Жазғы демалысында тынығудың орнына үш ай бойы базар жағалап, сауда жасап жүрген жеткіншектер жайы ойландырып, қала базарын бетке алған едік. «Шапағатқа» кірер жолдың бойында қарақат пен қызыл шие толтырылған шелектер қаз-қатар қойылыпты. Әр шелектің қасында сымға қонған қарлығаштай тізіліп жеткіншектер де жайғасыпты. Олар өткен-кеткендердің ізіне қарап: «сатып алыңызшы!» деп дауыстап қояды. Әдейі базарлап келмеген соң, жеміс толы шелектердің тұсында кідірмедік. Сөрелері толған сауда алаңына кіргенімізде, күннің ыстығында мұрны тепшіген жасөспірімнің анасынан қалыспай, жеміс-жидекті келілеп өлшеп тұрғанын көрдік. Жанымыздан арба итеріп бір бала өте шықты. Жайшылықта анасына қолқанат болған баласының қылығына сүйсінер ме едік. Алайда, мына ыстықта, шыжыған күннің астында сауда жасап, базар жағалағандардың жөні бөлек.
Алланың аманаты – баланы өсіріп-жеткізіп, тәрбиелеу. Баланың құқығы Ата Заңымызда жазылған. Дұрыс тәрбие бермей, баланың қалыпты жағдайда ер жетуіне жағдай жасамаған баланың заңды өкілдеріне артылар жауапкершілік жүгі бар. Ендеше, жас баласын ауыр жұмысқа жегіп қойған ата-анаға не деуге болады?! Бұған «Ата-ананың немесе басқа да заңды өкiлдердiң балаларды тәрбиелеу жөнiндегi мiндеттердi орындамауы» деген баппен жауапкершілік қарастырылған. Бір қызығы, жас кәсіпкерлердің аналары заңнан мүлдем хабарсыз емес. Бірақ, барлығы келісіп қойғандай: «Компьютерде көзі майын тауысқанша, маған көмектесіп ақша тапсын», «Үйде кіммен қалдырып кетемін, қолқанатым ғой», «Мен бір айналып келгенше тұрсын деп едім», «Қазір нарық заманы, үйрене берсін», «Мектепке киетін киім-кешегінің қаражатын тапсын деп жүрміз, қай бір жетіскендіктен жүрміз» деп жауап беріп, бет бақтырмады. Қаншама қиын болса да тұмсықтыға шоқытпай, қанаттыға қақтырмай, «Баламның табанына кірген тікен маңдайыма кірсін» деген аналардың айтатын сөзі осы ма?! Буыны бекімеген баласын жұмсап, тапқанын пайда көрген жандарға не дерімізді білмедік.
«Заңнамаға сәйкес, әрбiр баланың дене бiтiмінің, психикасы мен жан дүниесiнің толымды дамуы үшiн қажеттi тұрмыс деңгейi мен жағдайы болуға құқығы бар. Оның жан-жақты қалыптасып өсуіне бар жағдайды ата-анасы жасайды. Яғни, ата-анасын баланы тәрбиелеуге, оны күтiп-бағуды жүзеге асыруға, материалдық жағынан қолдап, оның әл-ауқатына қамқорлық жасауға, тұрғын үймен қамтамасыз етуге міндеттейдi. Ал мұны ескермеген жағдайда, ата-ана жауапкершілікке тартылуы тиіс» дейді заңгер Айшат Ғаббасова.
Анықтап білгеніміздей, жасөспірімдер анасының жанында тұрып күніне үш сағат қана жұмыс істеуіне болады екен. Алайда, бұл үш сағатқа емес, ала жаздай, таңертеңнен кешке дейін созылса не болады?! Балалардың жазғы демалысын қадағалап, құқығын қорғайтын ювеналды инспекторды әрқайсысының жанына қосып қою мүмкін емес. Ювеналды полиция инспекторлары қала базарларын бір аралар, екі аралар, одан іс бітеді ме? Инспекторлардың ізін ала бере балалар саудасын қыздырып жатса, кім қарсы тұрады. Оны шектейтін өз аналары, ананың мейірімі деп аталатын берік қорғаннан артық не болушы еді.
«Баласының жақсы азамат болып қалыптасуына еңбектің жақсы ықпалы барын жоққа шығармауымыз керек. Бірақ, базардағы баланың еңбегі бөлек әңгіме. Біріншіден, бала ерте есейеді. Базардағы кейбір көлеңкелі жайттар қалыптаспаған санасына әсер етіп, өмірді сол күйінде қабылдайды. Ақша санап үйренген дұрыс, бірақ таразыдан түскен тиынның да түр-түрі бар ғой. Осындай факторлар баланың психикасының өзгеруіне алып келеді» дейді психолог Ақгүл Молдабекова.
Жалпы, баланы жұмсағаның білінбейді. Қолды-аяққа тұрмайтын тілалғыш, тындырымды жеткіншектер анасының қолын ұзартып, өсе келе нағыз қамқоршысына айналатыны анық.
Біздің айтпағымыз, жеткіншекті жұмсаудың да шегі бар. Бала еңбегінің де хақысы бар, ал оның шегінен асқандарға жауапкершілік тағы бар демекпіз. Анасының бауырындағы бала ертеңгі қоғамымыздың азаматы екенін естен шығармайық. Оның жақсы азамат болып қалыптасуына ересектер, ең алдымен, ата-анасы жауапты.
Айгүл УАЙСОВА
