جۇپارىمەن جەر-جاھاندى جاۋلاعان

جۇپارىمەن جاھاندى جاۋلاعان گۇلدەر. سەندەرسىز ەشبىر مەرەكەنى ەلەستەتۋ مۇمكىن ەمەس. ەرىنە تومسىرايعان تالاي ايەلدىڭ اشۋىن تارقاتتىڭدار, جىگىتىنە بۇرتيعان  ارۋ كوڭىلىندەگى كىربىڭنىڭ كىلتىن تاپتىڭدار. گۇلدەردىڭ تىلسىم قۇدىرەتى دەگەن وسى بولار؟.. كەيدە ارۋلاردىڭ سىيلاعان گۇل شوعىنىڭ وزىنەن ءمىن تاۋىپ, ارتىنان سىناپ تۇراتىنى راس (بەتكە ۇشقاندارى قانشاما). ويتكەنى, ينتەرنەت جەلىسىنەن نەشە ءتۇرلىنى وقىپ الامىز. ماسەلەن, گۇلدەردىڭ تۇستەرىنە بايلانىستى نەبىر پىكىرلەر بار… مۇلدەم گۇل سىيلاماسا قايتەر ەدىك؟! سوندىقتان, قۇربىلارىمىزعا ءارى ساباق, ءارى پايدالى كەڭەس بولسىن دەگەن نيەتپەن
«گۇلدەر ۇيىنە» ارنايى بارىپ,  گۇلزار ماماندارىنان كەڭەس الدىق.

قالامىز ستۋدەنت­تەر ايماعىنا اي­نالعاندىقتان, كوپ­شىلىك «ۆسترەچا» دەپ اتاپ كەت­كەن اۋداندا ءجۇرمىز. مۇندا گۇل­دەر ءۇيى بار.

كوركەم بەزەندىرىلگەن دە­كوراتيۆتى كورىنىسىمەن كوز ار­بايتىن عيماراتقا باس سۇقپاي ءوتۋ مۇمكىن ەمەس. ءبىزدى ءبىرىنشى قاباتتا كۇلىمسىرەي قارسى العان بۇلبۇل ەسىمدى گۇل مامانى بىردەن راۋشانداردىڭ قۇ­پياسىمەن تانىستىرا كەتۋدى ءجون كوردى. سەبەبى, مەرەكەنىڭ باستى نىشانى – راۋشان. الدىمەن القىزىل راۋشانداردىڭ تاريحىمەن تانىستىردى.

ءبىزدىڭ داۋىرىمىزگە دەيىنگى ءىىى مىڭجىلدىقتا ەجەلگى قى­تايدا, يانتسزى جانە حۋان­حە ارال­دارىنان تابىلعان راۋ­شان­داردىڭ نەگىزگى وتانى – ەجەلگى ءۇندىستان مەن ورتا ازيا. «گۇل حانشايىمى» اتالىپ كەتكەن راۋشانداردىڭ مەكەنى – ەجەلگى پارسى ەلى دەگەن دە دەرەكتەر بار. نە­گىزى­نەن, «روزا» اتاۋىنىڭ شىعۋ توركىنى پارسىنىڭ «wrodon» سوزىنەن باستاۋ الىپ, ەجەلگى گرەك تىلىندە «rbodon» دەپ وزگەرىسكە ءتۇسىپ, لاتىن ءتى­لىندە «rosa» سوزىنە اينال­عان. پارسى حالقى روزانى – «ال­لانىڭ گۇلى جانە ونىڭ قۇ­دىرەتتى سىيى» دەپ قادىر­لەسە, حريستياندىقتار «جۇماق گۇلى» دەپ اسپەتتەيدى. وسى دەرەكتەردىڭ بارلىعى گۇلدىڭ وتانى ەۋروپا ەمەس, ورتا ازيا ەكەنىن تولىقتاي راستايدى.

راۋشاندار مۇندا 20є گرادۋس تەمپەراتۋراداعى توڭا­زىتقىشتا ساقتالادى.

گۇلدەردىڭ اتاۋى, شىعۋ تاريحى, تابيعاتى, ءتىپتى مىنەز-قۇلقىنا دەيىن بولەك بولادى دەيدى مامانىمىز.

