Астана қызғылт топырақты, сортаң аумақта орналасқан. Мұндағы жер бедерінің литосферасы қоршаған орта заңдылығына байланысты қаттылау келеді. Ғалымдардың дәйектері бойынша, жер литосферасы климаты жылы аймақтарда жұмсақтау болса, салқын жақтарда керісінше қатқылдау болады екен.
Біле білсек, Астана – өзіндік ерекшелігі бар аймақ, бұл жақта үнемі жел соғып тұрады. Ал жел көбінесе топырақ қабатын жиі алмастырып, құрамындағы қарашірінділерді азайтып жібереді екен. Сол себепті топырақ сазданып, су тигенде беті қатайып кетеді. Бұл өз кезегінде жаңбыр суын тез сіңіруіне кедергі келтіреді.
Жалпы, Ақмола өңірінің табиғаты құрғақшылыққа бейім, көктемнің соңғы айы мен күздің алғашқы айларында-ақ ауа райының кенеттен тез суитыны жер қабатына да айтарлықтай әсері бар. Қысқа жаздың өзінде жаңбыр аз болса, көктемнің аяғы мен жаздың басында-ақ жердің беткі қабаты қатты құрғап кетеді.
– Бұл жақта жаңбыр жиі жауғанның өзінде үнемі соғып тұратын желдің әсерінен топырақ қабаты тез құрғайды. Ауа райы тез құбылмалы аймақ. Астана аумағының өзі үш түрлі топырақ қабатының үстінде орналасқан. Мәселен, Есіл өзенінің аумағы топырағының беткі қабаты қара қоңыр түсті, яғни шірінді органикалық заттардан құралған. Оның қалыңдығы да біршама жоғары. Қаланың аумағынан әрі шығып, әуежай жаққа жүргенде, бұл аймақта қара қоңыр түсті қабат жұқара түседі. Қызғылт қоңыр топырақ қабаты керісінше қалыңдайды. Ал оң жағалауда қара қоңыр топырақ қабаты орташа деңгейде. Осы өзгерістерге байланысты жерасты сулары да әртүрлі деңгейде кездеседі. Айталық, Есіл өзеніне жақын тұстарда жерасты сулары 5-6 метр жерден кездессе, қырлыққа қарай, соның ішінде әуежай жағынан 12-15 метр жерден шығады. Жалпы өңір сортаң, топырағы тұзды келетіндіктен, жерасты сулары да ащы болады, – деп түсіндіреді «Жер кадастры ғылыми-зерттеу орталығы» Астана қаласы бойынша департаментінің топырақтанушы-инженері Григорий Звягин.
Түрлі өсімдіктердің шығымы жақсы жерде тығыздығы күшті болады да, топырақтың құнарсыздануы баяу жүреді. Желдің күші қанша қуатты болғанымен, жердің бетін жапқан өсімдіктер топырақ түйіршіктерінің ұшып кетуіне жол бермейді, сол себептен құрамы берік сақталады екен. Ал өсімдіктері аз, сиректеу жерлер желдің күшінен-ақ топырақ тез тозып, эрозияға ұшырайды.
– Сортаң, сор жерлердің беткі қабатында қарашірінді де қалыңдау болады ғой. Сол себептен ондай аумақтардың жердің беткі қабаты эрозияға ұшырай қоймайды. Жел қанша күшті болғанымен, топырақ қабатын алмастыруға шамасы жетпейді. Есіл өзенінен алыстау құрлыққа қарай жердің беткі қабатындағы өсімдіктер де сұйыла түседі. Ондай жерлерде топырақтың құрамы өзгеруіне желдің күші де айтарлықтай әсерін тигізеді. Бір жазғы маусымның өзінде топырақты эрозияға ұшырататын жағдайлар орын алып тұрады. Қазір Астана аумағында орманды алқаптар көбейді. Бұл өз кезегінде топырақтың беткі қабатындағы құнардың сақталуына септігін тигізіп тұр. Соның нәтижесінде Астана аумағындағы топырақ құрамы жақсарып келе жатыр десе де болады. Алайда, желдің күшінен тез құрғайтыны сол бұрынғыша сақталған. Астана қанша жаңбырлы болса да, мұнда топырақ қабаты тез құрғайды. Бұл – аймақтың өзіндік ерекшелігі, – дейді Григорий Звягин.
Желдің қуатынан топырақтағы органикалық заттардың кемуі орын алатындықтан, қолдан көгалдандыру, орман шаруашылығын өрістетудің маңызы зор дейді мамандар. Осы тұрғыдан келгенде, Астанада ауқымды жұмыстар атқарылып жатқаны сөзсіз. Сондықтан, болашақта елорда аумағындағы топырақтың құрамы бұрынғысынан да жақсара берері кәміл.
Меңдолла ШАМҰРАТОВ
