Nūr-Sūltan qalasynyŋ Mädeniet basqarmasyna qaraityn elorda ırgesındegı saiasi quǧyn-sürgın jäne totalitarizm qūrbandarynyŋ «ALJİR» memorialdy mūrajai-keşenınıŋ ūiymdastyruşysy, tūŋǧyş direktory, mädeniet salasynyŋ bılgır mamany, ūltymyzdyŋ salt-dästürlerı jaiyndaǧy bırneşe kıtaptyŋ avtory, qoǧam qairatkerı Äpriza Qūsaiynovanyŋ tuǧanyna 70 jyl tolyp otyr. Ökınışke qarai, jarqyn beinesı jūrttyŋ jadynda qalǧan jan elımızge auyr ındet kelgende sonyŋ qūryǧyna ılındı. Fäniden baqiǧa köşkenıne de ekı jylǧa juyqtap qaldy. Keşegı Aqmola – bügıngı astanamyzdyŋ tarihynda aiqyn ız qaldyrǧan tūlǧanyŋ ırgelı ısterın jaŋǧyrtudy jön kördık.
Aqmola oblysynyŋ Selinograd audany Töŋkerıs auylynda mūǧalımder otbasynda düniege kelgen Äpriza Qūsaiynqyzy ata-ananyŋ jolyn quyp, S.Seifullin atyndaǧy Selinograd pedagogikalyq institutynyŋ filologiia fakultetın bıtırıp, orys tılı men ädebietı mūǧalımı mamandyǧyn aldy. Qalalyq halyqqa bılım beru bölımşesınde eŋbek jolyn bastaǧan ol keiınnen jastarmen jūmys ıstedı. Qalalyq, oblystyq komsomol komitetı jetekşılerınıŋ bırı bola jürıp, jastardy tärbieledı. Keiınnen Selinograd qalalyq jäne Sovet audandyq atqaru komitetınıŋ bölımşe meŋgeruşısı boldy. Al 1990 jyldan ömırınıŋ otyz jylyn mädeniet salasyna arnady. Soŋǧy demı bıtkenşe osy salada ärtürlı qyzmet atqardy.
1992 jyly Selinograd qalasyna baiyrǧy Aqmola atauy qaitarylǧany belgılı. Sol uaqytta Äpriza Qūsaiynqyzy şahardyŋ mädeniet bölımınıŋ meŋgeruşısı edı. Būl täuelsızdıgın endı alǧan qazaq elınıŋ ūlttyq jaŋǧyru, ruhani tüleu kezeŋı boldy. Aqmola qalasy da odan tys qalǧan joq. Belgılı jazuşy, Memlekettık syilyqtyŋ iegerı Aldan Smaiyldyŋ jetekşılıgımen oǧan «Tıl jäne mädeniet» qoǧamy ölşeusız üles qosty. Ärine, qala men oblys basşylyǧynyŋ qoldauynsyz ıs bıtpes edı. Qazaqtyŋ, baǧyna orai, sol kezeŋde şahar jäne oblys tızgını ūltjandy azamattardyŋ qolynda boldy. Būǧan Aldan Zeinollaūlynyŋ köp tomdyq şyǧarmalarynyŋ «Jaraly jyldar dabyly» atalatyn IV tomynan alynǧan myna üzındı dälel:
«Tıl jäne mädeniet» qoǧamynyŋ ūdaiy jürgızıp jatqan ekınşı bır qyzmetı – ūlttyq mädeniet pen salt-dästürlerdı jaŋartu, qazaqtyŋ ardaqty ūldarynyŋ esımderın qadırleu, ūlt bolyp saqtalyp qaluymyzǧa airyqşa eŋbek sıŋırgen qairatkerlerın tarihtyŋ sahnasyna qaita şyǧaru. Oblys, qala basşylarynan şyn janaşyrlyq tanytqan Qaisar Omarovtyŋ, Svetlana Jalmaǧambetovanyŋ, Janat Tügelbaevtyŋ, Amanjol Bölekbaevtyŋ, Amankeldı Küdırbekūlynyŋ būl salada sıŋırgen eŋbegı ölşeusız. Aqmola oblystyq jäne qalalyq mädeniet bölımderınen Düisen Mūsabekov pen Äpriza Qūsaiynovanyŋ, qazaq teatrynan Jaqyp Omarovtyŋ esımderın airyqşa atar edım. Öitkenı men olardyŋ älgı baiqaulardy ötkızer kezde kündız-tünı qalai jügırgenın, qalai qajyp şarşaǧanyn, joqtan bar jasai bılgenın jaqsy bılemın. Olar özderın-özderı alǧa ūsynbaidy, eŋbegın satpaidy, qazaqtyŋ qajymaityn qazanaty sekıldı ömırdı alǧa ozdyra beredı».
