Елорданың жаппай жасыл белдеуін құру туралы шешім осыдан жиырма жыл бұрын қабылданған болатын. Бүгінде шамамен 90 мың га аумақты «Жасыл Аймақ» мемлекеттік орман қорының жасыл желегімен көмкерілген.
Жыл өткен сайын аумағы кеңейіп қана қоймай, қаланың экологиялық ахуалын жақсартуға елеулі үлес қосып келе жатқан мекемеде атқарылып жатқан жұмыстар да аз емес.
Кәсіпорын бас директорының орынбасары Әділхан Әбілдиновтің айтуынша, аталмыш мекеме бас қаланың жасыл белдеуін құру бойынша жұмыстарды орындап, ормандарды сақтау, қорғау, молайту және орман өсірумен айналысып келеді. Сонымен қатар орман қоры аумағын өртке қарсы жайластыру және орман өрттерін сөндіруге қатысу, орман зиянкестері мен ауруларына қарсы күрес жүргізу, тәлімбақ жұмысын үйлестіріп, ортақ тұқым базасын құру да осы кәсіпорынның құзіретіне кіреді.
Көшет өсіру үшін «Жасыл аймақ» иелігінде 110 гектарлық «Ақ қайың» тәлімбағы бар. Онда жыл сайын қарағай, үйеңкі, терек, тал, алма, тамарикс секілдіжалпы саны 20-дан астам түрлі ағаш өсіріледі. 2011 жылы онда жаңғырту жүргізіліп, бүркіп суару, тамшылатып суару жүйесіне көшірілді.
Шортанды орманшылығынан басқа, мұнда жылына 3,3 млн дана көшет шығаратын, ауданы 69 га болатын екінші «Дамса» тәлімбағы құрылды. Бағалы тұқымдастарды өсіруге арналған бұл жерде кәдімгі қарағай, сібір балқарағайы, сібір шыршасы, батыс аршасы, кәдуілгі арша, ұсақ жапырақты жөке және салпыншақ қайың өсіріледі. Бұл тәлімбақты тамшылатып суару қолданылады.
Орман тұқымы учаскесіне келетін болсақ, соңғы уақытқа дейін ағаш және бұта түрлерінің жемістерін жинау орман дақылдарында, автомобиль және темір жолдар бойындағы қорғаныш орман белдеулерінде және қалалық орман-саябақ екпелерінде жүргізілді. Мұндай жеміс жинау кезінде селекциялық тұқым шаруашылығының талаптары сақталмады. Бұл жағдай селекциялық негізде тұрақты орман тұқымы плантацияларын ұйымдастыруды қажет етті, оның мақсаты әртүрлі селекциялық құндылықтағы ағаш-бұта тұқымдыларының тұқымдары мен вегетативтік материалдарды алу болып табылады.
2004 жылы «Жасыл Аймақ» РМК-ның өтінімі мен тапсырмасы бойынша «Қазгипролесхоз» РМК Солтүстік Қазақстан филиалы 155 гектар алаңда селекциялық негізде ағаш-бұта тұқымдыларының орман тұқымы плантацияларын құрудың жұмыс жобасын әзірледі. Бүгінгі күні Орман тұқым плантацияларында 92,208 гектар алқапта 53568 дана ағаш-бұта тұқымдарының 67 түрі бар. Олардың 35 түрі жеміс беру кезеңіне жетті және осы тәлімбақтарға тұқым қажеттілігін қамтамасыз етеді. Орман тұқымы плантацияларында барлық маусымдық жұмыстар аяқталғаннан кейін екпелерге жыл сайын күзгі түгендеу жүргізіледі.
– Біздің аймақтың жағдайында өсетін ағаш және бұта түрлерінің коллекциясын жинау, сонымен қатар әр түрлі жастағы ландшафттық биотоптарды құру мақсатында 2002 жылы «Ақ қайың» орман тәлімбағы базасында әртүрлі климаттық аймақтардан өсімдіктерді акклиматизациялауға арналған дендрологиялық бақ пайда болды. Қарапайым сөзбен айтқанда, ол арборетум деп те аталады. Арборетумға барлығы 1170 ағаш пен бұта отырғызылды. Отырғызу материалдары Қазақстанның солтүстік және шығыс облыстарынан: Петропавл, Өскемен, Көкшетау, Қостанай және Ақмола облыстарынан сатып алынды. Жартылай отырғызатын материал Алматыдан аса биік айлант, шарын шайы, үш бағаналы гледичия, бояйтын дрок, бирючина сияқты материалдардан әкелінді, – деді Әділхан Әбілдинов.
Жалпы, оңтүстік аймақтардан әкелінетін отырғызу материалдары көбіне қатып қалады, сол себепті олар тамыр алмайды екен. Ал солтүстік аймақтардан әкелінетін отырғызу материалдары, атап айтсақ, жасыл долана, вибурнум, қарапайым гордовина, кішкентай жапырақты линден, жасыл күл, шие емен және басқалар жақсы өседі.
Бас директор орынбасарының айтуынша, 2023-2024 жылдары 6906,16 га алқапта орман дақылдарын, оның ішінде 2023 жылы 2-кезең – 3650,26 га; 2024 жылы 1-кезең – 1132,6 га, 2-кезең – 2123,3 га, барлығы 3255,9 га отырғызу жоспарлануда. Мұның бәрін қорғау мақсатында жасыл аймаққа санитарлық шолу, орман патологиялық мониторинг және орман зиянкестерімен күресу шаралары жүргізіледі.
Елорданың жасыл белдеуіндегі өсімдіктерге тоқталсақ, ағаш және бұта тұқымдыларының арасында жасыл аймақтың орман екпелерін құру үшін кәдімгі қарағай, қырмызыгүл, кәдімгі шегіршін, жіңішке жапырақты шалғын, Қазақстан терегі, ақ тал, сібір алма ағашы, шаған жапырақты үйеңкі, татар үйеңкісі, жасыл шаған, алтын қарақат, татар ырғайы, дөңгелек жапырақты ирга, виргин мойылы, сары акация және басқалары, барлығы 26 түрі қолданылады.
Жануарларға келетін болсақ, бүгінгі күні жасыл аймақ екпелерінде маралдар, бұландар мекендейді. Сондай-ақ мұнда елік, қабан, суыр, дала корсактары, ондатрлар, қояндар мен кербездер тіркелген. Құстардың ішінде балқарағай, сұр кекіршіктер, сұр шапандар, көк тарақтар, жасымықтар, пикалар, москвалықтар мен қырғауылдар тұрады. Жасыл белдеу фаунасының түрлік құрамын арттыру үшін 2012 жылдан 2021 жылға дейін 9,5 мыңнан астам қырғауыл табиғатқа шығарылды.
Алдағы уақытта жасыл белдеу аймағы ұлғаяды. Сондай-ақ қатал климаттық жағдайларға байланысты көктемей қалған көшеттерді қайта отырғызу жұмыстары да қарқын алады. Биыл орман отырғызу жұмыстарын 4090 га алаңда бес жұмыс жобасы бойынша жүргізу жоспарланып отыр.
Гүлбаршын ӨКЕШҚЫЗЫ
