Былтырдан бастап еліміз бойынша балабақшаға кезекке тұру тәртібі өзгеріп, ваучерлік қаржыландыру жобасы қолға алынды. Биыл Астананың да мектепке дейінгі білім беру ұйымдары аталмыш жобаға көшті. Бұл бастама аясында балабақшаға орынды енді Білім басқармалары емес, ата-аналардың өздері таңдай алатын болады. Жүйе ата-аналарға балалары үшін ең жақсы балабақшаны таңдауға және нарықта балабақшалардың сапасын арттыруға мүмкіндік береді деседі. Дегенмен, педагогтар мен ата-аналар тарапынан ваучердің тиімділігіне қатысты сұрақ көп. Жоба балаларды бөбекжайлардағы орынмен толықтай қамтамасыз ете ала ма?
Бала көп, орын тапшы
Бүгінде республикада жалпы саны 11,6 мың мектепке дейінгі ұйым жұмыс істейді. Онда 1 миллионға жуық бала тәрбие алып, оқиды. Еліміз бойынша қазір кезекте тұрған 2-6 жас аралығындағы бүлдіршіндердің 93 пайызы орынмен қамтылған. Қалған 7 пайызын шамамен 70-80 мың бала құрайды. Бәрі де бөбекжай табалдырығын аттайтын күнді телміре күтіп отыр. Осы мақсатта балаларды 100 пайыз балабақшамен қамтамасыз ету межесін орындау үшін ваучерлік қаржыландыру тиімді саналып, енгізілді. Оқу-ағарту министрлігінің мәліметіне сәйкес, жоба өз нәтижесін көрсетіп, 2025 жылы 2 жастан 6 жасқа дейінгі балаларды мектепке дейінгі біліммен қамту 95%-ға жеткізілмек.
«Ваучерлік қаржыландыру жүйесі іске қосылған сәттен бастап ата-аналарға 99 мың ваучер берілді, бұл олар үшін балабақшаны өз бетінше таңдау мүмкіндігі дегенді білдіреді. Мемлекеттік қаражаттың белгілі бір ұйымға емес, нақты балаға бағытталып жұмсалуы – қаржыландыру механизмін жариялы етеді. Жүйе Тараз, Түркістан, Шымкент, Орал, Астана, Семей, Өскемен, Жезқазған, Қарағанды қалаларында енгізілуде. Өңірлердің дайындығына қарай бағдарлама кеңейтілетін болады» дейді Оқу-ағарту министрлігінің Мектепке дейінгі білім департаментінің директоры Манара Адамова.
Жаңа жүйе бойынша балабақшаға кезекке тұруда жолдаманың орнына ваучер беріледі. Осыған дейін жауапты мекеме қаржыны балабақшаға беріп, онда кезегі келген балаларды жіберіп отырса, енді бала басына ақша беріледі, ата-ана осы қаржымен қай балабақшаға барса да өзі біледі. Елімізде бір бала үшін жан басына шаққандағы қаржыландыру көлемі – 58 мың теңге. Бұл төлем баланың баратын бөбекжай шығынына жұмсалады. Яғни, балабақшадағы әр балаға мемлекеттен қаралатын қаржы баланың балабақша порталындағы шотына түсіп отырады. Балаларды кезекке қойып, жолдама беруде жергілікті әкімдіктер ақпараттық жүйелерді өздері таңдайды. Мысалы, астаналықтар бірнеше жылдан бері «Indigo» электронды порталы арқылы тіркеліп жүр. Бірақ жүйе енгізілген сәттен бастап, ата-аналарға ваучер туралы нақты түсінік берілмеген. Мұны растаған елордалық тұрғын Айнаш Кенжебаева былтырдан бері мемлекеттік балабақшаға орын ала алмай отырғанын айтады.
– 2023 жылы бір жасар қызымды балабақша кезегіне қойып, келесі жылы біртіндеп бейімдей бастадым. Үйімізге жақын орналасқан жекеменшік балабақшаға айына 80 мың теңге төлеп апарамын. Ал 2025 жылдың басында мемлекеттен 55 мың теңгелік дотация алуға үміттеніп, «Indigo» жүйесі арқылы ваучер рәсімдеуді ойладым. Бұл дотациямен төлем азаяр еді. Алайда жаңадан енгізілген ваучерлік жүйе ата-аналар үшін түсініксіз болып отыр. Себебі бұрын қай балабақшаға кезекте тұрғанын нақты көрініп тұратын. Енді тек «ваучер кезегінде» деген жазу бар. Қайдан, қалай алатынымыз белгісіз. Техникалық қолдау бөлімі де нақты жауап бермейді, тек «күтіңіз» дейді. «Indigo» жүйесіндегі жеке кабинетінде бұрын таңдалған төрт балабақшаның ізі де жоқ. Енді тек 10 мыңыншы кезекте тұрғанымыз ғана көрсетіледі. Қайта қарау шілде айында ғана болатыны жазылған. Оның үстіне ваучер тек екі жұмыс күніне жарамды екен. Егер сол күндері интернет өшіп тұрса, телефонда хабарлама шықпаса, ваучер күйіп кетеді. Қайтадан кезекке тұру керек болады, – дейді қала тұрғыны.
Ваучерлік қаржыландыру деген не?
