Būl bır tört qūbylamyz teŋ jainap tūrǧan jyldar edı. Torǧai oblysynyŋ atynan at ürkıp ärkımge arman qala bop tūrǧan şaǧynda osy elge qyzmetke keluım menıŋ ömırımnıŋ mänı men sazyna ainaldy. Käsıbi ädetpen saqtalyp qalǧan bırdı-ekılı oblystyq «Torǧai taŋy» gazetınıŋ sarǧyş tartqan paraqtaryn aqtaryp, kün sıŋgen qaǧazyn saǧynyşpen sipalai otyryp, talai syrly da syŋǧyrly, şerlı de mūŋly künderdı eske alamyn…
Eske ala otyryp, «menıŋ jyldarym, menıŋ bailyǧym» deitın jasta eldıŋ igı jaqsylary men nar tūlǧalary jaily sūraityn bolsa, aitar äŋgıme az emes. Jastyq şaǧymdy ötkızıp, tılşılık qyzmettıŋ qyr-syryn sürıne-şalyna jürıp igeruıme qamqorlyqpen qoldau körsetken Torǧaidaǧy parasat-paiymy biık dara aǧalarymdy äŋgımenıŋ özegıne arqau etpekpın.Eske ala otyryp, «menıŋ jyldarym, menıŋ bailyǧym» deitın jasta eldıŋ igı jaqsylary men nar tūlǧalary jaily sūraityn bolsa, aitar äŋgıme az emes. Jastyq şaǧymdy ötkızıp, tılşılık qyzmettıŋ qyr-syryn sürıne-şalyna jürıp igeruıme qamqorlyqpen qoldau körsetken Torǧaidaǧy parasat-paiymy biık dara aǧalarymdy äŋgımenıŋ özegıne arqau etpekpın.Solardyŋ bırı de, bıregeiı – biyl közı tırı bolǧanda seksen jasqa tolatyn Dıldäbek Qorǧanbekūly.Älı esımde, 1979 jyldyŋ tamyzynda Torǧai oblystyq partiia komitetı ūiymdastyru bölımınıŋ meŋgeruşısı A.Düisenbaev özı tızıp alyp kelgen Almaty Joǧary partiia mektebınıŋ 21 tülegınıŋ bırı, menı, sol kezdegı oblystyŋ ainasy «Torǧai taŋy» gazetı redaktorynyŋ bırınşı orynbasary Töken Qūlmaǧambetovke tapsyryp, jetektetıp jıberdı.Köp ūzamai «Torǧai taŋy» gazetı redaktorynyŋ orynbasarlyǧyna sol kezdegı tärtıppen oblystyq partiia komitetınıŋ qyzmetkerı Dıldäbek Qorǧanbekūly bekıtıldı. Qalyŋ tolqyndalǧan qara şaşyna taraq tık tūratyn, qoiu qabaqty qasy bürkıttıŋ qanatyndai örlei bıtken, er mūryndy azamat eken. Qabaqtyŋ astyndaǧy közınen erekşe jylylyq pen meiırımdılık ärkez şuaǧyn şaşyp tūratyn edı.
Tūnǧan sudai tūiyq jatqan redakiianyŋ ışın jarqyldaǧan naiza ūşqyny aiqūş-ūiqyş keskektep ötkendei tamaşa bır küi keşıp kettık. Men de sondai sättı aŋsaitynmyn. Jarqyldap söilep, jaqsy nietpen alǧa ūmtylǧanǧa ne jetsın?! Erkın ösıp, erkın jürgendı ūnatatynmyn. Men ösken orta solai boldy. Pasyqtyq, aramdyqpen qas boldym. Ökınışke qarai, keiın ekı jabylyp ekı aşylǧan «Torǧai taŋy» gazetınıŋ ışkı kuhniasyn tolyq aşyp aitpasam da, qiyn kezeŋ – jerşıldıkke salynyp, äsırese, syrttan kelgendı «kelımsek» dep keketıp, basşylarmen jaulasuşylyqtyŋ saldarynan auys-tüiıs jiı körınıs tapqany aqiqat.
