Мемлекет басшысы Нұрсұлтан Назарбаев «Қазақстан-2050» стратегиясында қоршаған ортаға залалын тигізетін құрылымдарды біртіндеп жойып, есесіне баламалы қуат көздерінің тиімділігін арттыруды тапсырды. Мәселен, Президент 2020 жылға дейін қуат тұтынуды жыл сайын төмендету 2,5 пайыздан, 2020 жылдан кейін 3,5 пайыздан кем болмауы тиіс екенін ескертті. Өйткені, көптеген зерттеулердің нәтижесіне сүйенсек, органикалық отындар 2020 жылға қарай әлемдік энергетика сұраныстарының тек ішінара ғана бөлігін қанағаттандыра алатындығы айқындалып отыр.
Қазақстанда қайта жаңғыртылатын энергия көздерінің, соның ішінде су, жел және күн энергияларының әлеуеті едәуір жоғары.
Күннің жерге беретін энергиясы тәулік бойы әлемнің барлық электр стансалары өндіретін энергиядан мыңдаған есе көп. Жердің бетіне түсетін күн энергиясының 15 пайызы адамдардың тіршілік әрекетін қамтамасыз етуге жеткілікті деп саналады. Бұл үлес 63000 млрд мВт/сағ немесе шартты отынның 7700 млрд тоннасына тең. Оның жылдық энергетикалық қуаты жер қойнауында жатқан отыннан алынатын энергияның барлығынан бірнеше есе көп. Қазақстанның географиялық орналасуы және климаттық жағдайы қоңыр салқын. Бұл аймақ жер белдеуінің орталық және оңтүстік ендіктерінде және субтропикке ауысу жолағында орналасқан. Сондықтан, күн энергиясын пайдалануға үлкен мүмкіндік бар. Мәселен, Қазақстан территориясында күннің сәулелену ұзақтығы өте жоғары (3100 сағатқа дейін), жалпы сәулеленудің бақыланатын аймағы 1900,5 мың шақырымды құрайды.
Аз-кем анықтама
Қазақстан 42-55 градус аралығында солтүстік ендікте орналасқанына қарамастан, республика территориясына келіп түсетін күн радиациясының потенциалы едәуір үлкен және жылына 1300 – 1800 кВт сағ/м2 құрайды.
Күн қазандықтарының артықшылығы–оның жеңіл жасалуы мен жабдықтарының арзан болуы. Күн сәулесінің қабылдағыштары кәдімгі шынымен (әйнекпен) жабылған панельдерден тұрады. Бұл қарапайым элемент күн энергиясының жартысын судың жылу энергиясына айналдырады. Егер жер бетінің әр шаршы метріне 300 Вт жуық күн сәулесінің жылуы келетінін ескерсек, онда күн қазандықтарының қаншалықты құндылығын жеңіл бағалауға болады.
Қазақстан 42-55 градус аралығында солтүстік ендікте орналасқанына қарамастан, республика территориясына келіп түсетін күн радиациясының потенциалы едәуір үлкен және де жылына 1300 – 1800 кВт сағ/м2 құрайды.
Пайдаланудың негізгі бағыты бойынша күн коллекторларының көмегімен ыстық су алуға болады. Жергілікті мамандардың бағамдауы бойынша, ыстық сумен жабдықтау мұқтаждығына суды жылыту үшін күн энергиясын пайдалана отырып, 13 млн Гкал жылуды алуға болады,
бұл 1 млн тонна отынды мұнай эквивалентінде үнемдеуге мүмкіндік береді. Суды жылыту үшін күн коллекторларын пайдалану жеке ғимараттарды ыстық сумен жабдықтау үшін де, сондай-ақ орталықтандырылған жылумен жабдықтау жүйелеріндегі қазандықтарда жүзеге асыруға болады.
Еліміз үшін көп жылдар бойы энергияның альтернативті көздерін дамыту мәселесі әлі күнге дейін шешімін таппаған күрделі мәселелердің бірі. Қазақстанда күннен және желден алынатын энергияның баламалы көздері ретінде пайдаланып жұмыс істейтін нақты кәсіпорындарды ашу жөнінде түрлі пікірлер мен қызығушылықтар бар.
Бүгінгі таңда Қазақстанның энергетикалық секторының кәсіпорындары атмосфераны ластау көздерінің ошағы болып саналады. Олар жыл сайын миллионнан астам зиянды қалдықтарды және 70 млн тоннаға жуық көмір қышқылын атмосфераға таратады. Халықаралық энергетика агенттігінің мәліметтеріне сүйенсек, Қазақстан әлем бойынша зиянды қалдықтарды және парникті газдарды атмосфераға тастаудан үшінші орынға ие. Қазақстанда тек көмір энергетикасы бойынша қоршаған ортаны ластаудан болатын экономикалық шығын жылына 3,4 млрд долларды құрай-
ды екен. Міне, сондықтан да альтернативті энергетиканы елемеу және энергиямен жабдықтауды орталықтандырмау энергетикалық қорларды тиімді пайдаланбауға, үнемділіктің төмендеуіне және энергиямен жабдықтау сенімділігінің төмендеуіне әкеліп соқтырады. Сонымен қатар, экология мен адам денсаулығына едәуір зиян келтіреді.
Қазіргі таңда жел энергиясын пайдалану үлкен жолға қойылып отыр. Оның көшбасшысы – АҚШ. Мұнда жел энергетикалық қондырғыларының (ЖЭҚ) саны шамамен 18 мың, ал олардың қуаты 1500 МВт-ты құрайды. Мұндай жел электр стансалары Данияда, Ұлыбританияда, Канадада, Германияда, Швецияда, Нидерландыда, Францияда бар.
Осы салада, ғылыми-техникалық ізденіс жұмыстары кеңінен жүргізілетін болса, болашақта Қазақстанның энергетикалық тәуелділігін төмендетуге және экологиялық мәселесін шешуге толық мүмкіндік бар деп ойлаймын.
Еуропаның жел стансалары желдің орташа жылдамдығы 4-5 м/с болғанда жұмыс істей бастайды, ал Қазақстанда орташа жел жылдамдығы 8-10 м/с болатын 10 аймақ бар.
Еліміздің табиғи қуат көздерінің базасы нені көрсетеді? Сарапшылардың бағалауы бойынша, қазіргі уақытта экономикалық тұрғыдан қарағанда жел энергиясының потенциалын пайдалану жылына 3 млрд кВт/сағ құрайды. Кем дегенде, Қазақстан бойынша он бес перспективті алаңда жел электр станциясын салу таңдалып отыр. Осылайша, табиғи қуат көздерін пайдалану елдің болашағы үшін әлдеқайда тиімді болмақ.
Сұлтан Маманов,
энергетика саласының маманы