جەتىسۋدان جەتكەن ءدام

 استانادا قازاقستان وڭىرلەرىنىڭ اۋىل شارۋاشىلىعى ونىمدەرىنىڭ ءداستۇرلى جارمەڭكەسى باستالدى. قىمباتشىلىق قىسقان زاماندا قالتاسى جۇقالاۋ حالىقتىڭ ازىق-تۇلىك قورجىنىن تولتىرۋعا مۇمكىندىك بەرەتىن وسىنداي جارمەڭكە ەلوردادا بەسىنشى جىل قاتارىنان وتكىزىلىپ وتىر.

وتكەن سەنبى كۇنى الماتى وبلى­سىنىڭ شارۋاقور جۇرتى باستاپ بەرگەن كۇز مەزگىلىنىڭ مولشىلىق پەن ىرىس مەرەكەسى قاراشانىڭ قارا سۋىعى تۇسكەنشە جالعاسادى. وندا كەلگەن حالىق ءوز قالتاسىنا ساي اۋىلدان جەتكەن ءدامدى ساتىپ الا الادى. جارمەڭكەنىڭ قاراپايىم تۇتىنۋشىعا بەرەر پايداسى دا سول, ياعني وڭىرلەردەن جەتكىزىلگەن ازىق-تۇلىك قالاداعى بازار باعاسىنان 10-20 پايىز تومەن ساۋدالانادى. قالالىقتار مۇنداي مۇمكىندىكتى قالت جىبەرسىن بە, جارمەڭكە وتەتىن ورىننان تابىلۋعا تىرىسادى.

بيىلعى العاشقى جارمەڭكە وتكەندە دە قالا اكىمدىگىنىڭ الدىنداعى الاڭدا جي­نالعان حالىقتىڭ قاراسى مول بولدى. جەتىسۋ ءوڭى­رىنەن ەلور­داعا جەتكەن 450 توننا ازىق-تۇلىكتى ساتىپ الام دەگەندەر قاز-قاتار تىزىلگەن سورەلەردىڭ ماڭىنا شوعىرلانىپ, قاپ-قاپپەن, دوربا-دوربامەن اكەتىپ جاتتى. الما­تىلىقتار دا بىلتىرعىعا قا­راعاندا بيىل 50 تونناعا ارتىق ءونىم اكەلىپ, ەت پەن ءسۇت ونىمدەرىن, كوكونىس پەن جەمىس-جيدەكتى سورەلەرگە سىقاستىرا قويىپتى.

الاڭ ورتاسىندا قۇرىلعان ساحنادان وبلىس ونەرپازدارى ءان-كۇيدى توگىلتىپ جاتتى. اسىرەسە, «ءسۇيىنباي سازى» فولكلورلىق-ەتنوگرافيالىق ءانسامبلى بازارشىلاعان جۇرتتىڭ قۇلاق قۇرىشىن قاندىردى.

استانا قالاسىنىڭ اكىمى يمانعالي تاسماعامبەتوۆ پەن الماتى وبلى­سى­نىڭ باسشىسى اماندىق باتالوۆ جارمەڭكەنى ارالاپ, حالىقتىڭ مەرە­كەلىك كوڭىل-كۇيىنە كۋا بولدى.

– استانا سەكىلدى ۇلكەن قالاعا ال­ماتى وبلىسىنان جەتكىزىلگەن 450 توننا ءونىمدى كوپ دەپ ايتا المايمىن. بىراق, ماسەلە ءۇيىپ-توگىپ تاستاۋدا ەمەس. باستىسى – ەل مەن ەلدى, ءوڭىر مەن ءوڭىردى جالعاستىرۋ. ارادا قان­شاما شاقىرىمدار بار. الايدا, سوعان قاراماي, الماتىلىقتار ۇلكەن ۇيىمشىلدىقپەن, زور جاۋاپكەر­شى­لىك­پەن ەلورداعا كەلىپ جاتىر, – دە­گەن يمانعالي نۇرعاليۇلى الماتى وبلىسىنىڭ اكىمىنە العىسىن ءبىلدىردى.

