051 qalaǧa qajet qyzmetı
Elorda tūrǧyndarynyŋ kündelıktı tynys-tırşılıgın alaqandaǧydai bılıp otyratyn bırden-bır mekeme – «051 qyzmetı». Jūrtşylyq jaryǧy sönse, suy üzılse, jylu jüiesınen jık şyqsa, bırden osy qyzmettıŋ telefon nömırın teredı. Aryz-şaǧymdaryn aityp, araşa sūraidy. Kündız-tünı tynym tappai, qalanyŋ qalypty tırşılıgın qamtamasyz etuge eŋbek etıp jürgen aqparattyq-dispetcherlık qyzmetınıŋ bır kündık jūmysyna bız de kuä bolyp qaitqan edık.
Jükteme de, jauapkerşılık te ülken
«051 qyzmetın» küllı qala tırşılıgınıŋ ainasy dersıŋ. Astananyŋ qai tükpırınde qandai apat bolǧany, kımnıŋ päterınde su aqqany, qai üige jylu dūrys berılmei jatqandyǧy – bärı-bärı osy qyzmettıŋ derek qoryna kelıp tüsedı. Tūrǧyndardyŋ damylsyz soqqan telefon qoŋyraularyn körgende, «myna jūrt «051 qyzmetı» bolmasa, qaiter edı?» degen oi erıksız oralady.
Elordanyŋ «051 qyzmetı» 2001 jyly qūrylǧan. Tūrǧyndar tırşılıgınde qandai da bır tüitkıl tuyndai qalǧan jaǧdaida tiıstı mekemelerdı tezırek habardar etu maqsatynda paida bolǧan. Alǧaşynda aqparattyq-dispetcherlık qyzmettıŋ telefon nömırı 051 bolǧan. Atauy da osyǧan bailanysty bolsa kerek. Qazır qalalyq nemese ūialy telefonnan «109» sanyn terseŋız, osy qyzmettıŋ dispetcherlık-kezekşılık bölımıne kelıp tüsesız.
…Seifullin köşesı, 22-üide ornalasqan «051 qyzmetınıŋ» mekemesıne keldık. Aldymen bastyǧyna kırıp, äŋgımelesıp şyǧatyn ädetımız. Mūrat Säkenūly özınde eken. Ol atalmyş jūmystyŋ qyr-syry turaly keŋınen äŋgımelep berdı.
Bügınde mūnda 27 adam jūmys ısteidı eken. Onyŋ 16-sy – dispetcher. Qala qauyrt ösıp keledı. Osyǧan bailanysty «051 qyzmetıne» tüsetın jükteme de, jauapkerşılık te köbeigen. Al qazırgı qūram Astanadai ülken şaharǧa azdyq etedı. Sondyqtan taǧy tört dispetcher alu josparda bar.
– Halyq pen olardyŋ qalypty tırşılıgın qamtamasyz etuge jauapty ūiymdardyŋ arasyna köpır bolu, eldıŋ tılek-aryzyn tiıstı jerıne jetkızu – mekememızdıŋ basty mındetı. Bızge kelıp tüsken habarlamalardyŋ eşqaisysy jerde qalmaidy. Tügelı tırkelıp, ärqaisysyn tiıstı mekemenıŋ qūzyryna tapsyramyz. Jaǧdai tüzelmeiınşe, mäsele de kün tärtıbınen tüspeidı, – deidı Mūrat Amanchiev.
«051 qyzmetıne» soǧylǧan är telefon qoŋyrauyna airyqşa maŋyz berıledı. Eşqaisysy eskerusız qalmaidy. Dispetcherler kelıp tüsken saualdardy sanatyna qarai ırıktep, qalanyŋ tırşılıgın qamtamasyz etuge jauapty mamandardyŋ qarauyna, audan äkımdıkterıne jıberedı. Tıptı keibır mäseleler qalalyq äkımdık deŋgeiınde de şeşılıp jatady. Telefon arqyly qoiylǧan bır sūraqtyŋ özı qanşama sala mamandaryn aiaǧynan tık tūrǧyzatynyn tūrǧyndardyŋ özı bıle me eken? «Astana su arnasy», «Astana-Teplotranzit», «Qalalyq elektr jelılerı», «Qalalyq jaryq», odan qalsa, basqarmalar, qajet bolsa, audan, qala äkımdıkterı…
«051 qyzmetınıŋ» derek qoryndaǧy mälımetter qala tırşılıgınıŋ qandai deŋgeide ekendıgın aiǧaqtaityn körsetkış ıspettı. Osy däiekterdıŋ negızınde kezeŋdık, jyldyq monitoringter jürgızıledı eken.
