Тәуелсіздік жылдарында еліміз әртүрлі салада, әсіресе, білім саласында таңқаларлық жетістіктерге жетті. 1993 жылы басталған «Болашақ» бағдарламасына биыл, міне, 19 жыл толып отыр. Иә, аз уақыт емес. Еліміз тәуелсіздігін жаңадан алып, барлық заң нормалары өзгеріп жатқан кезде шекара асып, шетке білім іздеп кеткен жастарымыз өздерінің мойындарына жүктелген міндетті орындап шықты деуге болады. Бағдарлама алғашқы жылдары елге қажет болған құқықтық саладағы мамандарды даярлады. Сол бір кезеңде мемлекетіміз үшін алдымен заңнамалық құжаттарды ретке келтіріп, ел экономикасын көтеру мақсаты тұрды. Осыған орай экономика мен қаржы саласы мамандары даярланды. Бұл – алғашқы жіберілген түлектер еді. Кейіннен индустриалды дамуды қолға алдық. Елімізде инженерлік мамандықтар тапшылығы білінді. Осы салада әлемнің ең озық оқу орындарында студенттер даярлау қажет болды. Міне, екінші кезеңде «Болашақ» стипендиясы арқылы инженер-технолог мамандар даярланды.
Бүгінде әлемнің отыздан астам елінде 1974 стипендиат білім алып жатса, 135 стипендиат ғылыми тағылымдамадан өтуде. Ал, қазіргі таңда бағдарлама бойынша оқуларын тәмамдаған түлектер саны 4745 адам болып отыр.
Білім беру саласы – ел дамуының негізгі тірегі болғандықтан, қай мемлекетте болсын түйінді мәселенің бірі. Елдегі білім беру жүйесінің бәсекеге қабілеттілігі қандай болса, сол мемлекеттің экономикасының деңгейі де сондай болмақ. Біздің ел де сол сүрлеумен келеді. Оның дәлелі осы «Болашақ» бағдарламасы деп айтуға болады.
Бұл бағдарлама бойынша оқитын студенттердің оқу қаражаттары, шәкіртақылары мемлекет қазынасынан төленеді. Мемлекет бір стипендиаттың білім алуына жылына он мың доллардан аса қаражат жұмсайды. Тіпті, әлемді дүр сілкіндірген дағдарыс кезінде де біздің студенттер қаржы жағынан еш тапшылық көрмеді. Жасыратыны жоқ, қомақты қаржымен оқитын студенттерге қойылатын талаптар да баршылық. Келісімшарт бойынша «Болашақтың» түлектері елге қайтып оралып, кем дегенде бес жыл мемлекеттік қызметте жұмыс істеуі тиіс. Ол, әрине, тәуелсіз еліміздің өз ұландарына жасаған үлкен жақсылығы мен қамқорлығын түсініп, ел алдындағы борыштарын өтеу деген сөз.
Бүгінде Елбасының сарабдал саясатының арқасында «Болашақ» бағдарламасы арқылы шетелдің озық университеттеріне жіберу жүйесі құрылған. Әрине, бұл ауқымды шара өз жемісін беруде.
Назарбаев университетінің ашылу салтанатында Президент Н.Назарбаев «Болашақ» халықаралық бағдарламасының жақсы жұмыс істеп жатқанын, талапкерлер төрткүл дүниедегі іргелі де беделді оқу орындарын бітіріп, еліміздің дамуына өз үлестерін қосып жүргенін, ендігі жерде мұндай үрдіс өз мемлекетімізде де орнығатынын, түлектер Отанымыздың өркендеуіне атсалысатынына сенім білдіретіндігін қадап айтқан болатын.
Білімнің терең нәрімен сусындаған жастар кәсіби біліктілігін арттыру немесе арнайы бір сала бойынша ғылыммен айналысу үшін «Болашақ» бағдарламасы арқылы шетелге, яғни, ең жақсы дамыған, ауқымды ғылыми-зерттеу орталығы бар университеттердің біріне жол тартады.
