Ата Заң – тұрақтылық кепілі
Кез келген мемлекеттің тәуелсіздігін және оның демократиялық құндылығын айқындайтын басты құжат – Конституция. Ол бойынша мемлекет құрылымдарының, жеке азаматтардың және барлық ұлттардың міндеттері мен құқықтары көрсетіліп, жауапкершілікті орындау жолында бәрі айқын басымдыққа ие болады.
Ең үздік елу Конституцияның бірі
Осыдан 21 жыл бұрын бүкілхалықтық референдум негізінде Конституция қабылданып, жасампаз жаңа дәуірге қадам басқан едік. Ал осы уақыт аралығында Ата Заң мемлекет пен қоғамда орын алып отырған барлық саяси-экономикалық, әлеуметтік реформалардың ілгері басуына мүмкіндік жасады. Тарих ауқымымен алып қарағанда, бұл – азғантай ғана мерзім. Дегенмен, әлемдік сарапшылардың пікірінше, Қазақстанның Конституциясы жалпыадамзаттық құндылықтарды дәріптеген ең үздік елу Конституцияның бірі ретінде саналады.
Бүгінде көп ауызға алынып жүрген еліміздің 1995 жылғы Конституциясын талқылауға біздегі беделді заңгерлерден бөлек, Францияның Конституциялық кеңесінің өкілдері, осы елдің Мемлекеттік Кеңесінің мүшелері, Ресей зерттеу орталығының ең білікті деген заңгерлері жобалық жұмыстың талқылауына атсалысып, халықтың пікірлеріне басымдық бере отыра, оң шешім қабылдаған. Қазіргі келтіріліп жүрген ресми мәліметтерге назар аударар болсақ, осы құжатты талқылауға 3 млн 345 мың адам қатысқан екен. Нақты айтқанда, Мемлекет басшысы Нұрсұлтан Назарбаевтың 1995 жылғы 22 мамырдағы Қаулысымен арнайы құрылған Сараптық-консультативтік кеңес Конституцияның жобасын дайындау барысында азаматтардың 1100 ұсынысын ескеріп, бұған орай Конституция жобасындағы 99-баптың 55-іне елеулі өзгерістер енгізген. Осының өзінен Конституция жобасының жартысынан көбі халықтың ұсынысы негізінде жазылғанын аңғарамыз.
Іргелі өзгерістерге бағдар берген
Тарихқа сәл шегініс жасасақ, тәуелсіз Қазақстанның ең басты қадамы Конституцияны қабылдауымен іргелі өзгерістерге бағыт алған. Бұл туралы Елбасы «Қазақстан жолы» атты кітабында былай деп жазады: «Тәуелсіздігімізді алғаннан кейін бізге бүгінгі өмір шындығымен және алдағы уақытпен бірге қадам басып, өткен ұрпақтың іс-тәжірибесі мен жарқын болашаққа деген сенімді жинақтаған негізгі Заң қажет болды. Тәуелсіз Қазақстанның Конституциясы ашық және демократиялық қоғам орнатудың негізгі принциптерін баянды етуге тиіс болатын». Иә, ел егемендігінен кейінгі 1993 жылы қабылданған алғашқы Конституция біздің тарихымыздағы ең демократияшыл құжат болып табылған еді. Мұның мәні мен маңызына келсек, негізгі құжат Президенттің көрсеткен мақсаты бойынша төрт басты мәселеге жауап беруі және соған жағдай жасауы тиіс болатын. Оның біріншісі – мемлекеттік билікті басқарудың барлық жүйесін нығайту, екіншісі – экономикалық реформаны жүргізе отырып, елді сол кездегі терең дағдарыстан шығару, үшіншісі – жас мемлекеттің сыртқы саясатын қалыптастыру, төртіншісі – ішкі саяси тұрақтылықты қамтамасыз ететін заңдық негіздерді Ата Заңда көрсету. Елбасы еңбектеріндегі жолдарға сүйенсек, жоғарыда қамтылған төрт мақсатты шешіп беретін баптар әуелгі Конституцияның жобасында барынша қамтылмаған. Президент бұл ретте тұңғыш Конституция жобасы әуелден-ақ еліміздегі саяси,
әлеуметтік-экономикалық үдерістен алшақ қалғанын жазады. Сөйтіп, уақыт өте келе заман ағымы мен сұранысына қарай бас Заңымыздың кейбір тұстары нарықтық қоғамдағы өзгерістерге сәйкес болмай шыққаны байқалды. Сондықтан, араға екі жыл салып, 1995 жылы қазіргі Конституция қабылданды. Осылайша, тәуелсіздік жылдары Қазақстанның мемлекеттігін айқындаған Ата Заң екі қайтара түледі. Өйткені, тоқсаныншы жылдардың басында Қазақстанның саяси-экономикалық жағдайы мүлдем басқаша болатын.
