۋىن الادى. بىركەلكى قىرقىلعان كوك مايسا قۇراق تا, جەلەگى سامالمەن تەربەلگەن جاسىل اعاش تا ەلورداعا جاز كەلگەنىن ايتىپ تۇرعانداي. اعىمداعى جىلدىڭ ەرەكشەلىگى بار. گۇلتوسەمنىڭ جاسالۋىندا, وندا وتىرعىزىلعان گۇلدەردىڭ ءتۇر-ءتۇسىنىڭ مەرەكەلىك سيپاتى مەن سالتاناتى سەزىلەدى. بۇل, ارينە, تۇستەردىڭ ءتيىمدى قولدانىلۋىنا نەگىزدەلىپ, اق, قىزىل جانە جاسىل تۇستەر باسىمدىق الىپ, كوزگە جىلى ۇشىرايدى. گۇل كىلەمنىڭ ويۋىن ايقىنداي ءتۇسۋ ءۇشىن اق ءمارماردىڭ قيىرشىق تاستارى توسەلگەن. بيىلعى گۇل ويۋلاردىڭ مانەرى دە ەرەكشە. ولاردىڭ ورنالاسقان جەرىنە قاراي, ۇلتتىق ناقىشتا بەزەندىرىلىپ, ويۋ-ورنەكتى ورىندى قولدانىپتى. قاربالاس تىرلىكتىڭ بارىسى جايىندا «استانا-كوگالداندىرۋ قۇرىلىسى» اكتسيونەرلىك قوعامنىڭ باسقارما توراعاسى جارقىن جۇماعۇلوۆتان سۇراپ بىلگەن ەدىك.
– قالا اۋماقتارىن گۇلمەن كومكەرۋ جۇمىستارى اياقتالىپ قالدى. گۇلزارلار كولەمى بيىل 162 622 شارشى مەتردى قۇرايدى, وندا 8.5 ملن گۇل كوشەتتەرى, 5540 تال-تەرەك وتىرعىزىلدى. ءۋاليحانوۆ جانە جۇماباەۆ كوشەلەرى بويىندا ەكى تىنىمباق اباتتاندىرىلىپ, پۋشكين جانە قۇدايبەردى, ورىنبور مەن سىعاناق كوشەلەرى قيىلىسىندا اۆتوكولىك تۇيىندەرىن كوگالداندىرۋ جۇمىستارى جالعاسۋدا. قالداياقوۆ, مومىشۇلى, سارايشىق كوشەلەرىنىڭ بويى گۇلمەن كومكەرىلدى. جانىبەك پەن كەرەي حاندار تىنىمباعىنىڭ تىرەك قابىرعالارىنا گۇلزارلار ورناتىلدى.
كوكتال تىنىمباعىندا بەيبىتشىلىك داڭعىلىنداعى كوگالداندىرۋ جۇمىستارى اياقتالۋدا.
جاسىل ەكپەلەردى كۇندەلىكتى كۇتىپ-باپتاۋ بويىنشا ماۋسىمدىق جۇمىستار قوڭىر كۇزگە دەيىن سوزىلادى. سۋارۋ, كوگالداردى قىرقۋ, تىڭايتقىشتارمەن جانە مينەرالدى زاتتارمەن قورەكتەندىرۋ, وسىمدىكتەردى زيانكەستەردەن, اۋرۋلاردان قورعاۋ ۇدايى نازاردا ۇستالادى.
جاسىل ەكپەلەردى ۋاقىتىلى جانە ساپالى سۋارۋ ماقساتىندا ۇزىندىعى 522,4 شاقىرىمدىق سۋ قۇبىرىن كۇتىپ ۇستاۋ دا ءبىزدىڭ مىندەتىمىزدە. جالپى, قالا اۋماعىنداعى جاسىل جەلەكتى سۋارۋ جۇمىستارىن جەڭىلدەتىپ, تولىق قامتۋعا ءبىرىڭعاي سۋارۋ جۇيەسىنىڭ جەلىسىن جاساۋ كوزدەلىپ وتىر.
بۇل, ەڭ الدىمەن, قارجى ۇنەمدەۋدى, سونىمەن قاتار جاسىل شالعىننىڭ ساپالى ءوسۋىن دە قامتاماسىز ەتەدى. ەلورداداعى 36 سۋبۇرقاق كەشەندەرىن كۇتىپ-ۇستاۋ دا وڭاي شارۋا ەمەس. جەڭىس جانە اباي داڭعىلدارى قيىلىسىنداعى «تىرشىلىك شەجىرەسى» تىنىمباعىنداعى سۋبۇرقاق جاڭارتىلدى, ونداعى جارىق بەرەتىن قۇرالدار اۋىستىرىلدى.
