Әсима БИМЕНДИНА, Астана қаласы Білім басқармасының бастығы: АСТАНАЛЫҚ ТҮЛЕКТЕРДІҢ БАСЫМ КӨПШІЛІГІ ЖОҒАРҒЫ БІЛІМ АЛУҒА ҰМТЫЛАДЫ
– Әсима Темкеқызы, қазір сіздердің жұмыстарыңызда қызу науқан жүріп жатқанын білеміз. Осы 2011-2012 оқу жылын елордалық мектеп түлектері қалай аяқтап отыр?
– Биылғы оқу жылында Астанадағы мектеп оқушылары оқу бағдарламасын сәтті аяқтады деуге болады. Олардың ішінде 7 мыңнан астам бала тоғызыншы сыныпты бітірсе, 4049 бала он бірінші сыныпты аяқтап, мектеппен қош айтысып отыр.
Мектеп бітірушілердің 3549-ы Ұлттық бірыңғай тестілеуді (ҰБТ) тапсырды. Яғни, елордалық түлектердің 87,7 пайызы ҰБТ тапсыруға қатысты.
– Қалған 13 пайызы ше?
– Қалған 13 пайызы, олар шетелдік жоғарғы оқу орнына түсетіндер, халықаралық олимпиадаларға қатысып, жүлделі орындарды иеленген балалар. Яғни, олар жоғарғы оқу орындарына қабылданып қойған балалар деуге болады. Ал, 3 оқушымыз денсаулығына байланысты ҰБТ-дан босатылды. Оның екеуі шілде айында өтетін кешенді тестілеуді тапсыруға жіберілетін болса, 1 оқушы мемлекеттік аттестаттау-дан босатылды.
Ал, жалпы, ҰБТ-ның республика бойынша қорытындысы санаулы күндерден соң шығады. Оның нәтижесін 15 маусым күні Ұлттық тестілеу орталығы жариялайды.
– Өткен ғасырлардың басында, білесіз, жастардың білім алу мүмкіндігі аз болған. Қыз баланың оқып, білім алуын қолдамайтын көзқарастағылар да болды. Ондай көзқарас, шынын айтқанда, біздің кейбір көршілес елдерімізде әлі сақталған. Ал, біздегі жеткіншектердің жоғарғы білімге ұмтылысы қандай?
– Басқа өңірлерде колледж-дер мен кәсіптік лицейлерге түсетіндер көп болса, бізде, Астана қаласында, балалардың көбі жоғарғы білім алуға ұмтылады. Соның нәтижесінде, жылда астаналық түлектердің 80 пайызы университеттер мен институттарға түседі. Биылғы жылы да осы үрдіс жалғасын табады ғой деп ойлаймын..
Жалпы, қазір заман өзгерген. Оқу-білімсіз өмір сүру оңай емес екенін бәрі көріп отыр. Оның сыртында, инновациялық технологиялар, халықаралық білім саласына кіру секілді маңызды мәселелер қолға алынған біздің мемлекетімізде білім алуға барлық жағдай жасалып жатыр. Өйткені, жастарымыз білімсіз болса, олар ертең өз өмір жолын таба алмайды. Қоғамнан орын ала алмайды. Сол себепті де, қазір ешкім баласын «ұл», «қыз» деп бөлмей, оларды оқытуға тырысады. Себебі, олар білімнің жарқын болашақтың кепілі екенін сезінеді.
– Белгілі ақын Күләш Ахметова бір сұхбатында бүгінгі күні қыздарымыздың мамандық таңдамай, кез келген салаға барып жатқанына алаңдайтынын айтқан еді. Яғни, «қыз бала– болашақ ана, сондықтан, өздеріне лайық жұмыс істегені дұрыс» деп есептейді ақын. Ал сіз қалай ойлайсыз?
– Мамандық таңдау, расында да, адамның болашағына жол таңдау деген сөз. Бірақ, мұны, өкінішке қарай, көпшілік жастар дер кезінде түсіне бермейді. Қазір байқап қарасаңыз, көпшілік жастарымыз әлі күнге «мен экономист боламын», «мен заңгер боламын» деп жүр. Былтыр, мысалы, 300 бала экономика саласына, тағы 200-ден астамы заңгерлікке түскенде мен іштей қынжылдым. Олар ертең оқуын бітірген соң қайда барады? Астанаға мұнша заңгердің қажеттілігі қанша?! Бұл қалада қажеттілік тудырып отырған мамандықтар бар. Мәселен, қазір қаламыз дамып келе жатыр. Көптеген жаңа мекемелер ашылып жатыр. Индустриалды парк, жаңа зауыттар салынуда. Демек, бізге осы мекемелерде жұмыс істейтін мамандар керек. Бұған қоса, заманға сай білікті де білімді жаңа тұрпаттағы педагог кадрларға да сұраныстың туындайтынын айтпай кетуге болмас. Оның сыртында, елордамызға көптеген қонақтар келеді. Сондықтан, қызмет көрсету, сервис жағынан да мамандар қажет. Бұған, жаңа өзіңіз айтқандай, қыз балалар көптеп тартылуы керек.