Elordamyz Alatau bauraiynan Arqa tösıne köşırılgende jaŋa astananyŋ mädenietın köteru maqsaty qoiyldy. Osy salada täjıribesı mol, qalany bıletın Äpriza Qūsaiynqyzy Astana qalasy Mädeniet basqarmasy basşysynyŋ orynbasary qyzmetıne taǧaiyndaldy. Al basqarma basşysy Tıleuǧali Qyşqaşbaev edı.
– Äpriza Qūsaiynqyzy men kelgenge deiın de qalanyŋ mädeniet salasynda jūmys ıstedı. Astana köşpei tūrǧanda-aq şahardyŋ basşylyǧynda jürdı. Erekşe atap öterlık jobasy – Qymyzmūryndyq. Osy dästürımızdı jaŋǧyrtyp, özı ūiymdastyryp, ötkızetın. Bırge ekı-üş ai qyzmet jasadyq. Sosyn ol kısı qalanyŋ Mädeniet jäne demalys saiabaǧynyŋ direktory qyzmetıne auysyp kettı. Būl mekemenı de bıraz damytty. Qolǧa qandai ıstı alsa da, ūlttyq baǧytqa būratyn. Özı sondai aqköŋıl, qazaq degende ış-bauyry ezılıp tūratyn, ülkenge ızet körsetıp, kışıge qamqorlyǧyn aiamaityn jan edı. Elorda mädenietıne zor eŋbek sıŋırdı, – dep eske alady ärıptesın Tıleuǧali Äşırbekūly.
Äpriza Qūsaiynqyzy keiınnen qalanyŋ baiyrǧy öner ordasy – M.Gorkii atyndaǧy memlekettık akademiialyq orys drama teatryn basqardy. Mūǧalımdıkke qosa ekonomist-menedjer mamandyǧyn aldy. 2007 jyldyŋ 27 aqpanynda Elbasy Nūrsūltan Nazarbaevtyŋ «ALJİR» memorialdy mūrajai-keşenın aşu turaly Jarlyǧy şyqty. Arada üş ai ötkende 31 mamyr – Saiasi quǧyn-sürgın qūrbandaryn eske alu künı elordadan 40 şaqyrym qaşyqtyqta ornalasqan Aqmola oblysy Selinograd audany Aqmol auylynda muzeidıŋ aşylu saltanaty öttı. Mädeni oşaqtyŋ alǧaşqy direktory bolyp Äpriza Qūsaiynova taǧaiyndaldy.
Basşy ūjymyn jūmyldyryp, mūrajai jūmysyn jolǧa qoiu, qalyptastyru, jädıgerlerdı jinau ısıne bılegın sybana kırıstı. Jan-jaqqa ıssapar ūiymdastyryldy. Alǧaşqy sondai ıssapar Almaty qalasynda öttı. Onda muzei qyzmetkerlerı «ALJİR» tūtqyndary Uäzipa Külenova, Mariia Danilenko jäne Iliias Jansügırovtıŋ perzentterı Saiat pen İlfamen, Qazaqstannyŋ tūŋǧyş bankirı Törebek Osmanovtyŋ qyzy Zaremamen, «ALJİR»-de 18 jyl aidauda ötkızgen Äziza Rysqūlova men Tūrar Rysqūlovtyŋ kındıgınen jaralǧan biolog ǧalym Säule Tūrarqyzymen kezdestı.