اماندىق باتالوۆ ءوز تاراپىنان وبلىس پوتەنتسيالى جوعارى ەكەنىن اتاپ ءوتتى. ونىڭ ءسوزىن ورىنباسارى تىنىشباي دوسىمبەكوۆ راستاي ءتۇستى. «بيىل 447 مىڭ گەكتار جەرگە ءداندى داقىلدار سەپ­تىك. سودان 1 ملن 34 مىڭ تون­نا استىق جيناي­مىز دەپ جوسپارلاپ وتىرمىز. كو­كونىستەرىمىز سۋارمالى جەردە وسەدى. وسى جىلى قىرىق­قابات, كارتوپ, پياز, قىزاناق, تاعى باسقا كوكونىستەردەن  بىلتىرعىمەن سالىس­تىرعاندا جوعارى ءونىم كۇتۋ­دەمىز. جالپى الار بولساق, بيىل 660 مىڭ توننانىڭ توڭىرەگىندە ءسۇت ساۋىلادى, 315 مىڭ تونناداي ەت بو­لادى, 840 مىڭ توننا شاماسىندا كوكونىس جي­نالادى. بارلىعىن ەسەپتەگەندە 429 ملرد تەڭگەنىڭ ءونىمىن ءوندىرۋدى جوسپارلاپ وتىرمىز» دەدى ول.

ءار ءوڭىردىڭ ءوزىنىڭ برەند ونىمدەرى بولادى. ماسەلەن, ەلىمىزدىڭ شىعىسى – بالىمەن, باتىسى – بالىعىمەن, ءوڭتۇس­تىگى – جەمىس-جيدەگىمەن, سىر بويى كۇرى­شىمەن ايگىلى. الماتى دەگەندە ەس­كە ەڭ الدىمەن اپورت الماسى ءتۇ­سەدى. جارمەڭكەگە كەلگەندەر ونى دا سورە­لەردەن ىزدەپ تاپتى. جەتىسۋ دەپ بەكەر اتالماعاندىقتان, ءوڭىردىڭ وزەن-كول­دەرىن مەكەندەيتىن جايىن, تابان, كوك­سەركە, تۇقى سەكىلدى بالىق تۇرلەرى دە ساۋداعا شىعارىلدى. استانالىقتار, اسىرەسە, كوكونىستى مولىنان الىپ جاتتى.

«جارمەڭكەگە جىلدا كەلەمىن. راسىندا دا مۇندا ازىق-تۇلىك جەر­گىلىكتى بازارلارمەن سالىس­تىرعاندا كوپ ارزان. مىسالى, ءسابىز بەن كارتوپتىڭ كەلىسىن 39 تەڭگەدەن ساتىپ الدىم. استانانىڭ بازارلارىنا بارساڭ, 60-80 تەڭگەدەن تۇر» دەيدى ەلورداعا تورعاي وڭىرىنەن قونىس اۋدارعان كۇلپارا اپبازوۆا.

ءوزىمىز دە ماقالاعا ماتەريال جيناپ بولعان سوڭ ۇيگە كەرەكتى ازىق-تۇلىك الايىق دەپ شەشتىك. ول كەزدە ءتۇس ۋاقىتى جاقىنداپ قالعان. كەرەگىمىزدى «جەتىسۋ» الەۋمەتتىك-وندىرىستىك كوو­پەراتيۆى بەلگىسى تۇرعان جەردەن تاپتىق. بايقاعانىمىزداي, باسقالارعا قاراعاندا وسى ۇجىم مول ءونىم اكەلىپتى.

ۇزىن-سونار كەزەكتە ءبىراز تۇرىپ, شىداماي كەتىپ قالىپ جاتقاندار دا بولدى. الار زات جەتپەي قالىپ, قىنجىلىس بىلدىرگەندەر دە تابىل­دى. ولارعا ايتارىمىز, ءبىر اپتا عانا كۇتىڭىزدەر. الداعى سەنبى كۇنى وتەتىن جامبىل جانە پاۆلودار وبلىستارىنىڭ اۋىل شا­رۋاشىلىعى ونىمدەرىنىڭ جارمەڭ­كەسىندە ەسە­لەرىڭىزدى قايتاراسىزدار.

امانعالي قالجانوۆ