Думан РАМАЗАН, «Әлем әдебиеті» журналының бас редакторы, халықаралық «алаш» әдеби сыйлығының лауреаты: АТАҚ ҮШІН ЕШУАҚЫТТА АРЫМ МЕН ҚАЛАМЫМДЫ САТПАЙМЫН!

ЕҢ ӘДІЛ ТӨРЕШІ – УАҚЫТ

– Думан аға, қоғаммен бірге құндылықтар да өзгеріп отыр. Бұрын қаламгерлерін көгіне көтеріп, тұлға тұтып, төрінен түсірмеген ел қазір жазып, еңбек­тенгенді емес, көпшіліктің көз алдында кім көбірек көлбеңдесе, соны таниды. Соның аузына қа­райды… Осындай заманда жанын азапқа салып өтетін жазушы болғаныңызға өкінбейсіз бе?

– Иә, дұрыс айтасыз, қазір қоғам өзгерді, онымен бірге адамның ниет-пиғылы да өзгеріске ұшырап жатыр. Сонымен бірге таным мен талғам да өзгерді. Сіздің сөзіңіздің жаны бар, қазір жұрт газет-журнал, кітап оқуды қойып барады. Кім телеарналарда көп жылтылдаса соны керемет өнерпаз – жұлдыз деп түсінетін деңгейге жеттік. Телеарналарда жастарды өнер-білімге үндейтін, ойларына ой қосып, таным көкжиегін кеңейтетін бағдарламалар мен көрсетілімдер жоқтың қасы. Жеңіл-желпі шоу­лар, әншілердің өздерін-өздері сай­қымазаққа айналдыратын мәнсіз-мағынасыз хабарлар жаңбырдан кейінгі саңырауқұлақтай қаптап кетті. Біз жастарды осылай улап жатырмыз… Телеарналар халықтың талғамын аяққа түсіріп жіберді. Осындайда «Қазақстан» арнасын Ғалым Доскен ағамыз басқарған кездерді сағынасың… Танымдық, ойлы, тартымды, қызықты хабарлар көп болды… Балаларымызбен қатар отырып көретінбіз, апта сайын асыға күтіп жүретінбіз. Ал қазір ше? Бәрі сұйылып кетті… Ең өкініштісі, бұған бас қатырып жатқан ешкім жоқ!

Ал өзіме келсем, жазушы бол­ғаныма өкінбеймін. Ол бала кезгі арманым еді. Сол мақсатыма жет­кенімді мақтан етемін. Тек өмірдің шуақты, сәулелі, шұғылалы емес, көлеңкелі жақтары көбейіп бара жатқаны жұмыр басты пенде ре­тінде де, ұлтымыздың болашағына алаңдайтын қаламгер есебінде де жаныңды ауыртады, әрине.

– Өзіңіз де біраз жыл газетте қызмет еттіңіз. Ал қазір әлеу­меттік желі деген ешкімді аямайтынын білесіз. Әлдебір заман, әлдебір қоғам, әлдекімдер талантына таңдай қағып, пір тұтқан тұлғалар әлдебіреулер тарапынан сынға ұшырап, қараланып жатады. Әдебиеттегі еңбегі үшін тұлғаның саясаттың ықпалымен жасалған іс-әрекетін, қоғам ал­дындағы қатыгездігін, қара басын ойлаушылығын кешіруге бола ма, қалай ойлайсыз?

– Бірден айтамын, кешіруге болмайды! Өзінің бас пайдасы үшін, бақай есеппен халқына тас атқан­дарды қалай кешіруге болады? Егер танымал тұлға халқының тарихына, болашағына, тіліне тіл тигізіп, қарсы шығып жатса, әдебиет пен өнердегі сіңірген еңбегі кімге керек? Сонда ол кім үшін еңбектеніп жүр? Өзі үшін ғана ма?! Бірақ қазақ өте кеңпейіл, кешірімшіл халық. Соны пайдаланып кетіп жатамыз. Біз әлі сол Кеңес одағында қалып­тасқан түсініктерден арыла алмай жүрміз. Бәріміздің де халықтың аялы алақанында жүргіміз келеді… Өнерімізді бұлдаймыз, міндетсінеміз! Керек болса, көпке топырақ шашамыз, тіл тигіземіз. Әй, айналайын-ау, халықтың жанында сен кімсің? Бір уақ соны да ойлап қоюымыз керек қой!

