Бауыржан АЗАНОВ: АДВОКАТТЫҚ ҚЫЗМЕТТI ЖЕТIЛДIРУ ҚАЖЕТ
Елімізде адам құқылары мен бостандықтарын сотта қорғауға және бiлiктi заң көмегiн алуға мемлекет кепiлдiк берген және Қазақстан Республикасының Конституциясын басшылыққа ала отырып, азаматтарға жәрдемдесуде Адвокаттық қызметтің маңызы зор. Елімізде бұл қызмет қашан қалыптасты? Азаматтарға қандай көмек көрсетеді? Астанада адвокат жалдаудың құны қанша? Мерейлі мереке қарсаңында адам тағдырына жауаптылықпен қарап, заң шеңберінде құқықтық көмек көрсетіп жүрген тәжірибелі маман, астаналық адвокат Бауыржан Азановпен әңгімелескен едік.
– Бауыржан Әскербекұлы, шетел тәжірибесіне сүйенсек, адвокаттық қызмет – мәртебелі мамандық. Тіпті, дамыған елдерде «отбасылық адвокат» қызметі барынша жетілген. Біздің елімізде бұл қызметтің жағдайы қалай?
– Жасыратыны жоқ, біздің елімізде адвокаттық қызметтің жағдайы төмен. Бүгінгі қоғамда, қарапайым қоғам мүшелері арасында құқыққа деген көзқарастың өзгеруі, жалпы құқыққа байланысты бағаның төмендеуі нигилистік сананың дамуына әкелуде. Мәселен, қызмет бабында, іс барысында министрлікте жұмыс істейтін лауазымды тұлғалармен жиі әңгімелесуге тура келеді. Сонда байқағаным, заңды бақылайтын кейбір кісілердің өзінің құқықтық сауаты төмен. Сондықтан, алдымен адамның құқықтық санасы өзгермей, заң шеңберінде іс-әрекет етуді үйренбей қоғамның дамуы екіталай деп ойлаймын. Ал, елімізде адвокаттық қызмет жетілдіруді талап етеді.
– Еліміздің әрбір қаласында адвокаттар алқасының жұмыс істейтінін білеміз. Олар азаматтарға қандай қызмет көрсетеді?
– Қазақстан Республикасының 1997 жылғы 5 желтоқсанда қабылданған «Адвокаттық қызмет туралы» заңы бар. Сол заңның 4-бабына сәйкес, адвокаттар ауызша және жазбаша нысанда құқықтық мәселелер бойынша кеңес береді, арыздар, шағымдар, өтініштер мен құқықтық сипаттағы басқа да құжаттарды жасайды, сенім білдірушінің өкілі ретінде азаматтық сот ісін жүргізуге, қорғаушының немесе сенім білдірушінің өкілі ретінде қылмыстық және әкімшілік сот ісін жүргізуге қатысады. Медиация жүргізу кезінде, төрелікте, аралық сотта және дауларды шешетін өзге де органдарда істерді талқылауға сенім білдірушінің өкілі ретінде қатыса алады. Мемлекеттік органдарда, қоғамдық бірлестіктер мен өзге де ұйымдарда сенім білдірушінің мүддесін білдіреді. Сонымен қатар, сенім білдірушінің өкілі ретінде атқарушылық ісін жүргізуге, сондай-ақ, қылмыстық жазаны орындау кезінде қатысады. Және біздің заңдарда тыйым салынбаған өзге де құқықтық көмектерін көрсетеді.
– Ендеше осы қызметті жалдаудың құны қанша?
– Бұл ақылы қызмет болғандықтан, ең алдымен, адвокатпен келісімшартқа отырады. Адвокаттың қызметі екі жақтың келісімімен белгіленеді. Адвокат шарт жасаспастан бұрын ақысын атқаратын жұмысының ауқымына, істің деңгейіне, өзінің біліктілігі мен тәжірибесіне қарай тағайындайды.
– Азаматтар сіздің қызметіңізге көбіне қандай істер бойынша жиі жүгінеді?
– Менің ойымша, жыл сайын адвокаттардың қызметіне жүгінетіндер саны артып келеді. Маған көбіне әкімшілік және азаматтық істер бойынша көмек сұрап келеді. Сонымен қатар, бүгінгі қоғамда еңбек дауы ушығып тұр. Азаматтардың көбі жұмыстан заңсыз босатылған жағдайда адвокаттық қызметке жүгінеді. Мәселен, Астана қаласында азаматтарды жұмыстан оңай босата салу көп кездеседі. Көптеген басшылар Еңбек кодексіндегі заң талаптарын сақтай бермейді. Осы ретте мекеме басшылары алдымен заң талаптарын басшылыққа алып, адам тағдырына жауаптылықпен қараса деймін.
– Қазір елордада адвокаттық кеңселер көбейіп келеді. Бұл коммерциялық ұйымға жата ма?
– Жоқ, адвокат кеңсесi – коммерциялық емес ұйым. Ол адвокаттардың заң көмегiн көрсетуiнiң материалдық, ұйымдастырушылық-құқықтық және өзге де шарттарын қамтамасыз ету мақсатында құрылады. Айта кеткен жөн, адвокат кеңсесiн адвокаттар алқасының мүшесi құрады. Сонымен қатар, адвокат тек бiр ғана адвокат кеңсесiнiң құрылтайшысы бола алады.
– Осы салада «Адвокат құпиясы» деген термин кездеседі. Оны қалай түсінуге болады?
– Бұл термин туралы заңда арнаулы бап бар. Яғни, «Адвокаттық қызмет туралы» заңның екінші тарауындағы 18-бап адвокат құпиясына арналған.
Азаматтардың адвокатқа жүгiну фактiсi, көмек сұрап өтiнiш жасаған адаммен және басқа да адамдармен жасалған ауызша және жазбаша келiссөздердiң мазмұны туралы, көмек сұрап, өтiнiш жасаған адамның мүдделерiнде жасалатын әрекеттердiң сипаты мен нәтижелерi туралы мәлiметтер, сондай-ақ құқықтық көмек көрсетуге қатысты өзге ақпараттар – адвокат құпиясы. Екіншіден, адвокаттардың, олардың көмекшілері мен тағылымдамадан өтушілердің адвокаттар алқасы төралқасы, заң консультациясы, адвокат кеңсесi қызметкерлерiнiң заң көмегiн көрсетуге байланысты алынған мәлiметтердi жария етуге, сондай-ақ өз мүдделерi немесе үшiншi бiр адамдардың мүдделерi үшiн пайдалануға құқы жоқ. Сонымен қатар, адвокат құпиясына жататын мәлiметтердi көмек сұрап өтiнiш жасаған адамның келiсiмiнсiз жария еткен адвокат заңға сәйкес жауапқа тартылады.
– Соңғы сауал: азаматтардың құқықтық сауатын жетілдіру үшін не істеу керек?
– Олардың құқықтық сауатын арттыруда, алдымен кеңес берудің тиімді жолдарын қарастырған абзал. Әсіресе, тұрғын үй, жер, еңбек дауы, әлеуметтік және басқа да мәселелерді оңтайлы шешу жолдарын кеңінен түсіндіру қажет. Елбасы Қазақстанның өркендеуі үшін құқықтық сауаттылықты, тәрбиені, сананы жетілдіру қажеттілігіне назар аударып келеді. Еліміздің заңдарын сақтау – жауапкершілікті, түсіністікті, заң талаптарын білуді және соған сәйкес мінез-құлық пен іс-әрекеттерді үйлестіруді талап етеді.
– Әңгімеңізге рахмет!
Гүлмира Аймағанбет