شىبىن-شىركەيدەن قورعاۋ بويىنشا جالپى كولەمى 28 مىڭ گا جەرگە ءتيىستى ءىس-شارالار جۇرگىزىلدى. جالپى كولەمى 2 ملن شارشى مەتردى قۇرايتىن كوشەلەردى, ساياباقتار مەن تىنىمباقتاردى جيناۋ, تازالاۋ جۇمىستارى بۇكىل جاز بويىنا تولاستامايدى.
«استانا-كوگالداندىرۋ قۇرىلىسى» اق «جاسىل قۇرىلىس» كولەمىن ۇلعايتىپ, جاسىل ەكپەلەردى كۇتىپ-باپتاۋ بويىنشا اگروتەحنيكالىق كەشەندى ءىس-شارالاردى ورىنداۋدا اۋقىمدى ىستەر اتقارۋدا. بۇل ەلوردانىڭ ەكولوگيالىق جاعدايىن, قالانىڭ ەستەتيكالىق كەلبەتىن جاقسارتىپ, استانا تۇرعىندارى مەن قوناقتارىنىڭ اسەرلى دەمالۋىنا جاعداي جاسايدى.
گۇلدىڭ بابى بولماسا…
استانا قالاسىن كوركەيتۋدە ءبىر جىلدىق وسىمدىكتەردى قولدانامىز. جىلىجايدا وسىرىلگەن گۇلدەردىڭ كوشەتتەرى توپىراق جىلىنعاننان باستاپ قالانىڭ گۇلزار باقتارىنا وتىرعىزىلادى. وسىمدىكتەردە ءبىر ورتادان ەكىنشى ورتاعا بەيىمدەلۋ ءبىرشاما ۋاقىتقا سوزىلىپ, بارلىق ءتىرى ورگانيزمدەي «سترەسس» الادى. گۇلدەردىڭ جەرسىنىپ, تامىرىن جايعانعا دەيىنگى كۇتىمى ەرەكشە بولادى. ونىڭ ءوسۋىن قامتامسىز ەتەتىن پرەپاراتتار پايدالانىپ, ءۇستەمەلەپ قورەكتەندىرەمىز. سارىارقانىڭ تابيعي جاعدايىنا گۇلدەردىڭ ءبۇر اشۋ كەزەڭى قىسقا كەلەدى. ءتورت ايعا سوزىلاتىن جاز ايلارىنداعى گۇلدەۋ پروتسەسىن تەزدەتۋ قاجەتتىلىگى بار. ول ءۇشىن ءتۇرلى مينەرالدى تىڭايتقىشتار سەۋىپ, قۇرامىندا فوسفور, كالي, تەمىر, مارگانەتس, تاعى باسقا ميكروەلەمەنتتەرى بار كەشەندى قوسپالاردى قولدانامىز. گۇل ءوسىرۋدىڭ وزىق تەحنولوگيالارى قولدانىلادى. وسىمدىكتەردىڭ گۇلدەۋ پروتسەسىن ءبىر جەتىگە ەرتەلەتىپ نەمەسە گۇلدەۋ ۇزاقتىعىن دا ءبىرشاما سوزا الامىز. ەگەر كۇز جىلى بولسا, وسىمدىكتەرگە قوسىمشا تىڭايتقىشپەن قۇنارلاندىرۋ ارقىلى ەكى جەتىگە دەيىن گۇلدەۋ مەرزىمىن ۇزارتۋعا بولادى.
ءتۇرلى وسىمدىك زيانكەستەرىمەن كۇرەسۋ ۇنەمى جۇرگىزىلىپ وتىرادى. ونىڭ الدىن الۋ ارقىلى گۇلدەردىڭ اۋرۋلارعا توزىمدىلىگىن ارتتىرۋعا بولادى. ودان بولەك, توپىراقتى دارىلەۋ ارقىلى زيانكەستەر وشاقتارىن زالالسىزداندىرۋ جۇمىسىن جۇرگىزەمىز. بۇل جۇمىستار كۇندەلىكتى باقىلانىپ, زەرتتەلىپ, گۇلدىڭ ءاربىر تالىنىڭ جايقالىپ وسۋىنە بار جاعداي جاسايمىز. بۇل ىسكە بىلىكتى ماماندار جۇمىلدىرىلعان. قولدانىلاتىن بارلىق پرەپاراتتاردىڭ قورشاعان ورتاعا, قۇستار مەن جاندىكتەرگە, بال ارالارىنا, ەڭ الدىمەن ادامدارعا ەش زيانى جوق.