– Бірде баспасөз бетінде «Хемингуэйді жазушы санамаймын» депсіз. Сол үшін сізді де сынағандар бар. Әрине, әркім өз пікірін айтады. «Менің ойым­ша, менің ұғымымда» демесе де, әркімнің өз ой-қиялының тұтқыны екені түсінікті. Ал… сұрайын дегенім, адамның, жазу­шының өзгелер мойындамайтынын, келіспейтінін біле тұра өз пікірін айтуға қақысы бар ма?

– Неге қақысы жоқ?! Мен де қой соңында салпаңдап жүрген адам емеспін ғой, өз ойым, өз көзқарасым, өз пікірім бар қаламгермін. Мүмкін біреу келісер-келіспес, қалай бол­ғанда да өз ойымды ашық айтуға толық қақылымын. Бірақ, кейде менің сөзімді өзгертіп алатындар бар. Ол мүмкін соларға керек те шығар. Мен «Хемингуэйді жазушы деп есептемеймін» деп айтқаным жоқ, ондай ақымақ та емеспін. Айтайын деген ойымды бұрып жіберіпті бір газет тілшісі. Менің айтпағым, дәл қазіргідей дәріптеліп жүргеніндей Хемингуэйді соншалықты бір ұлы суреткер деп есептемеймін дегем. Оған өзімнің уәждерім де бар. Оны айта бастасам әңгіме тым созылып кетуі мүмкін. Ол – өзі бір арнайы сұхбаттың тақырыбы. Айтар ойымды кеңінен отырып дәлелдемесем, тағы да жаңағындай түсініспеушіліктер туып қалуы бек мүмкін.

Менің классик деп дәріптелетін кез келген қаламгерге деген өз көзқарас-пайымым бар. Ешкімге өз көзқарасымды таңбаймын, құдайға шүкір, оған ақылым жетеді, бірақ маған да таңбауын қалаймын. Біз­дегі қазақ әдебиетінің классигі деп жүргендердің шығармаларын келесі ұрпақ оқи ма, олардың қажетін өтей ала ма, талап-сұранысына жауап
бере ме?..  Міне, мәселе осында… Қазақ әдебиетінің классигі деп кө­пір­­тетініміз өз алдына, «әлемнің Әлекесі», планетаның Пәленшекесі деп өзеурейтінімізді қайтерсіз! Бір тоқсанға келген бір жазушыны солай дәріптеп жүрміз. Бірақ, менің ойымша, ол кісінің шығармалары келесі ғасырға бара алмайды, енді оны ешкім де оқымайды. Өйткені, ол өз кезеңіне бейімделген, шығармаларында тап­­тық жіктелушілікті жырлаған, кеңес­тік идеологияның ықпалынан, тар шеңберінен шыға алмаған жазушы. Жазып-сызғандары қазірдің өзінде ескірген, тозған, уақыты өтіп кеткен… Ал біз сол қаламгерді әлі күнге дейін классик деп дәріптеумен келе­міз!.. Бірақ, бұл да уақытша ғана. Уа­қыт өзі бәрін екшейді. «Ең әділ төре­ші – уақыт» деп тегін айтпайды ғой!

Сүйкімдінің сүйкімсізге айналуы да, батырдың сатқын болып шыға келуі де мезеттік нәрселер

– Біз, кейінгі буын, адамды жігер­лендіретін, алға жетелейтін, қуат­тандыратын дүниелерді жақсы көреміз. Өйткені, бала­ларымызды жасық қылып тәр­биелеуге енді біздің қақымыз жоқ деп есептейміз! Ал бір кез­дердегі батылдығы, өлмейтін еңбегі үшін кежегесі кері тартып тұратын ағаларымызды кешіре беруге тиіспіз бе?

– Бір адамның өзі кейде екіге жарылады ғой. Қазақ «сүрінбейтін тұяқ жоқ» деп тегін айтпаған, қателесуі мүмкін. Меніңше, медальдің екі жағы да айтылуы керек. Батылдығы да, сіңірген еңбегі де, ұлтының сөзін сөйлемей, қарсы жаққа өтіп кеткені де. Абыройдың төгілуі де, сүйкім­дінің сүйкімсізге айналуы да, батыр­дың сатқын болып шыға келуі де мезеттік нәрселер ғой. Оны күнде болмаса да, көріп жүрміз. Сенген батырларымыздың өздері жалт беріп, жалтақтық танытып жат­қа­нын көргенде өзің де біртүрлі күй ке­шесің. Бұндай келеңсіздіктер кез кел­ген тұлғаның абырой-беде­ліне нұқсан келтіріп, сүйегіне мәңгі өш­пей­тін таңба болып қалары анық. Оны ештеңемен жуып-шая алмайсың!