Жалпы, мен көптеген кездесулерге барып, әр түрлі қоғамдық топтарда болып жүрдім. Сонда байқағаным, бізде қазақтілді археологтар тапшы екен. Тарихты білу, тарихымыздың ақтаңдақ беттерін ашу қаншалықты маңызды екеніне қарамастан, осы археология саласына қызығып отырған жастар аз. Ал, бізге қазір осындай мамандар қажет. Одан кейін полицияда жұмыс істейтін азаматтар көп, бірақ, мектеп инспекторлары тапшы. Оның ішінде де қазақтілді мектеп инспекторлары керек. Сол секілді, медицина саласының мамандары жетіспей жатыр. Мәселен, мүгедек балалармен жұмыс істейтін логопед, дефектолог, психолог, содан кейін жалпы инженер-технологтар қажет…
Біз қазір жастарымыздың заңгер болуға, экономист болуға ұмтылып, басқа мамандықтарды көзге ілмей жүргендігінен арнайы насихаттық жұмыстар жүргізуді қолға алып отырмыз. Өткен оқу жылының басында мектептерге барып, ата-аналармен және оқушылармен кездесулер өткіздік. Сөйтіп, бүгінгі қажеттілік тудырып отырған мамандықтарды айтып, жастарды соларға бет бұруға үгіттедік. «Мамандық таңдау мәселесіне өте мұқият болыңыздар. Ертең қолға диплом алғаннан кейін қоғамнан өз орындарыңызды таба алатындай болыңыздар» дедік.
Оның сыртында бізде қазір, өзіңіз де білетін шығарсыз, еңбек жәрмеңкесі өтіп тұрады. Сонда әрбір мекеме өздеріне қандай маман керек екенін айтып, жастардың неге бет бұруы керектігін меңзейді. Мұның өзі бүгінгі балаларымыздың уақыт талабына сай мамандық таңдауына үлкен көмегін тигізіп отыр.
– Ал, жастардың әлгі өзіңіз айтқандай, кәспорындарға қажет жұмысшы болуға ниеті бар ма?
– Мониторинг жүргізген кезде балаларымыздың дені негізінен жоғарғы оқу орнына түскісі келетініне көз жеткізіп отырмыз.
– Яғни, тұрмыста қажеттілігін сезінбейінше жастар қарапайым жұмысшы болып-ақ табыс табуға ұмтыла бермейді ғой?.. Хош. Біз жақында Ұлттық тестілеу орталығы қызметкерлерінен алдын-ала мәлімет алғанымызда биылғы жылы ҰБТ тапсырған балалардың білім деңгейі былтырғыдан 10-15 пайызға төмендеп кеткенін айтты. Бұл Астанаға да қатысты болса керек. Осыны сіз немен түсіндірер едіңіз?
– Әлі ҰБТ-ның нақты нәтижесі шыққан жоқ. Бірақ алдын-ала зер салып, қарағанымыздай, елордалық түлектердің орташа балы 78,4-ті құрап отыр. Былтырғы жылы бұл көрсеткіш 88,1 болған. Демек, биыл балаларымыздың білім алу деңгейі, шынында да, 10 балға төмендеген. Мұның себебін дөп басып айту қиын, әрине. Бірақ, түлектермен кездесу кезінде олар математика мен тарих пәнінің емтихан сұрақтары ауырлау болғанын айтты. Сол секілді, техникалық жағынан да қателіктер болғанға ұқсайды. Қанша дегенмен балаларда шешуші сәт болған соң толқу, асығыстық болады, жазғанда-рын дұрыстап тексере бермейді. Тұтастай алғанда, республика бойынша елордамыздың көрсеткіші төмен болмайтынына сенімдімін.
Жалпы біз бұл мәселені ҰБТ қорытындысы шыққаннан кейін өзіміздің алқа мәжілісімізде жан-жақты қараймыз.
Десек те, бізде алдын-ала мәліметтер көрсетіп отырғандай, 90-нан астам балл жинағандар саны 800-дей. Бұл былтырғы көрсеткішпен шамалас. Сондықтан, мен өте жақсы оқыған балалар өздеріне тиесілі нәтижеге қол жеткізді деп ойлаймын. Ал, «Алтын белгіге» үміткер 15 оқушыға нәбәрі 1 бал жетпей қалды. Оған ата-аналарының араласуымен балалар өздері өтініш жазды, енді аппеляциялық комиссия өтініштерді қарап, шешім шығарады. Егер жауаптары дұрыс болып, техникалық қателіктер орын алса, бәрі мұқият қаралады. Бұл тұрғыда Министрдің де тапсырмасы бар.
– Жалпы, елордалық оқушылардың орташа бағасы қандай?
– Орташа бал көрсеткіші – 78. Ол – мектепті «4»-ке бітірді деген сөз. Астаналықтардың көрсеткіші басқа аймақтармен салыстырғанда жаман емес. Сондықтан, мен қорытындысы да жақсы болады деп ойлаймын.