– Mysaly, qai PİK-tıŋ jūmysyn şiratu kerek, qai salaǧa erekşe qadaǧalauǧa alu kerek ekendıgıne saraptama jürgızemız. Būl kelesı joly osyndai mäsele qaitalanbasyn degen nietten tuǧan şarua, – deidı mekeme bastyǧy.
«Mäselenıŋ şeşıluıne özımız de müddelımız»
«051 qyzmetıne» täulıgıne 500-den 3 myŋǧa deiın sūraqtar kelıp tüsedı eken. Olar kommunaldyq şaruaşylyq-tūrmystyq mäselelerdı qadaǧalap, osyǧan bailanysty tuyndaǧan tüitkılderdı tiıstı mekemelerge jetkızudı qamtamasyz etedı. Alaida özderınıŋ mındetıne jata bermeitın, qala tırşılıgıne qatysy az saualdarǧa da jauap beruge mäjbür. Kei kezde qiyndyqqa tap bolyp, janūşyrǧan özge öŋırlerdıŋ tūrǧyndary qaida habarlasaryn bılmei, elordanyŋ osy «051 qyzmetın» ızdep tabady. Özgenıŋ mäselesın özınıkındei köretın elordalyq dispetcherler de bälsınıp jatpaidy. Qolma-qol tiıstı mekemege habarlasyp, mäselesın şeşıp beruge kömektesedı. Aitalyq, jaqynda ǧana Aqmola oblysy aumaǧyndaǧy ülken küre jolda köp kölık soqtyǧysyp, qar astynda qalǧan. Kömek sūraǧan azamattarǧa qolūşyn beruge asyqqan «051 qyzmetı» sol maŋaiǧa jaqyn Esıl audany äkımdıgıne şyǧyp, mäselenıŋ män-jaiyn baiandaǧan. Olar bırden atqa qonyp, kömekke barǧan.
Osyǧan ūqsas jaǧdailar būl qyzmettıŋ tarihynda talai jazylǧan.
Özderı tıkelei jauap beretın san-salaly saualdar azdai, keide dispetcherler telefon anyqtamasy qyzmetın da atqarady. Būryn qalamyzda «09» degen anyqtama qyzmetı bolǧany belgılı. «Qazaqtelekom» AQ-nyŋ būl qyzmet türı bügınde «11801» bolyp özgergen. Şamasy, jūrtşylyq «109» -dy osy anyqtama qyzmetımen şatastyratyn bolsa kerek (älde tört sannan tūratyn anyqtama nömırın terıp jatudy qiynsyna ma?). Bıraq «bızdıŋ mındetımız emes» dep qabaq şytqan qyzdar joq. Jön sıltep, qolda bar mälımetımen bölısıp otyrady.
– Telefon anyqtamalaryna bailanysty tüsken sūraqtardy būryn bız tırkegen emespız. Sonyŋ özınde byltyr 20 myŋǧa juyq saualdarǧa jauap berdık. Al biyldan bastap, anyqtama töŋıregındegı saualdardy da tırkeuge aludy jön sanap otyrmyz. Öitkenı kündız-tünı telefonǧa jauap beruden bosamaityn qyzdardyŋ eŋbegı būl. Al kelıp tüsken habarlamalardyŋ bırın qaldyrmai, tügendei bastap ek, tek biylǧy qaŋtar aiynyŋ özınde saualdar 20 myŋǧa juyqtady, – deidı Mūrat Amanchiev.
Mekeme basşysy bır apta ışınde qalada tırkelgen ülkendı-kışılı apatty jaǧdailar men onyŋ şeşılu deŋgeiı jönınde jäne qanşa aryz-şaǧym kelıp tüskenı turasynda är düisenbı saiyn qala äkımınıŋ orynbasaryna esep beredı. Sondyqtan tūrǧyndar mäselesınıŋ oŋtaily şeşıluıne «051 qyzmetınıŋ» özderı de müddelı.
«Apatty jöndemeimız, aqparatty jetkızemız»
«051 qyzmetı» – şaǧyn ǧana ūjym. Qyzmettıŋ negızgı salmaǧy dispetcher qyzdarǧa tüsedı. Olar auysym boiynşa taŋerteŋgı saǧat 9.00-den erteŋgı saǧat 9.00-ge deiın jūmys ısteidı. «051 qyzmetı» tyŋdap tūr!» dep jūrtşylyqtyŋ telefon qoŋyraularyn qabyldaityn qyzmetkerler osy.