– Сіз де бүгін тер төгіп, еңбек етіп, әдеби шығармаңыз арқылы руханиятымызға үлес қосуға тырысып жатырсыз. Ал осындай еңбегіңіз үшін сізді ертеңгі ұрпақ төбесіне көтеріп өтуі керек деп есептейсіз бе?

– Ондай астамшылық ой ешқашан болған да емес, болуы да мүмкін емес. Бұл – менің ұлы халқымның ал­дындағы кішкентай ғана парызым, бо­рышым. Егер мен еліміздің рухани жағынан түлеуіне өз үлесімді қоса алсам, шын бақыттымын ғой деп ойлаймын. Сол бағытта әлі де еңбек етіп, тер төге беремін.

– Негізі, тұлғалық биікке кө­терілген адам, мақтауға қан­ша­лықты дайын, мұқтаж болса, сынға да солай төзімді болуы керек сияқты. Сіз қалай ойлайсыз?

– Егер ол адам шынымен тұлғалық деңгейге көтерілсе, мақтауға мұқтаж бола қоймас. Мақтау тек оған тұл­ғалық деңгейге көтерілгенге дейін қажет болуы мүмкін.  Бірақ оның өзі де бекер. Адамдар сені біреу мақтады екен деп жақсы көрмейді, болмаса, сынады екен деп жек көре қоймас. Әр адамның өз түсінік-пайымы бар ғой. Егер сын әділ болса, ол сол адамды шыңдайды, шынықтырады. Ал әділ болмаса, жүрегіне салмақ салады. Бірақ, оған бас қатырудың қажеті шамалы ғой деп ойлаймын.

– Сіз өзіңіз сын көтере аламын деп айта аласыз ба?

– Мен өзі жалпы жолы болғыш адаммын. Осы уақытқа дейін бірде-бір рет сыналып көрмеппін. Тек жылы сөз естіп келемін. Бұл менің кереметтігімнен емес, әрине. Себептері көп болуы мүмкін. Ең бастысы, ешкімге жаманшылық жасамақ түгіл, жамандық ойламаймын да, адамның бәрін дос санаймын, еліме, халқыма, ұстанымым мен қа­ламыма қашанда адал болуға тырысамын. Мүмкін содан да шығар, сыншылар мен оқырмандар тарапынан ешқандай артық ауыз әңгіме естіген емеспін. Егер әдейі емес, орынды сын айтып жатса, онда тұрған пәлендей ештеңе жоқ қой деп ойлаймын.

– Жазушыда азаматтық ұс­та­ным, миссия болуы қажет пе?

– Әрине. Жоғарыда жазушының міндеті тек жазу ғана емес деп айттым ғой. Бұл менің жеке пікірім. Ешкімге оны таңбаймын. Өнер адамының шынайы өнер тудырудан басқа миссиясы жоқ дейтіндер де бар, әрине. Халқыңның жағдайы жақсы болса, ұлтыңның ұпайы түгел болса, мен мұны түсінер едім. Бірақ, тап қазір біздегі жағдай мүлде басқаша ғой. Оны шығармашылық адамдары ойламаса, үн қатпаса, енді кім ойлауы керек?! Мен осыны түсіне алмаймын. Сен халқыңмен ғана өнерпазсың, ұлтыңмен ғана ұлықсың. Ал қалғанының бәрі бекер. Егер халқыңның тағдыры қыл үстінде тұрса, сенің өнерің, шығармаң кімге керек? Менің ойым – осы.

Тарихи тақырыпқа науқаншылдықпен келген жоқпын!

– Сіздің соңғы жылдары тарихи тақырыпқа көбірек бой алдырып кеттіңіз. Неге?

