Американың «Mercer Human» аналитикалық ұйымы ағымдағы жылдың қаңтар айында арнайы зерттеу нәтижесiнде әлемнiң ең лас он қаласымен қатар, ең таза қалаларды анықтаған. Бұл зерттеу әлемдегi 221 қала бойынша жүргiзiлiп, ауаның ластану дәрежесi, кәрiздiк жүйенiң ахуалы, қоқыс-қалдықтарды жинау, ауыз суды тазалау жағдайы сынды негiзгi өлшемдердi ескерген екен. Экологиялық ахуалы жақсы әрi таза қалаларда тұратын халықтың мәдениетi мен этикалық тәрбиесi, тұрмыс деңгейi де зерттеу барысында назарға алынған.
Әлемдегi ең таза қала Канаданың 1 млн 100 мың тұрғыны бар – Калгари қаласы атанды. Мұнан кейiн Гавай аралдарының Гонолулу қаласы тұр. Таза қалалардың қатарын үшiншi кезекте Канада астанасы – Оттава мен Финляндия астанасы – Хельсинки толтырып отыр.
Жақсы сөз жанға жағады. Дәл осылай таза қалалар қатарын болашақта Астана толтырып жатса, әрине, жақсы-ақ. Алайда, алаштың мақтанышына айналған бас қаланың iшкi жаны, рухани болмысы, ең бастысы, жасыл желекке оранған тазалығына қаншалықты мән берiп жатырмыз? Бұл орайда жоғарыдағы қалалардан үлгi алып, үйренерiмiз көп. Жақсының жақсылығын көру, қажеттiсiн сiңiрiп, жаманынан жирену де ұлағатты iс. Сондықтан, үлгiлi үрдiспен ерекшеленген қалалардың басты қағидаларына шолу жасап көрсек.
***
Бүгiнде бас қала Астананың экономикалық-саяси, әлеуметтiк-мәдени жағдайына ерекше мән берiлiп отыр. Тазалығы да әу бастан әлеуеттiң назарына алынды. Күндi қойып, түн қатып қала көшелерiн жуып-шайып, қоқыстан тазартатындардың еңбегiне еш дауымыз жоқ. Керiсiнше, ризамыз.
Бiрақ…
Кей-кейде сол еңбектi көзбен көрсек те, көкiрекке салып, зерделеуге шамамыз жетпей жатады. Бiреу тырбыңдап көшедегi қоқысты жинайды, ал ендi бiреу сол жәшiкке жетер-жетпестен қолындағысын лақтырып кетедi. Жоғарыдағы әйбат қалалар жетiстiгi, тұрғын халқының мәдениетiмен тығыз байланысты. Яғни, тазалығы табалдырығынан басталған оларда тұрмыстағы дегдарлық ерте бастан қалыптасқан. Ең бастысы, өз қаласына деген жанашырлық, сүйiспеншiлiк бар. Сондықтан, тазалыққа да ортақ жауапкершiлiкпен қарайды.
Ал бiзде ше? Бiзде көбiнесе мәселенi коммуналдық мекемеге жүктеймiз. Жаратушы жүректiң тазалығын пендесiне әмiр етсе, сол жүрегiмiздiң бiр бөлшегi Астана екенiн әлi де санамызға сiңiре алмай жүргендеймiз. Қасиеттi Құранда «Сөзсiз, Аллаһ тәуба еткендер мен тазаланғандарды сүйедi» десе, ал Пайғамбарымыз тазалықтың маңыздылығы жайлы «Тазалық – иманның жартысы. Аллаһ тазалықты жақсы көредi» деп жеткiзген.
Менiңше, «Mercer Human» аналитикалық ұйымының қорытындысы үздiк атанған қалалардың тек сыртқы болмысын, көше тазалығын ғана емес, халқының мәдениетiн, ақыл-ой жетiстiгiн, рухани болмысының жадыраңқы екенiн көрсетiп отыр.
***
Сiздiңше, бұл қалалардың басты артықшылығы неде?
Ендеше, таза қалалар қатарын толықтырған елдердiң өзiндiк болмысына тоқталсақ. Мәселен, бiрнеше жылдан берi жақсы үрдiспен үкiленiп келе жатқан Сингапурде көшенi ластау өрескел қылмыс саналады. Егер, бұл елде жүрiп, абайсызда түкiрiп қалсаңыз, тамақ қалдығын лақтырып жiберсеңiз үлкен мөлшерде айыппұл төлейсiз. Оның мөлшерi – 100 доллардан 1000 долларға дейiн барады. Ал француздар бұл мәселенi 1500 еуро айып салу арқылы шешудi жөн санайды екен. Осылайша, аса зор көлемдегi айыппұл арқылы бұл елдер қала тазалығын қатаң бақылауға алып, оңды нәтижелерге қол жеткiзiп отыр.
