جەڭىس سەيدۋللاۇلى: شىعارماشىلىق توقتاعان جەردە شوۋ-بيزنەس باستالادى
كۇنى كەشە عانا استانا تورىندە بەلگىلى ءانشى, كومپوزيتور, قازاقستاننىڭ ەڭبەك سىڭىرگەن قايراتكەرى جەڭىس سەيدۋللاۇلىنىڭ «ساعان ءانىم» اتتى شىعارماشىلىق كەشى ءوتتى. بۇگىندەرى «قازاقكونتسەرت» مەملەكەتتىك ۇيىمىن باسقاراتىن ونەرپازبەن كونتسەرت الدىندا كەزدەسىپ, ونەردەگى وزەكتى ماسەلەلەرگە, شىعارماشىلىققا, قىزمەتىنە قاتىستى وقىرماندارىمىز جولداعان سۇراقتاردى قويدىق.
اق-زيا جايلى:
– قازىرگى كەزدە نەلىكتەن بۇرىنعى ءشامشى, سەيدوللا بايتەرەكوۆ, كەڭەس دۇيسەكەەۆ, ت.ب. سەكىلدى ەستى اندەرى عاسىرعا جەتەتىن ءبىرتۋار, ءتۋابىتتى تالانتتى كومپوزيتورلار مەن تالعامپاز انشىلەر ازايىپ كەتتى؟
– ول ۇستازدارعا بايلانىستى. مىسالى, مەنى ساپالى مۋزىكا جازۋعا, ادەمى اۋەن شىعارۋعا كادىمگىدەي ۇيرەتتى. بۇل جەردە كوپ نارسە مۋزىكالىق ءبىلىم بەرەتىن مۇعالىمدەرگە بارىپ تىرەلەدى. ۇستاز شاكىرتىنەن نەنى تالاپ ەتەدى, ماسەلە سوندا. ءوز ۇستازدارىمنىڭ مىقتىلىعى مىنادا ەدى: ەگەر ساباقتا شارشاڭقىراپ وتىرسام نەمەسە وقۋعا زاۋقىم سوقپاي وتىرسا, مۇعالىمدەرىم ساباقتى توقتاتىپ, ماعان دەمالىس بەرەتىن. جاعدايىمدى سۇراپ, ءاردايىم قولداپ وتىراتىن. قازىر ساپاسىز مۋزىكانىڭ كوبەيگەنىن ۇستاز بەن شاكىرت اراسىندا بۇرىنعىداي بايلانىستىڭ جوقتىعىنان, ءتىپتى ءبىر-بىرىنەن الىستاپ كەتكەنىنەن كورەم. وعان كۇيبەڭ تىرشىلىك مۇرشا بەرمەي جاتىر. قازىرگى كومپوزيتورلار مەن جاس انشىلەرگە ىزدەنىس تە جەتپەي جاتىر دەپ ويلايمىن.
شەتەلدەرگە دە مۇرىندارىمىزدى ءشۇيىرىپ قاراماۋىمىز كەرەك. الەمدىك دەڭگەيدە الدىڭعى ورىنداردا تۇرعان ءانشى, كومپوزيتورلاردان اندەردى ارلەۋ جاعىنان ۇيرەنۋىمىز قاجەت. تەرەزەمىز تەڭ بولۋى ءۇشىن وسى قادامعا بارۋىمىز كەرەك. مىسال ءۇشىن ايتايىن: ولاردا زاۋىت, فابريكا بولسا, بىزدە شاعىن عانا تسەح. تسەحتى سول فابريكا, زاۋىت دەڭگەيىنە جەتكىزۋىمىز قاجەت. جاسىراتىنى جوق, ءوزىم ءومىر بويى شەتەلدىك جانە قازاق مۋزىكاسىن بىردەي تىڭداپ كەلەم. سالىستىرا كەلە, ءوزىمنىڭ ءستيلىمدى تاۋىپ, ساحناعا الىپ شىقتىم. شىعارماشىلىق توقتاعان جەردە شوۋ-بيزنەس باستالادى.
ارۋ كولباەۆا:
– وزىڭىزگە نەگە ءالى كۇنگە شارىقتاتىپ, قالىقتاتىپ ءان ساپ, شىرقاپ جۇرمەسكە؟
– جاسىم ۇلعايدى. بىراق قارتايدىم دەپ ايتا المايمىن. قازىر رومانس, مۋزىكالىق باللادا سەكىلدى سالماقتى جانرلارعا بەت بۇرىپ جاتىرمىن. تابيعي داۋىسپەن, مۋزىكالىق اسپاپتاردىڭ سۇيەمەلدەۋىمەن كونتسەرت وتكىزگەندى دۇرىس كورەم. استانادا وتكەلى وتىرعان كونتسەرتىمدە وسى تۇرعىدان كىشىگىرىم شەبەرلىك ساباعىن كورسەتپەكپىن. ءوسىپ كەلە جاتقان جاس تالانتتار شىنايى مۋزىكانىڭ قانداي بولاتىنىن ءبىلۋى كەرەك.