Sodan keiıngı ıssaparlar Sankt-Peterburg, Kaliningrad, Mäskeu, Orynbor jäne elımızdıŋ qalalarynda jalǧasty. Sonyŋ barysynda talai qūndy qūjattar men jädıgerler jinaqtaldy. Atap aitqanda, muzei qory Şäktai Tätımova, Dämeş Ermekova-Jürgenova, Zufnin Nūrmaqova syndy «ALJİR» tūtqyndarynyŋ jeke zattarymen tolyqtyryldy. Taşkent sapary kezınde Özbekstan mūraǧatynan, Memlekettık tarih jäne saiasi quǧyn-sürgın mūrajaiynan Alaş qairatkerlerı Älihan Bökeihan, Ahmet Baitūrsynūly, Mūstafa Şoqai, Jaqyp Aqbaev, t. b. ardaqtylarymyzdyŋ arhivtık qūjattary jinaldy. Äpriza Qūsaiynova muzei direktory uaqytysynda osyndai ıssaparlar az bolmady. Mūrajai qory da tolyǧa tüstı.
2013 jyldyŋ jazynda elordada «Astana Opera» memlekettık opera jäne balet teatry aşyldy. Sonymen qatar öner oşaǧynyŋ muzeiı jūmysyn bastady. Onyŋ basşylyǧyna Äpriza Qūsaiynqyzy taǧaiyndaldy. Onda da «ALJİR»-degıdei jūmys qolǧa alyndy. Aiyrmaşylyǧy, körnektı öner qairatkerlerı ūstaǧan zattar jinaqtala bastady.
– 2003 jyly Astana qalasynyŋ Mädeniet basqarmasynda qyzmet ıstedım. Äpriza apaimen sol kezden tanyspyn. Apai «Astana Opera» teatrynyŋ muzeiıne kelgen soŋ, menı sonda jūmysqa şaqyrdy. Köbınese Almatyǧa baryp, Abai atyndaǧy opera jäne balet teatry, A.Seleznev atyndaǧy horeografiialyq uchilişe siiaqty mädeni oşaqtardan, sondaǧy arhivterden sahna maitalmandaryna tiesılı bolǧan jädıgerlerdı, fotosuretterdı jinadyq. Äpriza Qūsaiynqyzy muzei ısınıŋ myqty mamany edı. Osynyŋ aldynda Beibıtşılık jäne kelısım saraiynda türkı jäne slavian ūlttarynyŋ muzeiın ūiymdastyrdy. Tuǧan anamdai qamqorlyǧyn ūmytpaimyn, – deidı suretşı Renat Elubaev.
Äpriza Qūsaiynqyzynyŋ basşylyǧy kezınde «Astana Opera» teatrynyŋ muzeiıne äkelıngen qūndy jädıgerlerdıŋ bırı – Qanabek jäne Küläş Baiseiıtovanyŋ pianinosy. Teatr muzeiı Ǧarifolla Qūrmanǧaliev, Roza Baǧlanova, Ermek Serkebaev, Äzırbaijan Mämbetov, Erkeǧali Rahmadiev, Roza Jamanova, Myŋjasar Maŋǧytaev, Bibıgül Tölegenova, Älıbek Dınışev, Nūrjamal Üsenbaeva, Maira Mūhamedqyzy syndy öner tarlandarynyŋ sahnalyq kiımderımen tolyqty. Muzei basşysy körmelerdı de ūiymdastyryp tūratyn. Sonyŋ bırı «Sahna şejıresı» atauymen öttı.
Äpriza Qūsaiynqyzy qoǧamdyq jūmyspen de belsendı ainalysty. «Astana äielderı» qoǧamdyq qorynyŋ prezidentı, «Astana-Bäiterek» äielder klubynyŋ vise-prezidentı, IýNESKO jäne İSESKO ısterı jönındegı Ūlttyq komissiianyŋ müşesı, Resei Federasiiasy Halyqaralyq psihologiia ǧylymdary akademiiasynyŋ qūrmettı müşesı bolyp, «Mädeniet qairatkerı» tösbelgısımen marapattaldy. «Nauryz», «Qazaqtyŋ salty men dästürlerı», «Qymyzmūryndyq», «Qyryq bata» kıtaptaryn jazdy. «ALJİR» tarihy jaiynda «Taǧdyrlardy bırıktırgen Qazaqstan» atty qazaq jäne orys tılderınde jaryq körgen kıtaptyŋ bas redaktory boldy.
