2011 жылдың қорытындысы бойынша, Қазақстанда экономикалық тұрғыда белсендi тұрғындардың 5,4 пайызы ғана жұмыссыздар қатарында. Бұл – шамамен 400 мың адам деген сөз. Жалпы, елдегi жұмыссыздықтың ең шарықтау шегiне жеткен тұсы 1998 жылға тиесiлi екен. Сол кезде iшкi экономикалық дағдарыстың нәтижесiнде елдегi жұмысқа қабiлеттi халықтың 13 пайызы жұмыссыз қалуға мәжбүр болған.
Жұмыссыздықтың екiншi iрi толқыны күнi кешегi әлемдiк экономикалық дағдарыс кезiнде болды. Статистикаға сүйенсек, соның нәтижесiнде экономикалық әлеуеттi тұрғындардың 8 пайызы жұмыссыз қалған. Алайда, мұның барлығы уақытша екенiн қазiргi таңдағы тұрақтылық дәлелдеп келедi. Бүгiнде еңбек нарығы осы салада жасалып жатқан нақты бағдарламалар аясында қалыпқа түстi. Көрсеткiштердi сөйлетсек, елде жұмыссыздық 1993 жылы 6 пайыз болса, 2011 жылы әлдеқайда төмендедi. Тағы да көрсеткiштерге көз жүгiртсек, 2011 жылы жұмыссыздық деңгейi ең төмен ел Австралия болған көрiнедi. 4,3 пайыз ғана. Қазақстанда бұл көрсеткiш – 5,4 пайыз екенiн еске салғымыз келедi. Ресейде – 6,1, Германияда – 6,5, Ұлыбританияда – 7,8, Испанияда – 21,3 пайызға дейiн көтерiлген. Қазiр дүниежүзi Қазақстанды әлемдiк экономиканың ең жайлы айлағы деп қарастырады.
Жұмыспен қамту бағдарламаларына сәйкес тiркелген жұмыссыздар қатарында әйелдер мен ауылдық тұрғындардың саны басым. Ауыл тұрғындары жұмыс табуға құлшыныс бiлдiрмейдi. Өз бау-бақшасындағы жемiс пен көкөнiстi өткiзiп, соның нәпақасына өмiр сүрудi қалыпты жағдайға айналдырған. Көптеген әйелдер үшiн еңбек биржасына тiркелу – жаңа жұмыс iздеу емес, аз да болса, уақтылы қаражат алып тұрудың көзi. Өйткенi, олар отбасылық тiршiлiктен қол суыта алмайды. Жұмыс iстейтiн күйеуiнiң жалақысын қанағат тұтады. Алайда, Қазақстан Республикасы «Iскер әйелдер қауымдастығымен» бiрлесе отырып, жұмыссыз әйелдер үшiн келесi мамандықтар бойынша тегiн оқыту мен қайта даярлауға қабылдау және жолдама берудi қолға алынды. Күтушi, үй тәрбиешiсi – 20 әйелдi, есепшi – 100 әйелдi, iс жүргiзушi – кеңсе менеджерi – 80 әйелдi оқыту жоспарланған. Соңғы төрт айдың қорытындысы негiзiнде республика бойынша кәсiби оқуға, қайта даярлауға, бiлiктiлiктi арттыруға 4708 адам жiберiлген. Олардың 31-i оқуды ойдағыдай аяқтады. Жастар тәжiрибесi бойынша 2421 адам жұмысқа орналастырылған. Дерек қорындағы бос жұмыс орындарына 2023 адам орналасты. Астана бойынша 161 адам қайта оқуға жiберiлiп, олардың 119-ы жұмыспен қамтылған.
Қазақстанда жыл сайынғы жұмыссыздықпен күресу үшiн жаңа бағдарламалар жобасы жасалады. Биылғы «Жұмыспен қамту-2020» бағдарламасын жүзеге асыруға республикалық бюджеттен 62,3 млрд теңге бөлiнген-тұғын. Былтырғымен салыстырғанда, көбiрек. 2011 жылы бюджеттен мұндай бағдарламаға 40 млрд теңге бөлiнгенi белгiлi. Ол шамамен 100 мың қазақстандықты жұмыспен қамтуға мүмкiндiк тудырған. Биылғы бөлiнген мол қаржы 126 мың жұмыссызды лайықты жұмыспен қамтиды деп жоспарланған.
Бұдан кейiнгi жылдарда бөлiнетiн қаржы ауқымы 100 млрд теңгеге дейiн өседi деген болжамдар айтылуда. ҚР Еңбек халықты және әлеуметтiк қорғау министрi Гүлшара Әбдiхалықованың айтуынша, бағдарламаның тиiмдi жүзеге асуы ел iшiндегi кедейшiлiктi 8,2 пайыздан 6 пайызға төмендетуге жол ашады. Ал жұмыссыздық деңгейi 5,5 пайыздан арыға көтерiлмейдi. Осындай жағымды көрсеткiштерге қол жеткiзу барлық қазақстандықтардың әлеуметтiк ахуалына айтарлықтай серпiн бередi, әрi мемлекеттiң стратегиялық тапсырмаларының тиiмдi орындалуын қамтамасыз етпек.
Жаңа бағдарламаның мақсаты анық. Ол – тұрақты әрi өнiмдi еңбекпен қамтамасыз ету арқылы тұрғылықты халықтың табыс деңгейiн көтеру. Ол жұмыссыздар мен табысы аз қазақстандықтарға арналған. Негiзгi басымдық өз бетiнше тiрлiк етiп жүрген азаматтарға түсiрiлген. Өз бетiмен күн көретiндер саны жалпы халық санының үштен бiрiн қамтиды. Олардың 7,1 пайызы – ауылдық тұрғындар. Олардың бiлiм алу деңгейi де әртүрлi. Қаладағы өз бетiнше жүмыс iстейтiндердiң 27 пайызы – жоғары бiлiмi бар азаматтар, үштен бiрi – кәсiптiк бiлiм алғандар, жартысынан азы мектептi ендi бiтiргендер екен. Ал, ауылда бұл көрсеткiштер басқаша. Жоғары бiлiмдiлер – 8,5 пайыз, кәсiптiк бiлiм алғандар – 15 пайыз, мектептi бiтiрушiлер – 76 пайыз екен. Сондықтан ауылға арнаулы бағдарлама қажет екенi айтпаса да түсiнiктi.
Қазiргi таңда өз бетiмен жұмыс iстеушiлердi заңдастыру шаруасы қолға алынып жатыр. Зейнеткерлiкпен қамту, әлеуметтiк сақтандыру қорларына жарна төлетудi мiндеттеу керек. Олардың көбi мұндай жарна төлеуден бастарын алып қашады. Бiрақ осы елдiң азаматы болғандықтан, ертеңгi күнi қартайса, мемлекет оларды бағып-күтуге мiндеттi болмақ. Сондықтан қазiрден жарна төлеп, мемлекетке, қоғамға, экономика мен айналасындағы адамдарға пайда әкеле отырып, әр азамат мiндеттi борыштарын уақтылы өтеп отыруы шарт. Әйтпегенде, Грекиядағыдай күрделi дағдарысқа тап болмаймыз деп айта аламыз ба? Бiр кездерi бiздiң елден көшiп кеткен гректердiң тарихи отанындағы қиындыққа шыдамай, қайтадан туып-өскен Қазақстанға оралып жатқаны сол жұмыссыздықтың ауыр салдары екенi айтпаса да түсiнiктi.
Шынар ӘБIЛДА