– Әрине, өткенді білмей, одан сабақ алмай, келешекке нық қадам жасай алмайсың. Оның үстіне сол өнер арқылы жас ұрпақты елін, жерін, Отанын сүюге тәрбиелеу керек. Олардың зерделеріне Абылай хан мен Кенесары хандардың асқақ рухын, елі үшін басын бәйгеге тіккен батырлығын, қиыннан қиыстырып жол тапқан ақылмандығын, халқын қыл көпірден аман-есен алып өткен көсемдігін өнер тілімен жеткізіп, бойларына солардың ұшқындарын  құя алсақ, мақсаттың орындалғаны деп біліңіз.

– Қазір қазақ хандығының 550 жылдығын тойлаймыз деп отырмыз. Хандарды жазып, дәріптеу науқаншылдыққа айналып бара жатқан жоқ па?

– Бұл, негізінен, жақсы бастама. Кеңес кезінде хандарымыздың бәрі қанішер, батырларымыздың бәрі қарақшы деп көрсетті емес пе! Қазір соның есесін қайтарып жатырмыз. Еліміз бен жерімізді жатжұрттық басқыншылардан қызғыштай қорып, ұлт ретінде сақталып қалуымызға өлшеусіз үлес қосқан хандарымыз бен батырларымызды қалай дәріптесе де артық емес. Тек бір ғана қаупім бар: жақсы бастама шынайылықтан гөрі жалғандық пен жасандылыққа бой алдырып, көзбояушылыққа ұласып кетпесе екен! Мәселен, қазақ хандығы туралы түсірілетін сериал ма, фильм бе, асығыстыққа ұшырап, түкке алғысыз дүние болып шықпаса екен. Жаман он-жиырма сериялы фильм түсіргенше, жақсы бір-екі сериялы фильм жасаған дұрыс қой. Сонда ғана ұтамыз, ал олай болмаған жағдайда бәріміз ұтыламыз. Сондықтан менің мынадай ұсынысым бар. Сол биылға жоспарлаған он сериялы фильмді тоқтатып, биылша тек екі сериясын түсіру керек. Қалғанын содан соң біртіндеп түсіре жатар. Әйтпесе, сапасыз дүние боп шығары айдан анық. Өйткені, уақыт тым тығыз, қалай жанталассаңыз да, он сериялы жақсы фильм түсіру мүмкін емес.

– Дегенмен, науқаншылдықпен болса да өнер ұжымдарының, шығармашылық иелерінің та­рихқа бас қоя бастағаны анық. Бұл әдебиетке пайдасын әкелуі мүмкін бе?

– Мұндай жақсы бастаманы нау­қаншылыққа ұрындырмай, орайы­мен жалғастырып әкету керек. Сонда ғана оның пайдасы болады.

– Сіз де хандар туралы жазып жүрсіз ғой…

– Жоқ, мен хандар туралы жаңа жазып жүрген жоқпын ғой. Ешқандай науқанға бой алдырмаймын. Өзімнің адам ретінде де, қаламгер ретінде де өз ұста­ным­дарым бар. Одан ешқашан айны­маймын. Мен атаққа да, ақшаға да, сыйлыққа да қарсы емеспін. Олар маған керегі жоқ деп өтірік қылымси да алмаймын. Жұмыр басты пенде болған соң, аз күндік жарық жалғанда бәрі керек. Бірақ олар адамға табиғи жолмен келу керек, яғни, өз аяғымен. Мен неге өзгелер сияқты өзімнің маңдай те­рімнің қызығын көрмеуім керек?! Бірақ, олардан да қымбат нәрсе бар. Ол – арым, намысым, ұятым, абыройым. Оларды өле өлгенше, шамам келгенше қызғыштай қоримын. Арым мен абыройыма ешуақытта дақ түсірмеуге тырысамын. Атақ, ақша, сыйлық үшін ешуақытта арымды, иманымды, қаламымды сатпаймын. Ешкім де маған өзім қаламаған тақырыпқа қалам тарттыра алмайды. Тіпті, ат басындай алтын берсе де… Өйткені, сол ат басындай алтынның өзі абыройдың жанында көк тиындық құны жоқ нәрсе екенін білемін. Жақында «Керей – Жәнібек» атты пьеса
жазып бітірдім. Оны театрлар қоямыз деп, қолдарын ысқылап отыр. Сонда бұл да қазақ әлемі мен әдебиетіне ешқандай пайда бер­мей ме? Мен бұл туындыға ішкі дайындықпен, табиғи жолмен кел­дім. Ендеше, әйтеуір бір пайдасы тиеді ғой деп ойлаймын.

