Elbasynyŋ köpbaǧdarly ūstanymy, ülkendı-kışılı eldermen qarym-qatynasy syrtqy saiasatta jemıstı bolyp keledı. Sonyŋ naqty nätijesı bolar, qazaqqa «men saǧan jaumyn» dep tūrǧan el joq. Qym-qiǧaş, qyryq pyşaq, myna zamanda düniejüzılık saiasattyŋ jyqpylynan jol tauyp otyru da oŋai emes. Oŋai bolmasa da, bız sodan jön tauyp, el baǧdaryn dūrys ūstap tūrǧandaimyz.
Endı, mıne, el ışıne de betbūrys, halyq tūrmysyn jaqsartu maqsaty da alǧa şyǧarylyp otyr. Elbasynyŋ «Qazaqstannyŋ äleumettık jaŋǧyrtyluy: Jalpyǧa Ortaq Eŋbek Qoǧamyna qarai 20 qadam» atty maqalasynda aitylǧan özektı mäseleler osyny dıtteidı. Eŋbek qoǧamyna 20 qadam jasau saiasatyn Elbasy Nūrsūltan Nazarbaev negızsız köterıp otyrǧan joq. Mūndai qadamǧa basu üşın alǧyşarttar jasaldy, endı sony jüzege asyra bastau kerek degendı alǧa tartyp otyr. Iаǧni, elımızde äleumettık salalardyŋ jaŋǧyrtyluy, halyqqa äleumettık-tūrmystyq jaǧdaidyŋ jaqsartyluyna sony serpılıs beredı degen söz.
Älbette, būl ıs özdıgınen bola qalmaidy, ne mūny äldeqaidan kelıp bıreu jasap bermeidı. Ony bız özımız jasauymyz kerek. Bızdı qoǧam qūbylysy kezındegı ötpelı kezeŋ, ölıara şaq tūsyndaǧy auyrtpalyqtardyŋ tūiyqqa tırep, eŋse kötertpei tastaǧany ras. Jön tappai terıs jolǧa tüskender de az bolǧan joq. Jūmyssyzdyq, küisızdık talaidyŋ jüikesın jūqartyp keldı. Qylmys beleŋ aldy. Äleumettık jıktelıs örşıp kettı. Köptıŋ azǧa täueldılıgı, joqtyŋ barǧa kektenuı ‒ qaraqşylyqqa, tonauşylyqqa, ūrlyqqa jol saldy.
Bız qazır būdan öttık. El es jinady: jaŋa qoǧam, naryq zaŋy degendı jūrtşylyq tüsıne bastady; künkörıs qamynyŋ joldaryn tauyp, daǧdarystan şyǧyp, masyldyqtan arylyp, eŋbekke bet būrdy. Abaidyŋ «Özıŋe sen, özıŋdı alyp şyǧar Eŋbegıŋ men aqylyŋ ekı jaqtap» degen sözı ras eken. El «Eŋbektı sat, ar satyp nege kerek?» degen sözge toqtady. «Üş-aq närse – adamnyŋ qasietı: ystyq qairat, nūrly aqyl, jyly jürek» degendı ūqty. Maŋdai terlese – taŋdai jıbitının bıldı. Būl künde eldıŋ bıraz jūrty baquattylyqqa, özın-özı qamtamasyz etuge qol jetkızdı. Būl – tek eŋbektıŋ arqasy.
Qai zaman, qai qoǧamda da eŋbektıŋ qadırsız bolǧan kezı joq. Öitkenı, eŋbek – asyrauşy.
Osy oraida, Elbasy nūsqaǧan 20 qadamdy jeke dara kısıler ǧana emes, bükıl Qazaq elınıŋ jūrty, bärımız bırdei bar salada jasauymyz kerek. Öitkenı, barlyq ıs bır-bırıne sabaqtas, bırınsız bırı ılgerı basa almaidy. Eŋbek qoǧamyna bilık dūrys qarap, ädıl basqarsa, taudy būzyp, tasty jaratyn jūmysşy qol baitaq dalany eŋbek dabylyna kenep, berekenı belden keltırerı sözsız. Jūrtymyzdy yryzdyqqa keneltemız desek, ülkendı-kışılı bilık tızgının dūrys ūstap, ūiymdastyru ısın jetıldıru qajet. Älbette, ol talantty, talapty, ısker adamdardyŋ ǧana qolynan kelmek. Būl tūsta sondai qabılettıler alǧa tüsulerı, tüsırılulerı kerek. Būl – şeşuşı jaǧdai.