ايزادا تۇرمۇحاشەۆا:
– ونەرپاز رەتىندە ساحناداعى ءومىر مەن باسشىلىق قىزمەتتىڭ ايىرماشىلىعى بار ما؟
– ايىرماشىلىعى جەر مەن كوكتەي. بىراق وزىمە بوتەن ۇيىمداردى باسقارعان جوقپىن. سول ۇيىمداردان شىقتىم. ەندى ولاردى باسقارىپ كەلە جاتىرمىن. مەن ءار ءارتىستى سىرتتاي عانا ەمەس, ىشتەي جاقسى بىلەم. وسى تۇرعىدان العاندا, باسقارۋشىلىق قىزمەت ماعان جەڭىل تيەدى.
تولقىن سۇلتانوۆا:
– ۇمىتپاسام, «قازاقكونتسەرتكە» قاراستى «استانا ميۋزيكل» تەاترى ەكى ميۋزيكلدى ساحنالادى. قىرۋار قاراجات جۇمسالدى. سول قويىلىمدار ءبىر-ەكى رەت كورۋ ءۇشىن عانا جاسالعان سەكىلدى. قويىلعان نارسەلەر ايىنا كەم دەگەندە ەكى رەت نەگە قويىلمايدى؟
– «استانا ميۋزيكل» تەاترىنىڭ رەپەرتۋارىنداعى بارلىق ميۋزيكلدەر ۇنەمى قويىلادى. ماسەلەن, بىلتىر وتكەن ەحرو-2017 حالىقارالىق كورمەسى اياسىندا قويىلعان اتاقتى «رومەو مەن دجۋلەتتا» ميۋزيكلى 30 رەت ساحنالاندى. «رۋحاني جاڭعىرۋ» باعدارلاماسى اياسىندا 2017 جىلعى جەلتوقسان ايىندا پرەمەراسى بولعان بەلگىلى «قىز جىبەك» ميۋزيكلى دە بىرنەشە رەت قويىلدى. بۇعان قوسا, ساپالى مادەني تۋىندىلاردىڭ حالىققا قولجەتىمدىلىگىن قامتاماسىز ەتۋ ماقساتىندا اتالمىش ميۋزيكل ەلىمىزدىڭ باسقا وبلىس ورتالىقتارىندا دا ارنايى شاقىرتۋمەن كورسەتىلىپ جاتىر. ۇستىمىزدەگى جىلدىڭ ناۋرىز-ءساۋىر ايلارىندا «قىز جىبەك», «رومەو مەن دجۋلەتتا», «دوستار سەرتى» سىندى ۇزدىك ميۋزيكلدەردى الماتى, شىمكەنت قالالارىنىڭ كورەرمەندەرى تاماشالاي الدى. دەكوراتسيا, 70-80 ادامنىڭ ۇستىندەگى ۇجىم, جول قاراجاتى بار. سول جاعىنان العاندا بىزگە ءتيىمدى بولىپ وتىر. العاشقىدا شەتەلدەرگە اپارىپ كورسەتىپ, جاقسى باعا الىپ قايتقانبىز. ماسەلە – قىرۋار قارجىدا ەمەس, مەملەكەتتىڭ يميدجىندە. «استانا ميۋزيكل» – يميدجدىك جوبا. سوندىقتان اقشاعا قاراماي, ساپا جاعىن ويلاعانىمىز دۇرىس. جاقىندا عانا فرانتسياعا بارىپ كەلگەن بۇل ۇجىم ەلىمىزگە دەگەن ۇلكەن قىزىعۋشىلىق تۋدىردى.
ەرلان تولەۋتاي:
– «قازاقكونتسەرتتە» ەڭبەك ەتەتىن انشىلەردىڭ ناقتى سانىن ايتساڭىز. ولاردىڭ نەشەۋى دومبىرامەن ايتاتىن ءəنشى, نەشەۋى ەسترادا ءəنشىسى؟
– اسپاپتىق ءانسامبلدى قوسقاندا ەسترادالىق انشىلەردىڭ سانى – 20. وركەسترمەن, «استانا سازى» ءانسامبلىمەن بىرگە ءداستۇرلى انشىلەردىڭ سانى دا – 20.