Bız barǧan künı dispetcherlık bölımde Samal Qosmaǧambetova, Gülnär Asqarbekova, Janiia Tülekeeva, Aigül Iýsupova degen tört qyz kezekşılıkte otyr eken. Törteuınıŋ de bızge qarauǧa mūrşalary joq. Aldyndaǧy telefon qoŋyraularyna jauap berıp äbıger.
Közımız qabyrǧada ılınıp tūrǧan monitorǧa tüstı. Bızdı ertıp jürgen aqparattyq-taldau bölımınıŋ meŋgeruşısı Niiazbek Hamzinnıŋ aituynşa, būl dispetcherlerdıŋ jūmysyn jeŋıldetu üşın jasalǧan «051 qyzmetınıŋ» aqparattyq jüiesı eken. Mūndai baǧdarlama dispetcherlerdıŋ uaqytyn ünemdep, az mezette köp aqparat aluǧa mümkındık jasaityn körınedı.
Ekrannyŋ betınde är dispetcherdıŋ aty-jönı körsetılıp, qabyldaǧan habarlamalarynyŋ sany, uaqyty, qysqaşa tüsınıktemesı berılıptı. Är saualdyŋ tūsynda türlı tüsterge boialǧan belgıler tūr. Niiazbektıŋ tüsındıruınşe, jasyl belgı – kelıp tüsken habarlama boiynşa ıs-şaralar jasalyp, mäsele şeşılgenın bıldıredı. Qyzyl-sary tüs – saualdardyŋ älı tiıstı mekemege jete qoimaǧanyn aiǧaqtasa, kökşıl tüs – habarlama jıberılgenın, endı onyŋ oryndaluy baqylauǧa alynǧanyn körsetedı. Būl aqparattyq jüienıŋ jūmys sapasyn jaqsartuǧa da tiımdı körınedı.
Baiqaimyn, ekrandaǧy habarlamalardyŋ sany sanauly sekundtar saiyn özgerıp otyrady. Taŋerteŋgı saǧat 9.00-den saǧat 11.06 minutqa deiın tört dispetcher 108 qoŋyrau qabyldap ülgerıptı. Būl dispetcher bölımınıŋ saiabyr tapqan kezı sanalady. Äitpese, bırer saǧattyŋ ışınde myŋdaǧan habarlama qabyldaityn kezder bolady eken.
– Äsırese, jylu beru mausymy bastalǧan alǧaşqy sätte telefon damyl tappaidy, – deidı dispetcherlerdıŋ jetekşısı Samal Qosmaǧambetova. – Būl mausymnan da öttık. Endı alda köktemgı su tasqyny kezeŋı kele jatyr. Osy mezgılde bır mūrnymyzdan şanşylamyz.
– Jūmystaryŋyz qandai? Bylai qarasaŋyz, telefonǧa jauap berıp qana otyru aitarlyqtai auyr şarua emes sekıldı…
– Ärine, sızge solai körınuı mümkın. Äitpese, halyqpen jūmys ısteu oŋai emes. Ol üşın jüikeŋ temırdei bolu qajet. Keide mäselenıŋ mänısın tüsındıreiın deseŋ, örekpıp, des bermei ketedı. Istıŋ baiybyna barmai jatyp, dauys köterıp, dörekı sözderımen döŋaibat körsetetınder bar. Olar ūrysty eken dep bız aiǧailamaimyz ǧoi. Jüregımızge qanşa auyr tise de, jūmysymyz sondai bolǧandyqtan ünsız könıp otyra beremız. Tıptı bızdı auyzben jūmystan şyǧaryp ta tastap jatady künde, – dep küldı Samal. Söitkenşe bolǧan joq, onyŋ aldyndaǧy telefon şyr ete tüstı. Ar jaqtaǧy dauys:
– Myna adam jüretın jerdegı qardy nege tazalamaisyzdar?
– Aty-jönıŋızdı, bailanys telefondaryŋyzdy aityŋyzşy?
– Jükenova – familiiam. Jetısu köşesı, 10.
– Jaqsy, habarlamaŋyz qabyldandy. Qazır tiıstı jerge jetkızemız sözıŋızdı.
Samal bırden Saryarqa audany äkımdıgınıŋ abattandyru mäselesımen ainalysatyn bölımıne habarlasyp, män-jaidy eskerttı. Dispetcherdıŋ aituynşa, adamdar keide öz aulalaryndaǧy qardy syrtqa şyǧaryp tastauǧa erınedı. «Bır köşenıŋ tūrǧyndary üzdık-sozdyq jürmei, bır uaqytta qaryn tazalap tastasa ǧoi. Onda kommunaldyq qyzmetter bır üidıŋ qaryn küreu üşın aldynda tazalaǧan köşenı qaitadan tazalap jürmes edı…». Samaldyŋ sözın telefon dausy böldı. Tūtqanyŋ ar jaǧyndaǧy kışkene balanyŋ dauysy:
– Tüsten keiın sabaq bola ma?