Osy kezde osyndai ūjymmen tıl tabysa alatyn adamgerşılıgı mol, är qazaqty özıŋdei köretın bolmysy bölek jan qajet edı.Dıldäbek Qorǧanbekūly ūzaq jyldar Qostanai, odan soŋ Torǧai oblystarynda partiia-keŋes qyzmetterın atqarǧan saliqaly basşy, onyŋ qandai jaǧdaida bolmasyn ūjymdy basqarudaǧy täjıribesı jetkılıktı dep sanaldy. Ol bırden eŋbek adamyna äleumettık jaǧdai tudyrudy qolǧa aldy. Redaksiianyŋ ışı jarqyrap, jaŋa jihazdarǧa qol jetıp, basşylardyŋ düniesı qatardaǧylarǧa tiıp märe-säre boldyq. Däl sol kısınıŋ ūjymǧa keluı jaŋa qonys audarumen döp keldı. Būrynǧy Oktiabrdıŋ 60 jyldyǧy daŋǧylynan Vostochnyi köşesıne köştık. Öitkenı osy Vostochnyi köşesınıŋ boiynan eş oblysta joq daŋǧaradai zamanaui talapqa sai şynyly ekı qabatty baspahana paidalanuǧa berıldı de sonyŋ qasyna jaiǧasu dūrys delındı. Öitkenı ol kezde barlyq maqala – ūiaşyqtaǧy mai-mai ǧärıptermen qolmen terıledı, linotip jaŋada ıske qosylyp, ony meŋgeru älı qiyn kez. Maman joq.
Onyŋ üstıne, Odaq kezındegı bas hatşylardyŋ jasaityn baiandamalary men ıskerlık saparlarynan «Srochno, v nomer!»-men belgılengen materialdy tünnıŋ qai uaǧyna şeiın bolsa da zyryldap tūratyn teletaiptan suyryp alyp, qūrylyp basyluǧa berılgelı tūrǧan gazet betterın byt-şyt qyp būzyp, qaita terıp, qaita qūryp taŋǧy bes-altyǧa deiın jüru – jūmys solai dep qabyldanǧan tūs-tyn. Osy sebepten de redaksiia men baspahana qatar jaiǧasty. Tap-tamaşa mamyrajai künderımız, redakiianyŋ da, jalpy oblystyŋ da, aldaǧy arman-maqsattary – qym-qiǧaş qiyn da, qyzyqty da damu jolymyz, alaida, ūzaqqa sozylmady. Aldymen, «almaǧandy alyp, körmegendı körıp» degendei, jaǧdaiy jaqsaryp, mäz bop qalǧan bızderdıŋ, qazaq redaksiiasy jurnalisterınıŋ köŋıl-küiı äp-sätte basylyp qaldy. Sebebı «qaǧanaǧymyz qarq, saǧanaǧymyz sarq» alaŋsyz ǧūmyr keşıp jatqan bızder bır künde «jetım» boldyq ta qaldyq. Dıldäbek Qorǧanbekūly qalai jarq etıp ortamyzǧa top ete tüsıp, jaqsy ömırden «dämdendırıp» ketse, tap solai ǧaiyp bop joǧarylap kettı. Ol kezde partiia bızden sūramaidy.
Sonymen, jaǧdaiy tūralap qalǧan Torǧai oblystyq radio-televidenie komitetınıŋ töraǧalyǧyna qyzmetke alyp kettı. Köp ūzamai ol kısıden müldem aiyrylyp qalarymyzdy qaidan bıldık.Būl komitette de şaş etek şaruany döŋgeletıp, talai oi-josparlaryn ıske asyru üşın qyruar jūmys jasap jatqan Dıldäbek Qorǧanbekūlynan, jalpy el bop, qas-qaǧymda aiyrylyp qaldyq.Küz aiy boluy tiıs. İä, qyrküiektıŋ 21-ınde. Men Oktiabr audanyna ıssaparmen egın alqabynda bolyp habar jinauǧa ketkenmın. Üş ūiyqtasa tüske kırmeitın närse, qaityp oralsam, Dıldäbek Qorǧanbekūlynan aiyrylǧan el jürekterı qars aiyrylyp qara jerge tapsyryp qoiypty. Ol kezdegı Torǧai oblystyq komitetınıŋ bırınşı hatşysy, Sosialistık Eŋbek Erı Orazbek Quanyşev özı bas bolyp jerleu räsımın ötkızudı ūiymdastyrdy. Būny elı üşın janyn sala qyzmet etken bolmysy bölek jannyŋ eŋbegıne qūrmet dep tüsındı el. Tek, bar qoldan kelerımız aiauly da süiıktı jary Aisūlu Qorǧanbekovany köre qalsaq, basymyz jerge iılgenşe häl-jaǧdaiyn sūrau ǧana. Dıldäbek Qorǧanbekūly bolmysy bölek jan edı. Ol bärıne de bolyssam eken dep qamqorlyǧyn aiamaityn.Bızdıŋ däuırımız, 80-jyldary, qazırgıdei redaksiialardy jas qyzdar «jaulap» almaǧan edı. Ol kezde qaraǧaidai azamattyŋ özın elekten ötkızıp baryp redaksiiaǧa zorǧa qyzmetke alatyn. Äiel zatyna mülde selqos qaraityn. Bölım meŋgeruşılıgı degen arman, tılşı bolsaq, soǧan da quanatynbyz.