سۋارۋدىڭ دا ءتاسىلى بار
جازدىگۇنى شىلدە بولعاندا وسىمدىكتەردىڭ جايقالىپ ءوسۋى – گۇل سۋارۋشىلاردىڭ تىنىمسىز ەڭبەگىنە دە بايلانىستى. قالا بويىنشا جاسىل القاپتاردى جەرگىلىكتى سۋارۋ جۇيەسىمەن سۋارادى. ودان بولەك, كوشە بويىنداعى, ەسكەرتكىشتەر ماڭىنداعى, ساياباقتار مەن تىنىمباقتارداعى جاسىل ەكپەلەردى «استانا-كوگالداندىرۋ قۇرىلىسى» اكتسيونەرلىك قوعامنىڭ مەنشىگىندەگى سەكسەنگە تارتا سۋارۋ ماشينەسىمەن قولداپ سۋارادى. ەڭ باستىسى, گۇلدەردىڭ تامىرىنا زيان كەلتىرمەۋ ءۇشىن تامشىلاتىپ سۋارۋ قاجەت. ءارقايسىسىنا التى تەكشە مەتر سۋ سىياتىن ءماشينەلەر تاۋلىگىنە سەگىز-توعىز رەت قاتىنايدى. كۇننىڭ ىستىعىندا كوبىنە تاڭەرتەڭ جانە كەشكىلىك سۋارىلادى. ال اپتاپتا گۇلدەرگە تۇندە سۋ شاشادى. ويتكەنى سۋ بىردەن بۋعا اينالىپ كەتپەي, توپىراق ىلعالدىلىعى جاقسى ساقتالادى ەكەن. جوعارىدا ايتىلعان تىڭايتقىشتىق زاتتاردىڭ كوبى ۇنتاق تۇرىندە بولىپ كەلەدى, ولاردى سۋمەن ارالاستىرىپ قولمەن شاشىلادى.
گۇلدىڭ ءاربىر تالى سۋارۋشىنىڭ دا ماڭداي تەرىمەن, قامقور قولىمەن وسەتىنىن سۋشى-جۇرگىزۋشىلەر جاقسى تۇسىنەدى.
جاسىل سۇلبالار دا كوكتەدى
ەلوردانىڭ ەڭ كورىكتى «جاسىل» ەسكەرتكىشتەرىنىڭ ءبىرى – جاسىل سۇلبالار. عاشىقتار ساياباعىنداعى قوس اققۋ, تسيرك ماڭىنداعى پىلدەر مەن كەرىك, «ءبيشى سۋ بۇرقاقتىڭ» اينالاسىنداعى كيىز ءۇي مەن شوككەن تۇيەلەر جاسىل جامىلعىعا ورالىپ شىعا كەلدى. مۇنداي «جاسىل ەسكەرتكىشتەردى» جاساۋدىڭ وزىندىك ءتاسىلى بار. الدىمەن تەمىر سىمنان سۇلباسى جاسالادى. ونىڭ ءىشىن توپىراققا تولتىرىپ, سىرتىن مايدا كوزدى تورمەن قىمتايدى. ونىڭ سىرتىن گۇلدى وتىرعىزاتىن قالىڭ ماتەريالمەن كومكەرەدى. ارحيتەكتور سۋرەتشىلەر سىزىپ بەرگەن ۇلگىمەن گۇلدەردىڭ تامىرىن رەت-رەتىمەن ماتەريالدى تەسىپ وتىرعىزادى. وزگە گۇل توسەمدەردەن ەرەكشەلىگى – جاسىل سۇلبالاردىڭ وسىمدىكتەرىن ءجيى قىرقىپ وتىرۋ كەرەك. تاعى ءبىر قىزىعى, ءوسىمدىكتەردىڭ كوبى جازىق جەرگە تامىرىن جاياتىنى بەلگىلى. تەك التەرنانتەرا, تسينەراريا, سانتولينا سياقتى وسىمدىكتەر, كەرىسىنشە, كولبەي بيىككە تامىرلاپ, ساباعىن جەرگە سالبىراتىپ تا وسە بەرەدى ەكەن. ال جاسىل سۇلبالارعا وسىنداي وسىمدىك تۇرلەرىن قولدانادى. ءبىر جاقسىسى, اتالعان گۇلدەر وتىرعىزعان جەرىندە تامىرلاپ, وسە بەرەدى. جانە گۇلدەردىڭ تىعىز ورنالاسۋىنىڭ سۇلبانىڭ ادەمى بولۋىنا اسەرى بار. بىلگەنگە مارجان, پىلدەرگە 160 مىڭداي دانا گۇل ەگىلسە, تۇيەلەردى كورىكتى ەتكەن 180 مىڭ دانا گۇل ەكەن. سالت اتتى باتىردىڭ وتاۋىن وننان استام باعباندار ەكى اپتادا گۇلمەن كومكەرىپ ۇلگەرىپتى.
قالامىزدى گۇلزار باققا اينالدىرعان گۇلدەردىڭ ءدانى قاقاعان قاڭتاردا توپىراققا تۇسەدى. بەس اي بويىنا جىلىجايدا ءونىپ, بوي كوتەرگەن گۇلدەردىڭ قالا كوشەلەرىندە گۇلدەپ, قالا تۇرعىندارى مەن قوناقتارىنىڭ قۋانىشىنا اينالۋىنا دەيىن وراسان تەر توگىلىپ, وسىنشاما ەڭبەك جۇمسالادى.
ايگۇل ۋايسوۆا
