Adam ömırınde ekı maŋyzdy taŋdaudan şataspauy kerek. Bırınşısı – ömırlık jaryn taŋdau, al ekınşısı – mamandyq taŋdau. Mamandyq taŋdau – 16-17 jasqa kelgende aldyŋnan şyǧatyn eŋ özektı mäsele. Senıŋ būl taŋdauyŋ aldaǧy ömırıŋe, bılımıŋe jäne tūlǧa retınde damuyŋa ülken äserın tigızedı.
Keibır balalar kışkentai kezınen bastap belgılı bır salaǧa beiım bolady nemese qyzyǧady. Bıreu ata-anasynyŋ ne aǧa-äpkesınıŋ jolyn qusa, üşınşı bıreu öz jolyn taŋdaidy. Bıraq ökınışke qarai, özınıŋ bolaşaqta kım bolatynyn elestete almaityn da balalar bar. 11-synypqa kelgende «Ärı qarai ne ısteimın? Qaida baramyn?» dep tyǧyryqqa tırelıp, mamandyq taŋdau qiyndyq tuǧyzatyn tülekter de az emes. Sonymen, nege jasöspırımder mamandyq taŋdai almaidy?
Eŋ bırınşı sebep – balanyŋ eşteŋege qyzyqpauy. Qazırgı balalar «menıŋ qyzyǧuşylyqtarym joq» dep oilamaidy. Öitkenı kompiuter men smartfony qolynda, dostary janynda. Şyn mänınde, basqa ne kerek? Al öse kele, mektep bıtırgennen keiın aldynda ülken taŋdau tūrǧanyn bılgen kezde ne ısterın bılmeidı. Sebebı eşqandai ǧylymǧa ikemı joq. Köp uaqytyn telefonda ötkızetın bala ne oilaidy deseŋız, ol «men programmist bola alamyn» degen oiǧa keledı. Degenmen smartfondaǧy jüie men ülken sifrlyq jüielerdı qūrastyru salystyruǧa kelmeidı. Soŋǧy jyldary IT salasyn taŋdap jatqan jastar öte köp. Būl jahandanu üderısı äkelgen gadjetterdıŋ äserı dep oilaimyn.
Ekınşı sebep – özınıŋ boiyndaǧy jaqsy daǧdylaryn bılmeu. Negızı, zertteulerge sensek, adamdardyŋ köbı sanaly türde özınıŋ qai salaǧa ikemı bar ekenın eseie kele tüsınedı. Al keibıreulerı boiyndaǧy darynyn jastaiynan baiqauy mümkın. Köp jaǧdaida adamǧa özın tanyp-bılu üşın bıraz uaqyt ketedı. Jiı kezdesetın taǧy bır jaǧdai bar, bozbala nemese boijetken boiynan bır öner baiqasa da, oǧan män bermeidı. Ainaladaǧy adamdardyŋ barlyǧy olai ıstei alady, onymen eşkımdı taŋǧaldyra almaimyn dep oilaidy. Būl – qate tüsınık. Ömırde är adamnyŋ talanty men qabıletıne bailanysty «1 paiyz talant, 99 paiyz eŋbek» degen söz jiı aitylady. Iаǧni adamnyŋ boiynda qandai deŋgeidegı öner, talant bolsyn, ony şyŋdau kerek.
Üşınşı sebep – şeşım qabyldaudan qorqu. Barlyǧymyz bala kezımızden ata-anamyzdyŋ qamqorlyǧyna üirenıp qalamyz. Bala üşın maŋyzdy şeşımnıŋ barlyǧyn ata-anasy qabyldaityn kezder köp. Ömırımızdegı ülken taŋdau bolǧannan keiın, būl taŋdaudyŋ salmaǧy janymyzǧa batuy da mümkın. «Mamandyqtan şatasuǧa bolmaidy» degen sözder de qorqynyş ūialatatyn şyǧar, bälkım. Köbı «qatelessem, ekınşı mümkındık bolmaidy» dep oilaidy. Özıŋnıŋ ömırlık jolyŋdy, süiıktı mamandyǧyŋdy taŋdau, maqsat-mūratyŋdy tanu eşqaşan keş emes. Tıptı eresekterdıŋ özı jūmys taŋdaǧan kezde, şeşım qabyldai almai qorquy mümkın.
Joǧaryda aitylǧan üş maŋyzdy sebeppen tanysyp şyqtyq. Osyǧan qatysty öz oiymmen bölıskım kelıp otyr. Eŋ aldymen qatelesuden qoryqpau qajet. Ömır mektebınde köptegen qiyndyq kezdesedı, şeşımı qiyn mäselelerge tap bolyp nemese qiyn taŋdaudyŋ üstınde tūruyŋ mümkın. Al būlardyŋ bärı – täjıribe. Boiyŋdaǧy talantyŋdy ūştap, qabıletıŋdı anyqtap, sol baǧytta jūmys jasa. Qolyŋdy bırden sıltei salma. Ekınşıden, özıŋ taŋdaǧan mamandyǧyŋa qatysty qyzyqty kıtaptar oqy jäne podkasttar tyŋda. Mektep baǧdarlamasy qyzyqtyrmasa da, negızgı bılımdı alyp şyqqan soŋ, öz betıŋmen ızden jäne sauatty boluǧa ūmtyl. Mysaly, özım är salada jetıstıkterge jetken myqty mamandardyŋ ozyq täjıribesın smartfonnan körgendı ūnatamyn. Özıme qyzyqty mamandyqqa qatysty aqparattardy ızdeimın. Iаǧni adam bır deŋgeide qalyp qoimai, ünemı ızdenıs, damu üstınde boluy kerek. Közıŋ aşyq, kökıregıŋ oiau bolsyn. Tūlǧa retınde damudy toqtatpa jäne ūly Abai aitqandai:
Sen de bır kırpış düniege,
Ketıgın tap ta, bar qalan!
Aqerke ZÄRUBAI,
Astana qalasyndaǧy №60 mektep-liseidıŋ 11-synyp oquşysy
