Қыс мезгілі – ағзамыз үшін нағыз сынақ. Күннің қысқаруы мен суық ауа райы дәрумендердің жетіспеушілігіне әкелуі мүмкін, бұл біздің жалпы жағдайымызға әсер етіп, иммунитетті әлсіретеді. Сондықтан денсаулықты қорғау үшін қоректік заттар теңгерімін сақтау өте маңызды. №1 көпсалалы аурухананың учаскелік терапевті Алла ДИДКОВСКАЯ дәрумен тапшылығы мен қыста денсаулықты қалай күту қажеттігін егжей-тегжейлі айтып берді.
– Авитаминоз бен гиповитаминозды қалай ажыратуға болады?
– Екеуі де дәрумендердің жетіспеушілігіне байланысты жағдай. Бірақ олардың тапшылық дәрежесі мен клиникалық көрінісі әртүрлі. Авитаминоз – бұл белгілі бір витаминнің организмде толық болмауы, гиповитаминоз – тек оның жеткіліксіздігі. Мысалы, қатаң диета кезінде біз дәрумендерді рационымыздан алып тастаймыз, бұл авитаминозға әкеледі. Сонымен қатар дәрумендердің сіңірілуінің бұзылуы, яғни ас қорыту жүйесінің аурулары және генетикалық бұзылыстар жатады. Гиповитаминоз дұрыс емес тамақтанудан, витаминдерге деген жоғары қажеттіліктен (мысалы, жүктілік, лактация кезінде) немесе олардың сіңірілуінің жартылай бұзылуынан туындайды. Гиповитаминоз кезінде D дәрумені бұлшық еттерде жеңіл ауырсыну немесе шаршауды тудыруы мүмкін, ал D витаминінің авитаминозы балаларда рахитке, ал ересектерде остеомаляцияға әкеледі. Авитаминоз жылдам дамиды және ауыр зардаптарға әкеледі, ал гиповитаминозда белгілер баяу дамиды, жиі дұрыс тамақтану арқылы немесе дәрумендер ішкенде дұрысталады.
– Неліктен қыс мезгілінде ағзамызда дәрумендердің тапшылығы сезіледі?
– Қыс мезгілінде дәрумен жетіспеуінің негізгі себептері – рациондағы маусымдық өзгерістер. Әдетте, осы уақытта жаңа піскен жемістер мен көкөністер аз болады, ал күн сәулесінің жетіспеушілігі адамдарда D витаминінің өндірісін төмендетеді және вирустық инфекциялардың қаупін арттырады. Осы себепті иммундық жүйені қолдау үшін дәрумендерге қажеттілік артады. Кей адамдар ағзаның қажеттіліктеріне сәйкес дәрумендерді жеткіліксіз қабылдау салдарынан авитаминозға көбірек бейім болады. Бұл көбіне тамақтану, денсаулық немесе өмір салты ерекшелігімен байланысты. Мұндай топтарға балалар мен жасөспірімдер, жүкті және емізетін әйелдер, қарт адамдар, созылмалы аурулары бар адамдар жатады.
– Дәрумен тапшылығының белгілері қандай?
– Дәрумен тапшылығын сездіретін бірнеше симптом бар. Біріншіден, үнемі шаршау, әлсіздік және құрысу. Екіншіден, жұмысқа қабілеттілік пен зейіннің төмендеуі. Келесі белгілер – ашуланшақтық, апатия, депрессия және тәбеттің төмендеуі. Бұл белгілер ішкі сезімдерге қатысты болуы мүмкін, бірақ біздің денеміз де белгілі бір сигналдар бере алады: терінің құрғауы, қабыршақтануы, әсіресе ауыз қуысында жарылу; тырнақтардың сынуы және қабыршақтануы, шаштың түсуі; қараңғыда көрудің нашарлауы; буындардағы ауырсыну, сүйектердің сынғыштығы; анемия; аяқ-қолдардың ұюы немесе жансыздануы; қызыл иектен қан кету және тістердің жалпы сезімталдығы; көгеруге бейімділік және жараның баяу жазылуы; жиі суық тию аурулары. Қыста адамдарда жиі жетіспейтін витаминдер – D, C, B12, A және фолий қышқылы (B9 витамині).
– Авитаминоздың алдын алу үшін қалай дұрыс тамақтанумыз керек?
– Мұнда өнімдердің әртүрлілігі, маусымдылығы мен дайындалу әдістерін ескеру қажет. Дәрумендерді мүмкіндігінше сақтап қалу үшін тағамдарды дұрыс дайындау өте маңызды. Оның бірі – маусымдық өнімдерді, яғни апельсин, алма, анар мен құрма сияқты жемістерді, сондай-ақ сәбіз, қырыққабат, қызылша сияқты көкөністерді рационыңызға енгізіңіз. Көп адам мұздатылған жидектер мен көкөністерде дәрумен жоқ деп ойлайды, бірақ шын мәнінде оларда пайдалы заттар жеткілікті мөлшерде болады. Тек жемістер мен көкөністер ғана ағзаны авитаминоздан қорғауға көмектеседі деп ойлау қате. Сонымен қатар ақуызға бай тағамдарды (майсыз ет, бұршақ дақылдары, сүт өнімдері), өсімдік майлары мен жаңғақтарды, толық дәнді өнімдерді (нан, сұлы майы) жеу маңызды. Солтүстік аймақтардың тұрғындары үшін, мұнда күн аз түссе, D витаминіне бай өнімдерді есте сақтау керек. Оларға майлы балық, жұмыртқа, ашытылған және ферменттелген тағамдар (қияр, табиғи йогурт) жатады. Бұл қағидалар дәрумендерге бай және толыққанды рацион құруға көмектеседі. Біздің тамақтануымыз көп нәрсеге әсер етеді, сондықтан оларға ерекше назар аудару қажет. Өнімдердің пайдалы заттарын сақтау үшін ұзақ уақыт бойы термиялық өңдеуден аулақ болыңыз, көкөністерді буға пісіріңіз. Мүмкін болса, оларды шикі күйінде жеу ұсынылады. Рациондағы әртүрлілік қыста барлық қажетті дәрумендерді алу үшін маңызды.
Сұхбаттасқан Сәбина АРЫСТАН