Мен жалпы балалардың білім деңгейі бір жылдың ішінде бірден төмендеп кетеді деп ойламаймын. Сұрақтар өзгерген соң, балалар түсінбей, қиналып қалған болуы мүмкін.
– Әсима Темкеқызы, сіз биыл 4049 бала мектеп бітірсе, 7 мыңдай бала 9 сыныпты бітірер еді деп отырсыз. Бұл енді екі жылдан соң 7 мың бала мектеп бітірер еді деген сөз. Астанада білім мекемелері осы саны жыл сайын артып келе жатқан мектеп түлектерін қамтуға дайын ба?
– Қазір қаламыздағы мемлекеттік кәсіптік лицейлер саны – 7, алайда, білім заңына сәйкес, олар колледж болып қайта құрылып жатыр. Осылардың бәрін қосқанда бүгінде қаламызда 37 техникалық және кәсіптік білім беру ұйымдары бар. Оның 25-і жеке меншік колледждер қатарында. Әрине, балалардың саны көбейіп келе жатқан соң, бізге мемлекеттік колледждер жетіспейді. Сондықтан, қазір құрылыс саласына мамандар дайындайтын кәсіптік лицей салынып жатыр. Осы жылдың аяғына дейін ашылады деп жоспарланған ол лицейде 800 орын болады. Бұдан басқа тағы бір кәсіптік лицей салу жоспарда бар. Оған жер де бөлінген, қаражат та қарастырылған. Алдағы уақытта оның құрылыс жұмыстары бас-талады. Тағы да құрылысшы мамандар дайындайтын бір колледж жоспарланып отыр. Егер осы 3 колледж салынып, балалар қабылдай бастаса, онда бізде техникалық және кәсіптік білім беру мекемелеріндегі орын саны 2400-ге ұлғаяды.
– Жаңа оқу орнын ашуға ұсыныс жасағанда балалардың таңдаған мамандықтары, олардың талап-тілектері ескеріле ме?
– Міндетті түрде. Мәселен, біз балалардың ұсыныстарын олардың таңдаған мамандықтарын қарап, Астана қаласына бес-алты колледж керек деп отырмыз. Мүмкіндік болса, осыған республикалық бюджеттен қаражат қарастыру қажет екені туралы ұсынысымызды біз Білім және ғылым министрлігіне жазып отырмыз.
– Сіз басқарып отырған саланың қоғамдағы ең даулы, арыз-шағымы көп сала екенін білеміз. Мектеп жетіспеушілігін, балабақшадан орын алу төңірегіндегі азаматтардың талап-өтініштерін айтпағанның өзінде, мектеп бітірушілердің аттестат алу қуанышын тойлауы да кейде жырға айналып жатады. Осы орайда, әлеуметтік жағынан әлсіз топтың мүддесі қалай қорғалып жатыр?
– Жалпы, мектепте ақша жинау мәселесіне байланыс-ты елімізде осыдан бірнеше жыл бұрын кәдімгідей шу көтерілетін кездер болған. Қазір ол саябырсыды. Өйткені, біз жыл сайын оқу жылының басынан бастап мектептегі ұстаздармен де, ата-аналармен де үлкен жұмыс жүргіземіз. Мектепте оқу бағдарламасына қажетті құрал-жабдықтың бәрі мемлекеттің есебінен сатып алынатынын, ал, қосымша оқулықтар, құрал-жабдықтар қажет болғанда бәрін келісе отырып шешу керектігін айтып, түсіндіреміз. Одан бөлек, әрбір жаңа оқу жылы басталарда мен мектепте ақша жинауға тыйым салуды көздейтін арнайы бұйрықтарға қол қоямын. Өзіңіз де білесіз, бізде қала әкімінің сайты бар. Әкімдіктің басқа жұмыстары көп болса да, бала, мектеп мәселесінде ешқашан да бейжайлық танытқан емес. Сондықтан да, бұл жағы тәртіпке келтірілген деп айта аламын.
Ал енді, мектеп бітірушілердің аттестат алу қуанышын атап өту мәселесіне келсек, оны мейрамханада тойлау мақсат емес. Аман болса, олардың өмірінде тойлайтын талай қуаныш болады. Сондықтан, әрбір мектепте азаматтарымызға аттестат табыстауды салтанатты жағдайда қызықты етіп ұйымдастыру мен өткізуге ерекше мән береміз. Сонымен қатар, биылғы жылы «Алтын белгі» иегерлерінің салтанатты кешін елорданың бас алаңы саналатын «Қазақ елі» монументі алдындағы алаңда өткізу де басты назарда. «Біздің баламыз жыл сайын мектеп бітіріп жатқан жоқ, бұл өмірінде бір-ақ рет болатын сәт» деп, бұған үлкен мән беретіндер де бар. Мұндай жағдайда, олар өзара әрбір мектепте құрылған ата-аналар комитетінің араласуымен ақылдаса отырып шешім қабылдайды.
Әңгімелескен
Нәзира БАЙЫРБЕК