Qys mezgılı qarsaŋynda mūzben jabylǧan su qoimasynyŋ betıne şyǧu öte qauıptı. Alaida jyl saiyn köptegen adamdar saqtyq şaralaryn elemeidı jäne jūqa mūzǧa şyǧady, osylaişa olardyŋ ömırıne qauıp tönedı.
Mūny bılu kerek:
Tūşy suda qalyŋdyǧy kemınde 10 santimetr jäne tūzdy suda 15 santimetr mūz adam üşın qauıpsız dep sanalady.
Özen saǧalary men özenderde mūzdyŋ berıktıgı älsız bolady.
Mūz tez aǧatyn, su aǧatyn jäne aǧyndy sular jinalatyn jerlerde, sondai-aq su ösımdıkterı ösetın audandarda, aǧaştarǧa, būtalar men qamystarǧa jaqyn jerlerde berık bolmaidy.
Eger aua temperaturasy 0 gradustan joǧary bolsa, onda mūzdyŋ berıktıgı 25%-ǧa tömendeidı.
Mūzdyŋ berıktıgın közben şolyp anyqtauǧa bolady: kök tüstı mūz berık, aq tüstı berıktıgı 2 ese az, sūr, küŋgırt-aq nemese sarǧyş reŋdı mūz senımsız.
Eger sız suyq suǧa tüsıp ketseŋız nemese suǧa tüsken oqiǧanyŋ kuägerı bolsaŋyz sızge keŋesımız:
Dürbeleŋ bolmaŋyz, kenetten qimyl jasamaŋyz, tynys aludy tūraqtandyryŋyz.
Mūzdyŋ şetıne aqyryn jatyp, bıreuın, sodan keiın ekınşı aiaǧyn mūzǧa laqtyruǧa tyrysyŋyz.
Eger mūz qatyp qalsa, baiau jaǧaǧa qarai jürıŋız. Kelgen jaqqa eŋbekteŋız, mūnda mūz berıktıgı tekserılgen.
Eger sızge kömek qajet bolsa:
Özıŋızdı kez kelgen ūzyn taiaqpen, taqtaimen nemese arqanmen qarulandyryŋyz. Şarftardy, beldıkterdı nemese kiımderdı bırıktıruge bolady.
Eŋbektep, qoldar men aiaqtardy keŋ jaiyp, qūtqaru qūraldaryn onyŋ aldynda iterıp, jusanǧa qarai abailap qozǧalu kerek.
Zardap şeguşını mūzǧa abailap şyǧaryŋyz da, bırge eŋbektep qauıptı aimaqtan şyǧyŋyz.
Kelgen jaqqa qarai jügırıŋız.
Jäbırlenuşını jyly jerge aparyŋyz. Oǧan kömek körsetıŋız: odan dymqyl kiımdı şeşıp alyŋyz, deneŋızdı qatty ysqylaŋyz (terı qyzarǧanşa), zardap şekken adamǧa ystyq şai berıŋız.
J.ZEINULLİN,
Almaty audany
TJB injenerı