ناعىز ماحاببات سيمۆولىنا اينالعان قىزىل راۋشان­داردىڭ ءوزى ىشتەي ءۇش توپقا جىكتەلەتىنىن ايتتى. ياعني, قويۋ قىزىل راۋشاندار – «فورەۆا يانگ», اقشىل قىزىل – «فريدوم», قاۋىزى قىزىل رەڭكتەنىپ تۇراتىنداردى «اف­ريكا» دەپ اتايدى. كىر­شىكسىز ادال دوستىقتىڭ بەل­گى­سىندەي سانامىزدا ساق­تال­عان اپپاق راۋشانداردى «مونديال», «ۆەندەللا» دەپ توپ­تاس­تىرادى ماماندار. وتباسىلىق ماحابباتتىڭ, ءنا­زىك­تىكتىڭ بەلگىسىن تانىتاتىن كۇلگىن راۋشاندار – «بلاج», «سۆيتنەس», «ەنگەيدجمەنت», «پينك­فلويد», «توپاز» دەپ اتا­لادى. بەيتانىس ادامدارعا ءىس­كەر­لىك ماق­ساتتا جۇمىس با­بىمەن سىي­لاناتىنى – قىز­­عىلت سارى راۋ­شاندار.  ولار­دىڭ «star2000» دەگەن ءتۇرى ەلىمىزگە گول­لان­ديا­دان جۇماسىنا ءبىر رەت تاپ­­سى­رىس­پەن جەتكىزىلەدى. ءسات­تىلىك گۇلى سانالاتىن سارى راۋ­شان­دار
دا – «حاممەر», «حوتمەرەنگۋەي», «حاي ورانج مەدجيك» دەپ بولىنەدى.

ەكىنشى قاباتتا كىشىگىرىم جىلىجايلارى بار. ءۇي گۇل­دەرىن ءوسىرىپ باپتايتىن ما­مان­داردىڭ ايتۋىنشا, مەرەكە كۇندەرى «گيبۋسكۋس», «چاينايا روزا», «ازاليا» (الپيسكايا روزا) سىندى ىدىستاعى راۋشاندار جوعارى سۇرانىسقا يە. ەگەر, ولاردى جىلى  ءۇي تەمپەراتۋراسىندا, كۇنىنە ءبىر رەت سۋارىپ باپتاسا, جىلدىڭ جەتى ايى  گۇلدەپ, بەس جىلعا دەيىن وسەدى.

مەرەكە قارساڭىندا 80%-عا قىمباتتايتىن گۇلدەردىڭ اتالمىش دۇكەندەگى باعاسى كوڭىلگە قونىمدى. ياعني, ءار گۇلدىڭ باعاسى ونىڭ ۇزىن­دىعىنا بايلانىستى. ەڭ ارزانى – 60 سم راۋشاندار 600 تەڭگەدەن باستالىپ,  ءبىر جارىم مەترلىك, كىسى بويىمەن شامالاس, قىزداردىڭ ارمانىنا اينالعان ۇزىن راۋشاندار 1500 تەڭگە تۇرادى ەكەن. ال, ەگەر گۇلدەر ءۇيىنىڭ تۇراقتى تۇتىنۋشىسى بولساڭىز جانە وسى ۋاقىتقا دەيىن 20 000 مىڭ تەڭگە مولشەرىندە ساۋدا جاساپ ۇلگەرسەڭىز, سىزگە مىندەتتى تۇردە جەڭىلدىكتەر جاسالادى.

P.S: گۇلزار مامانىنىڭ تاعى ءبىر تاماشا كەڭەسى – قالىڭدىققا ارنالعان گۇل تۇرلەرى تۋرالى بولدى. ونىڭ ايتۋىنشا, ءاربىر بولاشاق قالىڭدىق گۇلگە تاپسىرىس بەرىپ اۋرەگە تۇسپەي-اق, «ستەفانوتيس», «اماريليس», «ورحيدەيا» گۇلدەرىن توي مەرزىمىنەن 5-6 اي بۇرىن ۇيدە ءوسىرىپ, كوزدىڭ قاراشىعىنداي كۇتە الادى. ال, ۇيدە گۇل وسىرۋگە ۋاقىتى جوق ىسكەر ايەلدەرگە, «گۋزمانيا» گۇلىن سىيلاعان ابزال. ول ەرەكشە كۇتىمدى قاجەت ەتپەيدى. ەڭ باستىسى, كوكتەم مەرەكەسىندە ارداقتى انالارىمىزعا «ايەل باقىتى» گۇلىن سىيلاۋدى ۇمىتپاعان ءجون. انالاردىڭ سۇيىكتى گۇلىن بيولوگيالىق تىلمەن «سپاتيفيللۋم» دەسە, «ەرلەر باقىتى» گۇلىن «انتۋريۋم» دەيدى.

نۇرگۇل مالتىك