Қырық жылдан астам уақыт қазақ даласын улаған Семей ядролық полигонындағы жарылыстардан жарты миллион адам зардап шекті. Полигон жабылғаннан кейін радиациялық аумақта тұрған және тұрып жатқан азаматтарға біржолғы өтемақы белгіленді. Осының жайын Астана қаласы Жұмыспен қамту және әлеуметтік бағдарламалар басқармасы басшысының міндетін атқарушы Ләззат Әбуова түсіндіреді.
– Өтемақы белгілеудің заңдық тетіктері қандай?
– Семей ядролық полигоны Елбасы Жарлығымен 1991 жылдың 29 тамызында жабылғаны белгілі. Содан 1992 жылдың 18 желтоқсанында «Семей ядролық сынақ полигонындағы ядролық сынақтардың салдарынан зардап шеккен азаматтарды әлеуметтік қорғау туралы» Қазақстан Республикасының Заңы шықты. Оның 12-бабында өтемақы туралы айтылады.
– Өтемақы мөлшеріне нақтырақ тоқталсаңыз.
– Радиациялық қауіпті аймақтардың өзі – төтенше, ең жоғары, жоғары, ең төменгісі болып бөлінеді. Сонымен бірге жеңілдікті әлеуметтік-экономикалық мәртебесі бар аймақ бойынша өтемақы төленеді. Сондай-ақ, өтемақы мөлшеріне белгілі бір жылдар кезеңі де әсер етеді. Айта кетейік, әрбір жыл үшін төленетін айлық есептік көрсеткіштің мөлшері бар. Мәселен, төтенше радиациялық қауіпті аймақта 1949-1965 жылдар кезеңінде тұрғандарға әрбір жыл үшін 5,23 айлық есептік көрсеткіш және 1965-1990 жылдар кезеңінде тұрғандарға әрбір жыл үшін 1,05 айлық есептік көрсеткіш мөлшерінде төленеді.
Осылай түсіндіре берсек, ең жоғары радиациялық қауіпті аймақта1949-1965 жылдары тұрғандарға 2,62 АЕК, ал, 1966-1990 жылдар үшін 1,05 АЕК беріледі. Жоғарысына 1949-1965 жылдарға 1,57 АЕК, 1966-1990 жылдар бойынша 0,79 АЕК төленеді. Ең төменгісіне 1949-1965 жылдар үшін 1,05 АЕК және 1966-1990 жылдарға 0,52 АЕК мөлшері қарастырылған. Жеңілдікті әлеуметтік-экономикалық мәртебесі бар аймақ бойынша 1949-1990 жылдарға 0,26 айлық есептік көрсеткіш мөлшерінде біржолғы өтемақы төленеді.
– Полигоннан зардап шеккендер тағы қандай құқықтарға ие?
– Біз келтірген Заңның 13-бабына сәйкес олар зейнетақыға қосымша ақы және қосымша еңбекақы алуына болады. Сонымен бірге полигон аймағында тұрып жатқандар жыл сайын ақысы төленетін қосымша демалыс алуға құқылы.
Бізге жиі сұрақ беріп жататындықтан, мынаны да түсіндіре кетейік. Семей ядролық полигонынан зардап шеккендер бас қаламыздың қоғамдық көліктерінде тегін жүре алмайды. Астана қаласы мәслихаты мұндай шешім шығарғанына төрт жылға жуықтады.
Аманғали ШМИТҰЛЫ
