КЕНЖЕҒАЛИДЫҢ КЕШІ
Л.Н.Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университетінде Қазақстанның еңбек сіңірген әртісі, профессор Кенжеғали Мыржықбайдың «Абай және Пушкин» атты қос ақынның сөздеріне жазылған қазақ, орыс композиторларының вокалдық шығармаларынан
тұратын ән кеші өтті.
Ән жүректен шыққанда ғана жүрекке жол табады. Ал әнші тек табиғат сыйлаған дауыс иесі болып қалмай, тыңдарманына тарту етер туындыны көңіл сүзгісінде мұқият екшеп, жақұттай жарқыраған, жанға нұр құярлықтай қуаты бар, асқақ, сөзі мен сазы біте қайнасқан дүниені дүйім жұртқа ұсына алса, оның есімін өзімен бірге өткеннің құрдымына сүйрей жөнелуге адамзаттың әмірі жүрмейтін уақыттың өзі қауқарсыз! Ондай әншілердің үні дүркіретіп дәуренін өткізген кербез даласын кезіп жүреді. Григорий Потаниннің: «Маған бүкіл қазақ даласы ән салып тұрғандай көрінеді» деп жүргені де содан шығар, кім білсін?
Композитор болсын, ақын болсын, өз шығармашылығынан алыс кетпейді ғой. Әнші де сол секілді, өзінің жанына жат дүниеге жан бітіре айта алмайды. Осы тұста Абайдың мұңына арқасын тосып, Пушкиннің сырына жүрегінің қақпасын айқара аша білу – «бөдене таланттардың» қолынан келе бермейтін іс екендігін ескергеніміз жөн.
Кенжеғали ағамыздың концерттері лекция-концерт ретінде, өзі әнші-жүргізуші ретінде дараланып жүр. Өлеңінің алдында бұлдыр бұлтын сыпырып, бұла ойын бұлтыңдата қара сөзбен бір ширатып алатын М.Шаханов ағамыз секілді о кісі де әр әнінің ерекшелігін, оған қосқан өз жаңалығын, керек болса шығу тарихын тәпсірлеп тұрып жұртты ұйытып алып жатты. Алдыңғы бір концертінде ол Пушкиннің Абайдан 46 жас үлкен болса да, оларды ортақ махаббаты романстың үндестіргендігін айтып еді. Мысалы, Пушкин:
«Я вас любил безмолвно, безнадежно,
То робостью, то ревностью томим;
Я Вас любил так искренно, так нежно,
Как дай вам бог любимой быть другим»
деп жазса, Абай:
«Жарқ етпес қара көңілім не қылса да,
Аспанда ай менен күн шағылса да,
Дүниеде сірә, сендей маған жар жоқ,
Саған жар менен артық табылса да»
– деп жырлайды.
Бұл жолы да өлең мен ән жарасым тапты. Осылайша поэтикалық-музыкалық форматта кеш өткізу Кенжеғали Мыржықбайдың табиғатына тән.
Опера әншілері ең ұзақ ариялардың 40-45 минутқа созылатынын айтқан. Бірақ, дауыс әсерінен түсетін салмаққа тамағын жақсы жаттықтырған Кенжекең талмай екі сағат сахнаны сазға бөлей біледі. Санкт-Петербург төрінде өткен сондай бір концерттен соң Кира Изотова есімді кісі сахнаға шығып: «Мұндай асқан төзімділікті өмірде сирек кездестіресіз. Неткен жаны сірі әнші» деген екен. Кешегі кеште де сол салтынан танбаған әнші тыңдармандарын тағы бір мәрте тәнті қылды. Абайдың «Көзімнің қарасымен» басталған ән тізбегі Пушкиннің сөздеріне жазылған Н.А.Римский-Корсаков, А.Даргомыжский, Г.Свиридов, С.В.Рахманинов, Ф.И.Глинка, Б.Шереметьев сынды композиторлардың шығармаларына ұласты. Арасында Абай Құнанбайұлының сөзіне ән жазған Н.Тілендиев, С.Мұхаметжанов, М.Маңғытаев, Е.Рахмадиев, М.Төлебаев, М.Ыбыраев, Т.Шапай секілді қазақ композиторларының да туындыларына кезек беріліп отырды.
Аудиторияның көп бөлігін студенттер құрағандығына қарап, жастардың заңғар ақындарға деген махаббаты мен ықыласы зор екендігін көзімізбен көріп қайттық.
Ербол ЖАНАТ