Әлемнiң таза қаласы атанған Калгариде бүгiнде 1 млн 100 мың адам тұрады. Қоршаған орта мен ауа ластану деңгейi мұнда өте төмен. Қала тұрғындары, әсiресе, ауыз су мен электр қуатын үнемдi пайдалануды әдетке айналдырған.
Калгари 1988 жылы қысқы олимпиада ойындарының астанасы ретiнде танылған. Бүгiнде мұндағы таушаңғы курорты демалушылар қатарын көбейтiп отыр. Бiр таңғаларлығы, қалада мұнай-газ өндiрiстерi көп, сөйте тұра Калгаридiң экологиясын қалыпты жағдайда ұстауға бiрнеше фактор септесiп отырғанын атап айтқан ләзiм.
Бiрiншiден, қала iшiндегi автокөлiк тұрақтары қымбат. Бұл – мемлекеттiк мекемелердiң келiсiмiмен бекiтiлген баға. Сондықтан, тұрғындардың көбiсi көлiктерiн үйде қалдырып, қоғамдық көлiкке мiнгендi қолай көредi. Екiншiден, қала жасыл желекке оранған. Гүлзарлы, ағашты алаңдардың бәрiнде тек жаяу жүргiншiге ғана жол бар. Ал, үшiншiден, қалаға қажеттi электр қуатын олар балама энергия көздерi арқылы өндiредi. Қаланың географиялық орны бұған септiгiн тигiзiп отыр. Яғни, Калгари теңiз деңгейiнен1000 метрбиiктегi таулы аймақта орналасқан. Үнемi лекiлдей соғып тұрататын жел екпiнi калгарилықтарды балама қуат көзiмен толық қамтамасыз етiп отыр.
Әлемдегi таза қалалардың қатарынан Швецияның астанасы Стокгольмдi жиi кездестiремiз. Қалада қоқысты жинау мен өңдеу iсi жақсы жолға қойылған. Қаланың жаңадан салынған «Хаммарбю Шёстад» ауданына шетелдiктер көп келедi. Бұл аймақ кезiнде өндiрiс орны болған екен. Шведтер зауытты көшiрiп, аймақты тазалауға 150 миллион крон жұмсап, орнына ғаламат үй салып, ағаш отырғызған. Стокгольмде тұрғындардың 95 пайызға жуығы жасыл белдеуде тұрады. Тағы бiр қызық дерек: мұндағы «жасыл» ұйымдардың жүзге тарта белсендiлерi демалыс күндерi «автокөлiксiз бiр күн» атты акция ұйымдастырып, оны билiк өкiлдерi қолдамағаны үшiн наразылық бiлдiрiп, көшеге шыққан екен.
***
Еуропада қоршаған ортаны қорғау мақсатында «жасыл аймақтар» атты байқау жиi ұйымдастырылады. Осы жарыста бағын сынайтындардың қатарынан үнемi Амстердам, Бристоль, Гамбург, Копенгаген, Мюнстер, Осло, Стокгольм және Фрайбург және тағы басқа қалаларды көруге болады.
Еуропалықтардың басым көпшiлiгi үлкен-үлкен қалаларда тұратындықтан, қоршаған ортаның ластануынан қатты зардап шегедi. Сондықтан, соңғы жылдары бұл аймақтарда тазалық өзектi мәселеге айналып отыр.
Мәселен, Германияның Гамбург қаласында ауаны ластамас үшiн зиянды газдардың мөлшерiн 2010 жылы 15 пайызға азайтса, ал ұзақ мерзiмде қала жоспарында 2020 жылы бұл көрсеткiштi 40 пайызға, 2050 жылы 80 пайызға азайту көзделген.
Қызықты мәлiмет
Өмiрде небiр қызық жайттарды кездестiруге болады. Мәселен, бар өмiрiн қала тазалығы үшiн сарп еткен жан туралы естiдiңiз бе? Индонезияның Бандунг қаласының Сарибан есiмдi тұрғыны өмiрiн қоқыс жинауға арнапты. Зейнетке шыққаннан кейiн де үйреншiктi кәсiбiн тастамаған. Қарт бұл жұмысына ешқашан ақша алмаған. Тек, оның еңбегiн бағалайтындар қалтасына күнiне 5-10 доллар салады екен.
Серікгүл Сұлтанқызы