Halyq danalyǧynda qai ıste bolsyn, talantty, iaǧni belgılı bır ıske degen aiyryqşa qabılettılıktı bır paiyz ǧana desedı. Nätijenıŋ qalǧan 99 paiyzy eŋbektıŋ ülesınde eken. Talanttylyq tek aqyn-jazuşylyqta, ne öner salasynda ǧana emes, qai mamandyq iesınde bolsyn, bar. İnjenerlıkte me, qūrylysşylyqta ma, diqandyqta ma, bärı-bärınde de talantty adamdar bolady. Mäselen, Toqtar Äubäkırov – talantty ūşqyş. Ūşqyş köp, olardyŋ bärı de oqyǧan, bılımdı, tehnikalyq tūrǧyda sauatty-aq. Alaida, solardyŋ arasynan äskeri «Su» ūşaǧyn tolqyǧan teŋız betındegı keme ailaǧyna qondyru alǧaş ret Toqtardyŋ ǧana qolynan keldı. Būl – onyŋ öz ısınıŋ bılgırlıgınıŋ aiǧaǧy. Sol üşın de ol Batyr ataǧyn aldy. Keiın erekşe qabıletıne sai ǧaryşker boldy. Halyq qaharmany atandy. Eger ol talantty bolmasa, soǧan qosa ızdengış, eŋbekqor bolmasa, oǧan mūndai baqty eşkım syilamas ta edı. Örelı biıkke ol jüzdegen, myŋdaǧan qatarlarynyŋ arasynan tasjarǧandai jaryp şyqty. Jaryq jūldyzǧa ainaldy.
Mektepte bırge oqyǧan Aŋsaǧan Qoŋqabaev degen dosym boldy. Beske oqydy, mekteptı altyn medalmen bıtırdı. Ol kezde oǧan emtihansyz qalaǧan oquǧa tüsuge oryn daiar-dy. Alaida, ol oquǧa da barmai, jeŋıl-jelpı qyzmetke de būrylmai, ol kezde onjyldyq bılımmen-aq äjeptäuır qyzmetker boluǧa da mümkındık bar-dy, şopan boldy. Qart äkesınıŋ ota-ryn alyp, qūryq ūstap, qoi baqty. Qoi baǧa jürıp, oi da baqty. Semei zooveterinarlyq institutyna syrttai oquǧa tüsıp, diplom aldy. Qoǧamdyq jūmysqa da belsene aralasty. Qazaq SSR Joǧarǧy Sovetınıŋ deputaty, KPSS HHIV sezınıŋ delegaty, Odaqtyq därejedegı ordenderdıŋ bärın ielendı. Bölımşe zootehnigı, basqaruşysy, şaruaşylyqtyŋ bas zootehnigı, sovhoz direktory boldy. Eŋbekten tartynbaityn, şaruaşylyqtyŋ tausylmaityn qol jūmysyna köppen bırge kez kelgen otarda kırısıp ketetın. Al, bılımdılıgı men zerektıgı ǧajap-ty. Qoi baǧyp jürgenınde sūrai qalsaŋ, himiia formulalaryn jatqa aityp, algebra esepterın erkın şyǧara beretın. Azamattyǧy bolsa, kışıge – aǧa, ülkenge – ını boludan, el-jūrtyna qamqorlyqtan ainymaǧan edı. Ätteŋ, ömırden erte kettı.
Än bibısı Bibıgül Tölegenovanyŋ konservatoriiadan būryn Semeidıŋ konservı zauytynda jūmys ıstegenın bılemız. Roza Rymbaevanyŋ talanty käsıptık-tehnikalyq uchilişenıŋ oquşysy kezınde bür jarǧany mälım. Būl ekı änşını de talanttarymen qatar, ızdenıs, eŋbektenulerı şyŋdap, daralaǧan.
Bız köbımız demeusız, süieusız şyǧu qiyn, nätijege jetu mümkın emestei köremız, solai dep zaŋdylyq tūrǧysynda sanaimyz da. Al, Elbasy Nūrsūltan Nazarbaevtyŋ ömır jolyna qarasaŋyz, ol özınıŋ ıskerlık, ūiymdastyruşylyq qabıletın özgelerge, iaǧni, bilıktegılerge aldymen eŋbekkerlıgımen moiyndatqanyn köremız. Mūhtar Äuezov, Dınmūhamed Qonaev, Qanyş Sätbaevtardai aqyl-oi alyptarynyŋ ömır joldaryna zer salsaq ta, keremet eŋbekkerlıkterıne täntı bolamyz.