Он тоғыз жылдың ішінде 7,5 мыңнан аса студент даярланды. Жалпы, білімге, рухани дамуға құйылған қаржы қысқа мерзімде нәтижесін бере қоймайды. «Болашақ» түлегі, ең алдымен, сырттан алған озық білімінің негізінде елдегі белгілі бір қызметтерге араласа отырып, әбден пісіп-жетілген соң ғана өз нәтижесін көрсете бастайды.
Екіншіден, біз көп ескере бермейтін дүние – «болашақтықтардың» алып келген әлеуметтік капиталы. Айталық, біздің студенттер шет мемлекеттердің ең озық университеттерінде білім алып жатыр делік. Ал, онда кімдер оқып жүр деген сұрақтың қойылуы – заңды. Әлемдік элиталардың балалары, ең білімді жастар оқиды. Гарвард университетін алайық. Бұл оқу орны – дүние жүзіндегі игі жақсылар мен жайсаңдардың үмітін ұзатқан ұрпақтары оқитын жер. Яғни, әлем таңдаулыларының ізбасарларымен біздің студенттер парталас болады деген сөз.
Ендеше, сол бірге оқыған, жан-жақтан келген студенттердің әрқайсысы ертең өз елінде белгілі бір белестерге көтеріле бастайды. Енді ойлаңызшы, кез келген үлкен бір мәселені шешу үстінде әлгі бірге оқыған екі адамның бір-біріне деген көзқарасы қандай болмақ? Міне, бұл да алдағы күндерге үміт шоғын үрлей үңілуімізге мүмкіндік береді.
Тәуелсіздіктің бастапқы жылдарында-ақ, «зияткер ұлт» идеясының алғашқы қадамдары жасала бастады.
Сонау 1993 жылдары, еліміз үшін ауыр бір кезеңде, Елбасының тікелей басшылығымен қолға алынған «Болашақ» бағдарламасына көпшіліктің сенімі аз болғандығы рас. Алайда, уақыт көрсетіп отырғанындай, жасалған жұмыстардың барлығы ұлт болашағы үшін теңдесі жоқ істер еді.
Жалпы, әлем бойынша дәл осы «Болашақ» сияқты бағдарламалар тым аз, ішінара мемлекеттерде ғана кездесіп қалуы мүмкін.
Ұлыбританияда «мемлекеттік шәкіртақы» арқылы жылына әр елден 5-10 студентті жинап алып, өз еліндегі бір университетте оқытады. 1,5 миллиард халқы бар, Қытайға келетін болсақ, жылына бірнеше мың адамды ғана әлемнің ең ірі оқу орындарына жолдайды. Көбінесе, мемлекеттік қызметкерлерді қысқа мерзімді, 2 айлық, 4-6 айлық, әрі кетсе 1 жылдық курстарға жібереді. Ресей мұны енді ғана қолға алып жатыр.
Ал, біздің еліміз жыл сайын өрендеріміздің 87 мамандық бойынша 32 елдің айтулы білім ордаларында оқып, білім алуларына мүмкіндік туғызып келеді.
Қалай дегенмен де, жиырма жылдан аса уақыт ағымында көптеген игі істер жасалып, тарихи маңызы зор науқандарды абыроймен атқару арқылы еліміз әлем алдында өзінің абыройы мен беделін көтеріп, шынайы бейнесін қалыптастырып үлгерді. Бүгінгі Қазақстанды қарқынды дамып келе жатқан, экономикасы тұрақты, саясаты салиқалы, іргесі берік егеменді ел деп біледі өзгелер.
Ал, осы жылдар ішінде «зияткер ұлт» идеясын қалыптастыру мен дамыту жолында атқарылған үлкен игілікті істердің жемісін көрер сәт те алыс емес…
Саясат НҰРБЕК,
«Халықаралық бағдарламалар орталығы» АҚ президенті
