Тәуелсіздік туы желбіреген күнді жақындатқандардың қатарында қазақ жастарының үлесі болды. Қарағандыдағы «Жас қазақ», Қостанайда «Жас түлек», Өскеменде «Ұлттық мамандарға әділеттік тобы», Семейде «Тайшұбар», Гурьевте «Ұшқын», Павлодарда «Жас ұлан», Целиноградта «Тың тұлпар», «Оян, қазақ», Шымкентте «Адыр қасқырлары», Алматыда «Сарыарқа» ұйымдарының болғаны соның дәлелі болса керек. Осындай қозғалыстарға дем берген Мәскеу қаласында 1963 жылы құрылған қазақ студент жастарының «Жас тұлпар» ұйымы еді. Жастардың санасын оятып, намысын ұштаған «Жас тұлпар» дүбірі жаңа ғасырда да жалғасын тауып, қайта жаңғырып, жарты ғасырдан кейін «жас тұлпарлықтар» тәуелсіз еліміздің төрінде бас қосты.
Осы күні 60-70 жылдардағы «Жас тұлпар» қозғалысының көшбасшылары Мұрат Әуезов, Марат Сембин, Қайрат Қадыржанов, Ғаділбек Шалахметов, Ерсайын Тапенов, Тимур Сүлейменовтер «Бабалар қорымында» жерленген Хан Кене сарбаздарының рухына, Алаш қайраткері Смағұл Сәдуақасұлының ескерткішіне зиярат етіп, әруақтарға құран бағыштады. Одан кейін Л.Н.Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университеті Қазақстан Республикасы Тәуелсіздік күніне орай «Жас тұлпар» дәстүр сабақтастығы» атты ғылыми-тәжірибелік конференция өткізді. – Өткен ғасырдың алпысыншы жылдарынан басталған «саяси жылымық» сананы торлаған тоталитарлық қызыл империяның темір құрсауынан босатып, өзгерістер көшін қозғады. Сол уақытта «жас тұлпарлар» ұлттық сананы оятудағы ерекше құбылыс болды. Олар «қазақ этносының тарихи негізі жоқ» деген идеяға қарсы тұра алды. Ұлттық зейінді күшейтіп, рухты көтерді. Орталықта білім алып жатқан жігерлі азаматтар іс-әрекеттерінде ашық айтпағанмен, Алаш идеяларын негіз етті, – деді конференция жұмысын ашқан Л.Н.Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университетінің ректоры Ерлан Сыдықов. Одан кейін сөз кезегін Мұрат Әуезов алып, «Жас тұлпардың» тарихына тоқталды.
– 1963 жылы жиырма жастамын. Қуғындалып кеткен Алаш ардақтыларының ұлдары Мереке Майлин, Олжас Сүлейменов, Болат Ғабитов-Жансүгіров сынды азаматтардың ізіне ерген інісімін. Олардың көкірек көзі ашық, өз заманының шындығынан бөлек тарих барын білетін. Қазақ ұлтына жасаған әділетсіздікті көрдік. Қазақ мектептері жаппай жабылып жатты. «Екінші тың көтеру» деген желеумен мектеп түлектерін қойдың соңына салып, төлқұжатын бермей, білім алуларына кедергі жасап бақты. Полигондағы сынақтардың салдарын сездік. Ал, ашаршылық туралы естігеніміз бар, бірақ деректер жоқ еді. Ақиқаттың ашылмай жатқанын ішімізден біліп жүрдік. Осының бәрі жас жігіттерді ойға қалдырып, намысын қамшылады. Мені «Жас тұлпар» ұйымдастырушысы деп жатады. Шын мәнінде, тарихтың жомарттығынан болар, Болатхан Тайжанов, Алтай Қадыржанов, Әнуар Сартбаев төртеуміз Мәскеуде оқитын қазақ жастарының басын қостық. Бас-аяғы бір жарым айдың ішінде 46 жатақхананы аралап, үгіт-насихат жүргіздік. Жастар бізге сеніп қана қойған жоқ, соңымыздан ерді.
Ол кезде кеңестік кеңістікте «ел» деген ұғым болмайтын. Туған жер, Атамекен ұғымы кең мағынасында айтылмай, тек туған жері, қаласы, не ауылымен шектелетін. Ана тілінен ажыраған жастар қазақ мәдениетінен қол үзіп бара жатты. Ал, қазақтың бойындағы ұлттық рухты сөндіру мүмкін бе?! Осыны ескере отырып, жастұлпарлықтар да өз жұмысын үш бағытта ұйымдастырды. Оның бастысы Қазақстаннан тыс жерлерде оқитын студент жастарға қамқорлық көрсету болса, қысқы-жазғы демалыс кездерінде қазақ ауылдарын аралап халықпен байланыс орнату да маңызды болды, – дейді Мұрат Мұхтарұлы.
Тартысты күндердің дерегін еске алып отырып, Мұрат аға замандастарының жастық жалыны мен ерік-жігерін көз алдымызға алып келгендей болды. 1966 жылы «Жас тұлпар» қозғалысының екі күндік жиналысын Жазушылар одағы аясында өткізеді. Бірінші күн Мұрат Әуезов пен Болатхан Тайжановтың өте мазмұнды ұлт тағдыры бағытындағы баяндамаларымен басталды. Қатарынан артып туған азаматтар қазақ қоғамындағы келелі мәселерді қозғайды, ойларын ашық айтып, жиналған қауымды бір сілкіндіреді. Жиынның соңына жетпей, тиісті орындарға хабар жеткізіп, жастардың жолын кескендер қарап жатпады. Соның кесірінен келесі күнге белгіленген жиналысты Жазушылар одағында өткізуге тыйым салынады. Сонда «Жас тұлпар» қозғалысының Қазақстандағы белсенді мүшесі Мырзатай Жолдасбеков ағамыздың араласуымен жиын КазГУ-дің 500 адам сиятын үлкен мәжіліс залында жалғасын тауыпты. Зұлматты күндердің бет-пердесін жыртқан жастар көпке дейін тарқамай, түн жарымы ауғанға дейін қазақ әндерін айтып қимай тарқасыпты…
Дүбірімен дүр сілкіндіріп, сананы оятқан ұйымның бүгінгі күндегі дәстүр сабақтастығын сөз еткен С.Негимов, Б.Аяған, С.Жүсіп, Г.Бейбітовалар Жастар қозғалысын ұлт тәуелсіздігімен ұштастырды. Елорданың басты білім ордасында айтылған ойлар жиналғандардың көкірегіндегі ұшқынды лаулатты. Жарты ғасыр өткенде қозғалыстың идеясы қайта жаңғырып жатты. Себебі, бұл ойлар еліне, жеріне деген үлкен сезімдерінен туындаған еді. Ал, жастар жүрегінен шыққан от ешқашан өшпесе керек.
Осы шара аясында ХХ ғасырдың 60-ыншы, 70-інші жылдарындағы студент жастардың Қазақстанның тәуелсіздігі үшін күресін зерттеуші жазушы, тарих ғылымының кандидаты Әміржан Әлпейісовтың «Жас тұлпар дүбірі» атты кітабының тұсауы кесіліп, қалың оқырманға жол тартты.