Talant özı tas jaryp şyqpaidy, sol talantyn eŋbekke paidalana bılgen ǧana tas jarady, maqsatqa jetedı. Ärı būl jolda ömırdıŋ qai salasynda, qai mamandyqta, qandai jūmysta boluyŋ şart emes. Bar ıste, bar salada jaqsy azamat, qabıletttı maman bolyp tanyluǧa bolady. «Erınbegen – etıkşı, ūialmaǧan ‒ öleŋşı bolady» degen sözdıŋ özı önerdı igerudegı beinettı mezgese kerek. Eŋbeksız, tolǧaqsyz jaqsy maman, qyzmetker, jūmysşy, el syilaityn azamat bolu mümkın emes. Tıptı, äldeqalai baiyp ketseŋ de, käsıbi ısıŋdı kelıstıre almasaŋ, kısılıgıŋ bolmasa – bärıbır el qūrmetıne bölenbeisıŋ. Öitkenı, bailyǧyŋ – baspaidaŋ ǧana da, al qūrmet bolsa – elge jasaǧan ızgı ısıŋnen qūralady.
Mūndai airyqşa tūlǧalar ǧana emes, qarapaiym eŋbek adamdary arasynda da qasterlı ısterımen el qūrmetıne bölengender az ba? Jazylbek Quanyşbaev, Zyliqa Tamşybaeva, Kämşat Dönenbaevalardyŋ önegelerı būǧan aiǧaq.
Sonau şalǧai tükpırdegı Torǧai dalasynda Käkımjan Karbozov degen el aǧasy bar. Täuelsızdıktıŋ alǧaşqy jyldaryndaǧy auyr kezeŋde būryn özı basqaryp kelgen bölımşenı ydyratpai, auylyn bostyrmai, jeke şaruaşylyq qūryp, qol qusyryp otyryp qalǧan jūrtqa önege körsettı. Zeinet jasyna kelgen soŋ ol şaruaşylyq tızgının ūly Manat Karbozovqa ūstatyp, özı aqylşy boluda. «Kölqamys» atty būl auyldy qazır körseŋız, eŋbek berekesınıŋ qūdıretın tüsıngendei bolasyz. Mūndaǧylar molşylyqty özderıne özderı jasap otyr. Barlyq üide bereke, maŋdai termen kelgen igılık.
Älbette, köpşılık eŋbekten taisaqtamaidy, eŋbek etkılerı, berekelı otbasy bolyp, jaqsy ömır sürgılerı-aq keledı. Alaida, sol şaruasynyŋ üilesımın taba almai jatatyndary da joq emes. Olar belgılı deŋgeide bilık tarapynan qoldau, süieu kereksınedı. Eŋbek qoǧamyna qadam jasau degenımızdıŋ özı de eŋbek adamdarynyŋ osyndai ısterıne demeu bolu, jaǧdai jasap, jol aşu bolsa kerek.
Endı bır köŋıl böler ıs, igı bastamanyŋ nasihaty jaqsy-aq jürıp jatyr, alaida, naqty ne ıstelıp jatyr, qai jerde qandai qadam jasaldy degendı, iaǧni naqty ıstı önege etudı qolǧa alu kerek. Sözımız sonda ötımdı bolmaq, igı ıs sonda örıstemek. Bızde, jergılıktı jerde bılıktı basşylyq pen jetık ūiymdastyru jaǧy jetıse bermeidı. Osyndai jaǧdailar būqaralyq aqparat qūraldarynyŋ nazaryna alynsa, synǧa tüsse, abzal bolar edı. Şynaiy nätijege jetu üşın türlı oralymsyzdyqtar men oralǧylarǧa qarsy küres te boluy kerek. Tüiındei aitsaq, būl – alǧyşarty bar qadam, köpke tüsınıktı-aq bastama, ony jalaŋ nasihattai beruden görı, endı nyq basyp, ılgerı attau, ıske kırısu qajet. Al, käne, ne ısteldı degen sūraq qoiyluy kerek te, soǧan naqty jauap berılse deimın. Ilgerı basu, äleumettık jaŋǧyrtylu sol bolmaq.
Sabyrjan ŞÜKIRŪLY,
jazuşy