ەرنات قاشقىنوۆ:
– «استانا ميۋزيكل» تەاترى «نوتر-دام دە پاري» ميۋزيكلىنە دايىندالىپ جاتقانىن بىلەمىز. پرەمەرانى ناقتى قاشان كورەمىز؟
– «نوتر-دام دە پاري» – الەمدىك دەڭگەيدەگى, گيننەسس رەكوردتار كىتابىنا ەنگەن شىعارما. ميۋزيكل توعىز مەملەكەتتىڭ تىلىنە عانا اۋدارىلىپ, سول ەلدەردە كورسەتىلدى. ءبىز ەندى ونىنشى ەل بولماقپىز. وسىنداي ميۋزيكلدىڭ قازاق تىلىنە اۋدارىلۋى – ۇلكەن جەتىستىگىمىز. اشىلعانىنا ەكى-اق جىل بولعان «استانا ميۋزيكل» تەاترى وسىنداي زور قادامعا بارىپ وتىر. سول ارقىلى قازاق ميۋزيكلىنىڭ دەڭگەيى دە كوتەرىلمەك. پرەمەرا, بۇيىرتسا, 18-20 جەلتوقسان كۇندەرى وتەدى. بۇل تۋرالى الدىن الا حابارلانىپ, قاراشا ايىندا ءبىراز جارناما جاسالادى.
تولقىن دۇيسەنقىزى:
– «استانا ميۋزيكل» تەاترىنداعى اكتەرلەر سىرتتان كەلىپ, ءبىر رەت وينايتىن اكتەرلەر مە, الدە تۇراقتى شتاتتاعى ارتىستەر مە؟
– بارلىعى دا تۇراقتى شتاتتاعى ارتىستەر. ناپاقاسىن تەاتردان تاۋىپ, اكتەرلىك شەبەرلىگىن شىڭدايدى.
ەرلان مۇقاتايۇلى:
– «قازاقكونتسەرتتىڭ» ەسترادا انشىلەرى ساحنادا فونوگرامما قولدانا ما؟
– مەن فونوگرامما كەلگەنگە دەيىنگى مۋزىكانتپىن. انشىلەر فونوگراممانى بولاشاقتا قولدانباسىن دەپ وسى قىزمەتكە كەلىپ وتىرمىن. اعا بۋىن, ءبىز جاس انشىلەرگە ماياك رەتىندە جول سىلتەمەسەك, مۇنى ەشكىم ىستەمەيدى. كەيدە وزىمىزگە: «وسى ءبىز كىمدى الداپ ءجۇرمىز؟» دەپ سۇراق قويامىز. سوعان جاۋاپتى ءوز ىسىمىزبەن كورسەتۋىمىز كەرەك.
باۋىرجان بەرىكۇلى:
– وزبەكستاندا بيىلدان باستاپ مادەنيەت قىزمەتكەرلەرىنىڭ جالاقىسى 45 پايىزعا كوتەرىلدى. قىرعىزستاندا, ءتىپتى, جالاقىسى 80 پايىزعا كوتەرىلەتىن مادەني مەكەمەلەر انىقتالدى. مادەني مەكەمە باسشىسى رەتىندە ارتىستەردىڭ جالاقىسى جايلى ويىڭىز قانداي؟
– وزبەكستاندا, قىرعىزستاندا جالاقى قالاي كوتەرىلسە دە, ءبىزدىڭ ارتىستەردىڭ جالاقىسىنىڭ جارتىسىنا جەتكەن جوق.
راۋشان بازاروۆا:
– ارتىستەر, انشىلەر توي جاعالاپ كەتتى دەگەن پىكىر بار. ديماش قۇدايبەرگەن ۇلت ابىرويىن اسىرعاندا «ديماشتى تويعا سالماۋ كەرەك» دەپ تە كەزىندە ايتىلعان. «توي ءانشىنىڭ تالعامىن بۇزىپ, توقىراۋعا ۇرىندىرادى» دەگەنگە قالاي قارايسىز؟
– «توي – حالىقتىڭ قازىناسى» دەيدى. تويدان قاشپاۋىمىز كەرەك. تويدا اقان سەرى دە, ءبىرجان سال دا, كۇلاش بايسەيىتوۆا دا, روزا باعلانوۆا دا ءان سالعان. تويدا سويلەگەن ءسوزىڭدى ساحنادا دا ايتۋعا بولادى. ەگەر ءسوز دۇرىس بولسا, ارينە. راس, تويدا وتپەيتىن, بىراق ساحنادا جاقسى تىڭدالاتىن اندەر بار. سونى ايىرا بىلگەن ءجون. ال «توي ءانشىنىڭ كاسىبي دەڭگەيىن تومەندەتەدى» دەگەن پىكىرگە قوسىلمايمىن. قاي جەردە ءوزىڭنىڭ كاسىبيلىگىڭدى كورسەتسەڭ, سول جەر ساحنا بولىپ سانالادى.