– Сіздің «Кенесары – Күнім­жан» атты пьесаңызды қазақ көрермендері жақсы қабылдады. Кейін бұл қойылым Түркияда да түрік тілінде сахналанды. Түріктердің аттай қалап, дәл осы шығармаңызды таңдап алуының себебі неде деп ойлайсыз?

– Жалпы мен өз шығармаларым туралы айтудан қашқақтаймын. Өйткені, сөзден қатты қорқамын.  Бірақ, сұрақ қойылған екен, қыс­қаша болса да, жауап беруге тиіспін. Түрік ағайындардың бұл қойылымға қызыққаны, сол уақытта Түркия Республикасы Үкіметі жанындағы Түрік ынтымақтастық және даму бас­қармасының Қазақ­стандағы өкілі қызметін атқарған Эврен Рутбильдің айтуынша, бұнда қазақ халқының тарихы, тағдыры, салт-санасы, әдет-ғұрпы,  таным-түсінігі, күрескерлігі, рухының асқақтығы және сонымен бірге Кенесары сияқты біртуар тұлғаның тағдыр-талайы, арман-аңсары, елі мен жеріне деген махаббаты, жан жары Күнімжанға деген сүйіспеншілік сезімі көрініс тапқандықтан. Өйт­кені, «Кенесары–Күнім­жанды» Астана театрының репертуарынан таңдап алған сол басқарманың қызметкерлері болатын. Қолымды жүрегіме қойып тұрып айта аламын, бұған менің ешқандай қатысым болған жоқ. Әрине, өзіміздің ағайын­­­дардың тарапынан «Неге жас драматургтың шығармасы таңдап алынған, түрік сахналарында қазақ классиктерінің туындылары қойылуы керек қой» деп қарсылық білдірілді. Бірақ ондай оспа­дарлықтар қазаққа жүрер, түрікке қайдан жүрсін! Олар біз­­дегідей автордың атағы мен абырой-беделіне емес, шығарманың жақсы-жамандығына баса көңіл аударады екен. Сөйтіп, Құдай қолдап, менің туындым Анкара мен Ыстамбұл сахналарында түрік тілінде қойылды.

Қазақстанның әлем санасатын іргелі елге айналарына сенемін

– Сіздің Астанадағы Қалибек Қуанышбаев атындағы театрда қойылған «Абылай ханның арманы» атты туындыңыз жақсы аталып жүр. Бұл қойылымды көргенде театр сыншысы, марқұм Әшірбек Сығай ағамыз: «Бізде осы уақытқа дейін Абылай хан туралы бес спектакль қойылды, соның бәрін көрдім. Мынау алтыншысы, бәрінен де осы қойылым озып тұр» деген екен. Өнерге адал қараған театр сыншысының бұл пікірі көңілжықпастықпен айтыла салмаған шығар. Өзіңіз қалай ойлайсыз? Режиссер айтпақ болған ойыңызды толық жеткізе алды ма? Елорда театрының әртістері тарихи тұлғаларды, тарихты жоғары деңгейде қоя білді ме?

– Әшірбек ағамыз мені сондай жақсы көретін. Маған «сен прозаңды қой, қазақта онсыз да прозашылар көп, басы бүтін драматургияға кел!» деп кездес­кен сайын айтатын. Мен кесіп еш­теңе айта алмайтынмын. Себебі, алғашқы махаббатымдай болған прозаны қимайтынмын. Иә, бұл сөзді ол кісі спектакльдің алғаш тап­­­сырылуында айтқан еді. Бірақ, өз басым, шынымды айтайыншы, Әбіш Кекілбай, Сәкен Жүніс, Софы Сматай, Иранбек Оразбай, Маман Байсерке ағаларымнан асырып керемет бір шығарма жаздым деп айта алмаймын. Бар болғаны ұлы тұлғаның дара қасиеттерін халыққа одан әрі таныта түсуге өзімше үлес қосқым келді. Тек бір нәрсені анық білемін, менің және шығармамның бағына қарай режиссер мықты болды. Ол – «Кенесары – Күнімжан» мен «Абылай ханның арманын» сахна төріне шығарған Қазақстанның еңбек сіңірген қайраткері Болат Ұзақов. Сөз жоқ, өз ісінің асқан шебері, маманы, майталманы. Менің жазған шығармамның сах­на­дағы жетіп жатқан қандай да бір жетістігі сол, режиссер мен театр әртістеріне тікелей байланысты. Оны мойындаймын. Екі қойылымды да менің ойымдағыдан да асырып шығарды. Бұл – құр мақтау емес, шындық. Байқаймын, бай­қай­мын да қуанамын, сол мық­ты режиссердің арқасында екі қойы­лым да көрерменнің сүйіп көретін спектакліне айналды. Ал, Астана театрының әртістері өте мықты. Кезінде ол туралы Әшірбек ағамыз да айтты, Асанәлі Әшімов сияқты көрнекті сахна шеберлері де айтып жүр.