Жүйеге қаңтар айынан бастап қосылған Астана қаласында бүгінде 648 мектепке дейінгі ұйым бар. Оның 99-ы – мемлекеттік, 546-сы – жекеменшік, 3-еуі – ведомстволық. 40 мың бала балабақша кезегінде тұр. Қалалық Білім басқармасына ақпаратына сәйкес, жыл басынан бері 6 703 ваучер бөлінді. Қазіргі таңда 5 211 бала ваучер арқылы балабақшаға орналасты, 1 400 бала балабақша таңдау үстінде. Елордалық Білім басқармасының басшысы Қасымхан Сенғазыев ваучерлік қаржыландыру жүйесінің бірқатар тиімді тұсын атап, жоба өз нәтижесін көрсетіп отырғанын атады.
– Біріншіден, ваучер алған ата-аналар тізімге енгізілген кез келген балабақшаға орын алады. Бұл ата-аналарға таңдау еркіндігін береді және балабақшаларға келушілерді тарту және ұстап тұру бойынша қызмет көрсету сапасын жақсартуға ынталандырады. Нәтижесінде біз «әділдік» қағидасына қол жеткіземіз. Екіншіден, ең маңызды өзгеріс – балабақшалардың жұмысын бағалаудың қайта ойластырылған тәсілі. Ата-аналар білім беру қызметінің сапасын тікелей бағалайтын болады. Бұл субъективтілікті жойып, қызмет көрсетудің жалпы деңгейін арттырады.
Сонымен қатар жоба сапаны айтарлықтай жақсартатын нарықтың жаңа құрылтайшыларына есік ашады. Үшіншіден, жергілікті атқарушы органдардың әрбір балабақшаға мемлекеттік тапсырыс көлемін бекіту функционалдығы жойылады және ваучерлік қаржыландыруға толығымен көшу жүзеге асырылады, яғни енді қаражат балаға беріледі. Егер бала басқа балабақшаны таңдап, ауысқан жағдайда, ваучер сол баламен басқа балабақшаға ауысады. Осылайша, «ашықтық» принципіне қол жеткізіледі, – деді басқарма басшысы.
Жүйеде шикілік жетеді
Яғни, ваучерлік қаржыландырудың негізгі үш қағидаты бар. Бала балабақшаға орын үшін кезекке тұрса, қазір ваучерге кезекке тұрады. Бұған дейін балабақшаны Білім басқармасы анықтаса, қазір балабақшаны ата-ана таңдайды. Мемлекеттік тапсырыс балабақшаға бекітілсе, қазір ваучер баланың соңынан ереді.
Өз кезегінде жекеменшік балабақшалардың құрылтайшылары жүйенің шикілігінен кәсіпкерлердің жұмысы баяулап, қызметкерлердің жұмыссыз қалып отырғанына алаңдап отыр. Осы тұста қазақстандық үздіксіз білім беру қауымдастығының төрағасы Лейла Куленова ваучерлік қаржыландыру жобасы енгізілгелі жүйелі қадамдар жасалмағанын айтады.
– Ваучерлік қаржыландырудың қазіргі жағдайына бақылау жүргізу қажет. Қысқаша айтқанда, қазіргі жағдай қанағаттанарлықсыз. Бұған дейін мемлекет қабылдаған шешімдерді сирек қолдайтын едім, бірақ ваучерлік қаржыландыруды пилоттық режимде енгізу басталғанда, алғаш рет қарсылық білдірмедім. Бұл жүйенің тиімділігіне сенгім келді.
Жүйені енгізу барысында үш негізгі фактор басымдыққа алынды: әдістеме, техникалық орындау және бюджет. Алғашқы екі мәселе бойынша белгілі бір жетістіктерге жеттік, біздің үнімізге құлақ түрді, кейбір өзгерістер енгізілді. Бірақ қаржының жеткіліксіз екені анықталды. 2024 жылдың соңында бұл жүйе енді енгізіле бастаған кезде кезек ескі және маңыздылығын жоғалтқан өтінімдерден тазаланады деп күттік, жылдың соңында қосымша қаржы бөлу қиын екенін түсіндік. 2025 жылы Шымкентке 5000 орынға, ал Астанаға 10 000 орынға қаржы бөлінеді деп уәде етілді. Бірақ қаржы әлі дұрыс бөлінген жоқ. Көптеген балабақша бос тұр, кезек баяу жылжуда, балабақшалар қаржылық қиындықтарға тап болып жатыр.
Жаңа әдістеме тек кезектілік принципіне негізделген. Бұрын жергілікті биліктің баяу жұмысын икемді әдістеменің көмегімен реттеуге болатын еді, қазір ол мүмкін емес. Ескі жүйенің тиімділігін енді ғана түсіндік.
Ваучерлік жүйе – жақсы құрал. Біз оны толық қолдаймыз, бірақ оны тиімді ету үшін жедел шешімдер қажет, – деді қауымдастық төрағасы.
Спикер ваучерлік қаржыландыруда ақша сомасы әрбір балаға жеке есептелетіндіктен, бұл тұрғыда жүйені барынша айқын, егжей-тегжейлі ету керек екенін алға тартады. Әрбір бала үшін қандай балабақшаның қанша қаржы алғанын жеке көрсеткен жөн. Бұл талап мемлекеттік стандарт деңгейінде бекітілуі керек.
Индира Бержанова
