ГЕРАЛЬДИКА – ЕЛДІК ТАРИХ
Мемлекеттік рәміздерін құрмет тұтатын халқы бар ел – бақытты ел. Себебі, өз елінің құндылықтарына бейжай қарай алмайтын мемлекет бірлігі мен татулығына да сына түсірмейді. Сондықтан қай кезде де мемлекеттік рәміздерді
насихаттау, олардың қолданылуын қадағалау – қашан да басты назарда.
Әр азамат мемлекеттік белгілер – бұл осы рәміздерде жазылған еліміздің тарихы екенін ұғынуы тиіс. Мемлекеттік рәміздерге құрметпен қараған әр азамат өз ұлтының тарихына, елінің бүгіні мен ертеңіне де сондай құрметпен қарайды.
Мемлекеттік Ту, Әнұран, Елтаңба және мөр арқылы мемлекет өзінің ұлттық-мәдени ерекшелігін, әлемдегі өзінің бағытын, ішкі және сыртқы саяси ұстанымдарын айшықтайды.
Қазақ тамғалары –
тайпалардың белгілері
Мемлекеттік нышандардың тарихы тереңде. Бұлар Қазақ хандығының құрылуымен бірге пайда болды және ХIХ ғасырдың ортасына дейін – Ресейдің үстемдігі орнап, әкімшілік – аумақтық терең өзгерістер (1867–1868, 1886 және 1891 жж.) жүргізілгенге дейін қолданыста болды. Ол кезде қазақ хандығында ортақ бір мөр немесе белгі болмады.
Әрбір хан немесе сұлтанның өзіндік жеке белгісі көрсетілген, оюмен өрнектелген туы мен мөрі болды. Соған қарамастан төрт ғасырға жуық уақыт бойы қазақ хандары мен сұлтандарының мөрі дала мемлекеттілігінің белгісі болып есептелді.
Сол дәуірдегі түрлі құжаттар мен қазақ сұлтандарының бүгінгі ұрпағына дейін жеткен құндылықтарын зерделеген ғалымдар сол кезеңде басқарушы қауымның жеке мөрі металды жүзік түрінде болғанын анықтады. Жүзіктің бетінде арабша жазылған жазу мен белгілі бір бейне суреттелген.
18 ғасырдың ортасындағы Қазақ хандығының Туы
Дала билеушілерінің куәландырушы белгісін зерттеушілер 14–15 ғасыр аралығында үлкен шаршы іспеттес тамғаның, сәл кейінірек сақина тектес кіші тамғаның қолданылғанын айтады.
Абылай ханның мемлекеттік мөрі
Ресей шығыстанушыларының айтуынша, қазақ билеушілерінің мөрлері «шығыс қоласы» («хафт жуш») аталған. Тура мағынасы «жеті металдың қосындысы» дегенді білдіреді. Ол қалайы, күміс, мыс, сүрме сынды көптеген қоспадан жасалған. Металға таңбаның теріс аударылған бейнесі және ою-өрнек салынған. Сондықтан мөр жасаушы шеберлердің көбі солақай болған. Тамшы тектес үлкен өлшемді, сол немесе оң қолдың үлкен саусағына киілетін жүзіктерді Қазақстанның өз аумағындағы ғана емес, көрші елдегі шеберлер де жасап шығарған.
Соңғыларының жүзіктерінде көркемдеуші белгілер болмаған. Олардың түрі негізінен төртбұрышты, шаршы тектес немесе шар тәрізді нұсқада жасалды. Жазуы да біркелкі болды.
Екатерина ЕЛШОНКОВА