– Жаңа «Керей–Жәнібек» атты жаңа пьеса жазып бітір­геніңізді айтып өттіңіз. Бұл сонда қай жылдарды, қандай оқи­ғаларды қамтиды?

– Иә, қазақтың алғашқы хандары – Керей мен Жәнібек туралы пьеса жазып бітірдім. Бұл 1455 – 1465 жылдардағы оқиғаларды қамтиды. Яғни, Керей мен Жәнібек сұлтандардың Әбілқайыр ұлысынан неліктен бөлініп кеткені мен жеке хандықтың туын қалай тіктегені жайында. Мен мұндай туындыны ойдан құрастыра алмаймын. Қиялмен де жаза алмаймын! Сол кездегі тарихи оқиғалардың негізінде жазып шықтым. Кейіпкерлердің бәрі тарихта болған, сол кезде өмір сүрген атақты адамдар. Қандай уақиға­ларды өзек етіп алғанымды термелеп кетсем, тоқтай алмай қалармын. Мәселен, Жәнібек пен Керейден басқа, Әбілқайыр хан, Рәбия сұлтан бегім, Асан қайғы, Қазтуған жырау, Қотан тайшы, Ақжол және Темір билер, Қо­бы­ланды, Қаптағай, Қарақожа, Бөрі­бай батырлардың образдары бар. Осы кейіпкерлерге қарап-ақ шығарманың қаншалықты мән-маңызы жоғары екенін байқауға болады деп ойлаймын. Әрқайсысына бір-бір пьеса жазып шығуға болады. Бір қойылымда сол тұлғалардың өзіне сай көркем бейнесін жасап беру оңай дүние емес.

– Бір туындыға осынша тарихи тұлғаны қосу қиын болған жоқ па?

– Аздап басымыз қатты, жан қинадық, іздендік. Дегенмен, жазып шықтық. Қолымыздан кел­генін жасадық. Биыл хандар жылы болғандықтан, бұл шығарма театр­ларда міндетті түрде сахнала­нады. Жұртшылық қалай қабыл­дайды, қандай пікір айтады, Құдай бұйыртса, оны да көрерміз.

– Біз арманшыл халықпыз. Кейде өмірге шындық тұрғысынан қарамай, әрнәрсені өзімізге икемдеп алып, қарағымыз келетіні рас. Үміттенеміз, сенеміз, ұмты­ламыз… Бірақ… барлық кезде шындықты айту орынсыз секілді. Жапон халқы, мысалы, «егер шындықты айтсақ, жаңа туған балаға да кейін сен өлесің, өмірде бір өлім бар» дегенді айтуға тиіс боламыз. Бірақ ол орынсыз» дейді екен… Сұрайын дегенім, сіз қазақтың болашағына қаншалықты тура қарай аласыз? Сіздің ойыңызша, жүз жылдан кейін қазақ қандай болуы мүмкін? Ал арманыңызда… ше?

– Мен халқымыздың болашағына үлкен үмітпен қараймын. Алда­ғымыз өзімізге, иә, өзіміздің бүгінгі қам-қарекетімізге тікелей байланысты. Бізді жер бетінен жойып жіберіп, жерімізді иемденіп қал­ғысы келгендер болған. Көріп отыр­сыз ғой, жойылған жоқпыз. Енді қазақты ешкім де жер бетінен ұлт ретінде жойып жібере алмайды. Мен сәуегей емеспін, дегенмен жүз жылдан кейін қазақ елінің әлемдегі іргелі елге айналарына сенемін. Арманым да осы!

Сұхбаттасқан:

Нәзира БАЙЫРБЕК