– Ärine, bolady. Kün jyly ǧoi. Taŋerteŋ oqityn balalar da bardy. Samal qanşa jyly söilese de älgı balaǧa sabaqqa baratyny ūnamai qaldy ǧoi deimın:
– Jaraid-d onda, – dedı köŋılsız ünmen. Tomsyraia qalǧany dausynan bılınıp-aq tūr. Dispetcherler aitady: «osy sabaqtyŋ bolatyn-bolmaityny jönınde taŋ atpai saǧat 5-ten bastap habarlasatyndary bar. Al bızge būl jönındegı aqparat taŋǧy saǧat 6-dan keiın kelıp tüsedı». Taǧy telefon şyryldady:
– Au, halaiyq, bız gazsyz otyrmyz…
– Qaidan habarlasyp tūrsyz?
– Täuelsızdık daŋǧyly, 24-üiden.
– Jaqsy, şaǧymyŋyz qabyldandy. Bızden jauap kütıŋız. Dispetcher tūtqany qoimai tūryp, bırden gaz qyzmetı «104-ke» telefon soǧyp, habarlamany jetkızdı. Sonda deimın-au, jūrtşylyq nege sol gaz qyzmetıne özderı habarlasa salmaidy? Bızdıŋşe, qaladaǧy kommunaldyq şaruaşylyq käsıporyndardyŋ barlyǧynda halyqtyŋ aryz-şaǧymyn qabyldaityn bölımder, telefondar bar. Soǧan qaramastan, jūrtşylyq «051 qyzmetıne» habarlasuǧa qūmar. Mysaly, «Qūdyqtardan su atqylap jatyr», «Jaryqsyz otyrmyz» degen saualdarmen tıkelei ainalysatyn mekemeler bar emes pe? Älde köp sandy qiynsynyp, tegın üş sandy tere salǧandy jön köre me eken?!
… Bırın qoisa, ekınşısı şyryldap jatqan telefondarmen jarysyp, bız de öz sūraǧymyzdy qoiyp ülgerıp jatyrmyz.
Samaldyŋ osy qyzmetke kelgenıne toǧyz aidai bolypty.
– Qyzmetke kırısken alǧaşqy künderı jūmystan tys uaqytta da telefon dauysy qūlaǧymnan ketpei, dyŋyldap jürdı. Keiın üirenıp kettım.
– Baiqaimyn, telefon şaluşylar tym köp eken. Keibıreuler erıgıp te otyryp habarlasa beretın şyǧar?
– Ondailar bar endı. Tıptı ūzaq-sonar äŋgıme aityp, telefon jelısıne «mınıp» alatyndar da bar.
– Ondai kezde ne ısteisıŋder?
– Olarǧa özınen basqa da habarlasuşylar bar ekenın sypaiy türde tüsındıruge tyrysamyz.
– Jalǧan aqparlar kelıp tüsetın kezder bola ma?
– Bırde maǧan bıreu habarlasyp, «Bomba» dedı de tūtqany qoia saldy. Basqa eşteŋe degen joq. Qorqyp kettım. Bır auyz sözdıŋ özı qanşama adamdy dürlıktırgenın körseŋız ǧoi. Abyroi bolǧanda, älgı aqpar jalǧan bolyp şyqty.
«051 qyzmetıne» halyqtyŋ habarlaspaityn mäselesı joq eken: «Jaryq sönıp qaldy», «Qoqys nege tazartylmaidy?», «Qūdyqtan su ketıp jatyr…», «Maşinam omby qarǧa tūryp qaldy…», «Üiımnıŋ töbesınen su aǧyp tūr…», «Päterımdegı kärız qūbyry bıtelıp qaldy..», «Üiım salqyn, jylu az berılıp tūr…» , «Köşenıŋ jaryǧy janbai tūr…»,«Liftıde qamalyp qaldyq…», «Esıgım qūlyptalyp qaldy. Aşa almai jatyrmyn…». Ol ol ma, «qaŋǧybas itter jür, nege atpaisyzdar?..», «Jedel järdemge habarlasa almai jatyrmyn… Qosyp jıberıŋız», «Aialdamada tūrǧanyma bırsypyra uaqyt. Nege avtobus kelmei jatyr?…», «Aialdamanyŋ tūsy nege taiǧaq, qūlap qala jazdadym…». Qyl aiaǧy, Jol polisiiasy aua raiyna bailanysty qalanyŋ syrtyna şyǧatyn joldy jauyp tastasa da «051 qyzmetı» onyŋ qaşan aşylatynyn aituy kerek.