Басты қағидат әр азаматтың құқын қорғау
Жаңа Конституцияда жекеменшік, мұрагерлік мәселелері, заңмен белгіленген кез келген меншікке ие болу құқықтары бекітілді, жаңа демократиялық институттар мен ережелерді енгізді. Олар – Парламенттің екі палаталық құрылымы, Конституциялық Кеңес, сот билігі тармағының тәуелсіздігін қамтамасыз ететін сот жүйесін құру тәртібі болатын. Осының негізінде адамның құқықтары мен бостандықтарын қорғау Ата Заңымыздың басты қағидасына айналды. Мемлекеттік биліктің бір тармағы – сот билігі арқылы әркімнің өз құқықтары мен бостандықтарының қорғалуына хақы бар екені, заң мен сот алдында жұрттың бәрі тең екендігі жарияланды. Оның басты жетістігі де қоғамдағы
саяси тұрақтылық пен көпұлтты мемлекетіміздегі адам құқықтарының тең дәрежеде қорғалуы дер едім. Жалпы, Ассамблея жұмысы бойынша еліміздегі тұрақтылық мәселесі басты орында тұрғандықтан, халықтың құқықтық мәселесіне айрықша назар аударамыз. Осы мақсатта биылғы жылдың қаңтар айында Астана қаласы әкімдігі жанындағы «Қоғамдық келісім» коммуналдық мемлекеттік мекемесінен медиация кабинеті ашылып, бірнеше адамдарға консультативтік кеңес берілді. Сонымен бірге, осы уақыт аралығына дейін еліміздің Конституциясына және оның басым тармақтары болып саналатын заңдарға сәйкес семинар-тренингтер өткізіліп, ол бойынша бірқатар жетістіктерге қол жеткіздік. Ағымдағы жылдың 30 маусымында Қазақстан Республикасының Жоғарғы Соты мен Қазақстан халқы Ассамблеясы өзара ынтымақтастық туралы Меморандумға қол қойып, оның барысы бойынша Жоспар әзірленді. Аталған Жоспардың 6-тармағындағы «Медиация туралы» Заңға сәйкес, қоғамдық келісім кеңесі мүшелері арасынан тұрғылықты жердегі беделді адамдардан жинақталған ҚХА кәсіби емес медиаторлар пулы құрылды. Ал біз осы уақыт аралығына дейін азаматтардың тең құқығын сақтау және дау-жанжалдардың алдын алу мақсатында Астана
қалалық сотымен, Астана қаласы Судьялары одағымен, Астана қаласының Соттар әкімшісімен, Астана қалалық «Нұр Отан» партиясының кеңесімен, Астана қаласы Білім басқармасымен, «Медиацияны дамыту орталығы» республикалық қоғамдық бірлестігі мен «Келісу» кәсіби медиаторлар одағы» республикалық қоғамдық бірлестігімен өзара ынтымақтастық туралы меморандумға қол қойдық. Түптеп келгенде, біз осы игі іс арқылы еліміздегі барлық азаматтардың конституциялық құқығының өз дәрежесінде қорғалуын мақсат тұтып отырмыз.
Сөз соңын Елбасы сөзімен қорытындыласақ, «Дамудың сыры – бірлікте, табыстың сыры – тірлікте» екенін баршаңыз білесіздер. Мұратқа жолын тапқан жетеді. Еңбегіміздің жанбағы біздің ортақ үйімізді бейбітшіліктің бесігі етіп, барды бағалай білуімізге байланысты. Қазақты қасиетті қара шаңыраққа баласақ, еліміздегі барша этностар – сол шаңыраққа шаншылған уықтар». Ендеше, сол баршамыздың бейбіт жағдайда өмір сүруіміз, тыныштығымыз біз үшін өте маңызды.