Oblystyq gazettıŋ redaksiiasyn men özım audandyq gazet redaktorynyŋ orynbasary, odan bıl bırdei Almaty Joǧary partiia mektebınıŋ tülegı retınde attaǧan edım. Sonda da sol kezdegı redaktorymyz Mäten Bijanov senımsızdık tanytyp, aldymen qainaǧan qazan – sekretariattan ötkızıp aldy. Aitaiyn degenım, sol kezderı osy Dıldäbek Qorǧanbekūly sekıldı daraboz aǧalardyŋ şynaiy qoldauyn sezbegende, köp qoryqtyŋ arasynda qalyp qoiar ma edım.Onyŋ jaqsylyǧyŋ öz ūjymy ǧana emes, alys audan, auyldardan kelıp, saǧattap esıgın küzetıp otyrǧan oqyrmandary da sezıngen riza keipın közımız talai kördı.
Aǧa ortamyzdan ketkelı qanşama jyldar bolsa da, beinesı sanadan öşpeitını osy adami ızgı qasietınen bolar….Köp ūzamai sol jyldardan soŋ Dıldäbek Qorǧanbekūlyn ardaqtap, eske alatyn jaǧdai da bolmai qaldy.Tar kezeŋde süieu bolar dep bar sengenı ükımetten ekı soqqy jegen el, «balapan basyna, tūrymtai tūsyna» bezıp ketken almaǧaiyp kün tudy.Oblys bırınşı jabylǧanda ırgedegı äskeri qalaşyq jaiǧasqan Derjavinskıden äskeriler jasyryn jetkızıldı.
Ol kezde halyqtyŋ tyrp eter qauqary da joq edı. Jeltoqsan oqiǧasynan älı es jiia almai otyrǧan. Onyŋ da nebır zardabyn tarttyq.Ekınşı retınde de, aldyŋǧy künı ǧana Torǧai oblystyq radiosynan audandarda ıssaparda jürgen soŋǧy hatşy Brynkin myrza, «alyp-qaşpa söz, oblys jabylmaidy» degen soŋ, tynyş ūiyqtap şyqqan el kelesı künı oblyssyz qaldy. Söitıp, 1997 jyldyŋ 24 säuırınde sol kezdegı «EQ» gazetınde «Torǧai oblysy nege jabyldy?» dep, özderı özderıne jauap berıp, «taldap» şyqty. Sodan berı toǧyz audannan toǧysqan «toryqqan Torǧai»-dan taryla-taryla tarynyŋ qauyzyna syiyp ketetındei ǧana halqy qalǧan Arqalyqtyŋ basynan ötkenın baiandau onyŋ basy-qasynda bolǧan men üşın – jeke äŋgıme. Az qyzmettes bolsaq ta, özı de aŋyz bolarlyqtai ıster atqaryp, az ǧūmyr keşıp jaiyn oǧyndai zu etken aǧamyzdyŋ beinesın ūmyttyrmaityn osyndai qimas sätter az bolǧan joq. Qanşa ısterı atqarylmai, qanşa armany oryndalmai qaldy…
Maira ŞÖKEN,şäkırtı, Qazaqstannyŋ qūrmettı jurnalisı
