Oqu jyly aiaqtaluǧa taiau. Jetıstıkterımız de köp, bolaşaqta tüzeuge tiıs kemşılıkterımız de joq emes. Mektep – tek bılım alatyn jer ǧana emes, balanyŋ özıne alǧaşqy dostaryn, üiden bölek, taǧy jaqyn ortasyn tabatyn, sondai-aq, alǧaş qoǧammen bailanys ornatu orny. Basqalarmen qarym-qatynas jasau, özınıŋ şekarasyn ornatu jäne jeke tūlǧa retınde qalyptasuyna qadam jasau osy jerden bastalady.
Osy rette mektepte balalar arasynda bolyp tūratyn bulling mäselesı älı de auqymdy, özektılıgın joiar emes. Är synypta mınezı şataq, qiyn oquşylar bolady. Psihologtardyŋ aituyna qaraǧanda, mūndai balalardyŋ köbı otbasynda tūrmystyq zorlyq-zombylyqty körgen, psihologiialyq jaǧynan soqqy alǧan jetkınşekter eken. Üiınde zäbır körgen bala öz aşuyn basqalardan küş körsetu arqyly alady. Mūndai balaǧa tez arada psihologtyŋ kömegı qajet. Äitpese balanyŋ köŋıl küiındegı qūbylystyŋ saldary, ziiany basqa balaǧa tiiuı äbden yqtimal.
Qazaqstan suisid jasaudan, sonyŋ ışınde 15-17 jas aralyǧyndaǧy jasöspırımderdıŋ öz–özıne qol jūmsaudan, soŋǧy 5 jylda älem elderı boiynşa aldyŋǧy oryndarda tūr. Būl qoǧamdaǧy äleumetık-tūrmystyq mäseleler men balalardy qorǧaudyŋ sättı mehanizmınıŋ bolmauynan dep boljaidy mamandar
Statistika boiynşa elımızdegı ärbır ekınşı oquşy mektepte ne üide qysym köredı eken. Ökınıştısı, bullingtıŋ zardaby ülken. Ol tek psihologiialyq qysym jasap qana qoimai, suisidke de aparuy mümkın.
Qazaqstan suisid jasaudan, sonyŋ ışınde 15-17 jas aralyǧyndaǧy jasöspırımderdıŋ öz-özıne qol jūmsaudan, soŋǧy 5 jylda älem elderı boiynşa aldyŋǧy oryndarda tūr. Būl qoǧamdaǧy äleumetık-tūrmystyq mäseleler men balalardy qorǧaudyŋ sättı mehanizmınıŋ bolmauynan dep boljaidy mamandar.
Ne ısteu kerek?
Psihologtar mynadai keŋes beredı:
baladan künıne bır ret mekteptegı jaǧdaiy qalai ekenın bılıp otyru;
mektepte qysym köretın balalardyŋ ädette ūiqysy mazasyz, qorqynyşty tüsterdı jiı köredı;
tynyştyqta köp bolu;
köŋıl küiı köbıne tüsıŋkı, tez aşulanady, mazasyz, üide şekten tys agressivtı;
köp jaǧdaida enurez bolady;
özgelerden oqşaulanu;
özı jaiynda aitpasa da, basqa qysym körgen bala turaly aitsa, mındettı türde reaksiia bıldırıŋız.
Osy jaittardy baiqaǧan bolsaŋyz, balamen aşyq dialog qūryp, köp söilesu qajet. Bala bıreu renjıtken bolsa, sızge nemese mūǧalımıne aituy kerek ekenın anyq bıluı tiıs. Balaǧa psihologiialyq jäne emosionaldyq qoldau jasap, onyŋ jaǧynda ekenıŋızdı bıldırıŋız.
Būl jönınde mektep psihologtary da belsendı jūmys jürgızuı kerek. Balalar arasyndaǧy kikıljıŋdı şeşuge kömektesıp, oquşynyŋ abyroiyn tüsırmei, dūrys qarym-qatynas ornata alǧany jön. Är balaǧa jeke tūlǧa retınde qarap, onyŋ damu jolyndaǧy qiyndyqtardyŋ sebebın, ony jeŋu joldaryn qarastyryp, jeke qūqyǧyn üiretkenı dūrys.
Oquşy–ata-ana–mūǧalım: osy üşeuı bırleskende ǧana tärbiedegı eŋ özektı mäselelerdıŋ özı de oŋai şeşıledı.
Gauhar AMANGELDI,
L.Gumilev atyndaǧy Euraziia ūlttyq universitetınıŋ
2-kurs studentı