Dispetcherler damylsyz kelıp jatqan sūraqtardyŋ eşqaisysyn jauapsyz qaldyrǧan joq. Dereu tiıstı mekemelerdı habardar etıp jatyr. Kem-ketıktıŋ sebep-saldaryn anyqtap alǧannan keiın qaitadan älgı şaǧym tüsırgen azamattarmen tıldesıp, mäselenıŋ sebep-saldaryn tüsındıredı.
Qalanyŋ jaryq, jelılerı men su qūbyrlarynda älsın-älsın josparly jöndeu jūmystary jürgızılıp tūratyny belgılı. Mūndai aqparat jūrtşylyqqa aldyn ala habarlanady. «051 qyzmetıne» de aqparat bır kün būryn kelıp tüsedı. Osy jöndeu jūmystary kezınde jaryq nemese su beru uaqytşa toqtatylatyny tüsınıktı. Osy az mezetke şydamai, «051 qyzmetıne» äldeneşe ret telefon soǧyp ülgeretınder bar eken.
«Halyq älı künge deiın «051 qyzmetın» apattyq jaǧdaidy retke keltıretın mekeme dep tüsınedı, – deidı dispetcherler. – «Neǧyp otyrsyzdar, sızder älı jöndeuge şyqpaǧansyzdar ma? Oqiǧa ornyna qaşan barasyzdar?» dep bızdı jerden alyp jerge salatyndar bar. Şyntuaitynda, bız apatty jöndemeimız, sol turaly aqparatty tiıstı orynǧa jetkızemız», –deidı osy qyzmette jürgenıne alty jyl bolǧan dispetcher Gülnär Asqarbekova.
Bız barǧan künı bır täulık ışınde 502 habarlama kelıp tüstı. Olardyŋ basym köpşılıgı şeşılıp, tek 144-ı kelesı auysymnyŋ baqylauyna qaldyryldy.
Al biylǧy jyldyŋ qaŋtar aiynda «051 qyzmetıne» kommunaldyq-tūrmystyq sipattaǧy – 1 788, al aqparattyq-anyqtamalyq baǧytyndaǧy 19 029 saual kelıp tüsken.
Eşqandai sūraq eskerusız qalmaidy
Dispetcherlık-kezekşılık bölımge kelıp tüsetın sūraqtardyŋ bırsypyrasy şeşımın tapqanşa, baqylauǧa alynatynyn joǧaryda aityp öttık. Osy mäselelermen tereŋdep ainalysyp, tübıne jetkızetın – «051 qyzmetınıŋ» aqparattyq-taldau bölımı.
Osynda bölım meŋgeruşısı Niiazbek Hamzinnen basqa tört sarapşy maman jūmys ısteidı. Barlyǧy jastar. Ärqaisysynyŋ özıne jüktelgen mındetı bar. Arailym degen qyzmetker jylu mäselelerıne qatysty kelıp tüsken aryz-şaǧymmen ainalyssa, Qarlyǧaş aşyq qalǧan qūdyqtar turaly saualdardy öŋdeuge den qoiady. Al Mūhtar – lift şaruaşylyǧy jönındegı, Äigerım qoqys, qar tazalau jönındegı sūraqtardy tiıstı jerge jetkızıp, şeşıluın qadaǧalaidy. Eŋ bastysy, bırde-bır sūraq eskerusız, aiaqsyz qalmaidy.
– Bız kommunaldyq şaruaşylyq mäselelerıne bailanysty kelıp tüsken saualdardyŋ barlyǧyn süzgıden ötkızıp, bırneşe sanatqa bölemız. Sodan keiın ärqaisysymyz özımızge tiesılı mäselelerge jauap beretın mekemelerge şyǧyp, mäselenıŋ qalai bolyp jatqanyn, qaşan şeşıletının qadaǧalaimyz, – deidı Niiazbek Ükımetūly.
Aqparattyq-taldau bölımı kelıp tüsken küllı sūraqtardy jıktep-jılıktep, qai köşege, qandai tūrǧyn üige, qai salaǧa köbırek köŋıl audaru kerektıgıne monitoring jasap, audan äkımdıkterıne aqparat berıp otyrady. Olar özderı jasaǧan tūjyrymdarymen qosyp, tiıstı şaralardy jasaidy.
Jūmystaryn ünemı jetıldırıp otyrudy jön köretın mamandar qandai jaǧdaida da şalt qimyldap, tiıstı mekemelerge jedel aqparat beruge ärqaşan daiyn otyrady.
Qymbat TOQTAMŪRAT