Elordada sän-saltanaty kelısken nebır aişyqty ǧimarattar boi köterıp, el igılıgıne berılıp jatyr. Būlardyŋ qatary bıtım-bolmysy bölek bıregei jobalarmen taǧy da tolyǧa tüspek. Senbı künı QR Premer-ministrı Serık Ahmetov pen Astana qalasynyŋ äkımı İmanǧali Tasmaǧambetov bas şahardyŋ ajaryn aişyqtaityn bırqatar äleumettık-öndırıstık nysandardy aralady.
Öner älemındegı ozyq joba
Ükımet basşysy Serık Ahmetov pen elorda äkımı İmanǧali Tasmaǧambetov aldymen Klassikalyq opera jäne balet teatrynyŋ qūrylysymen tanysty.
2010 jyldyŋ nauryz aiynda bastalǧan qūrylystyŋ nobaiyn şveisariialyq «IT Engineering S.A.» firmasy äzırlegen.
Būl nysan paidalanuǧa berılse, elımızdıŋ öner älemıne ülken tartu bolǧaly tūr. Klassikalyq opera jäne balet teatrynyŋ jaŋa ǧimaraty Tūran daŋǧylynyŋ boiynda, «Han şatyrdyŋ» qarama – qarsysynda ornalasqan. Aumaǧy 8,51 ga. Atşaptyrym ǧimarattyŋ körermen zalyna 1250 adam syiady eken. Būdan bölek, 250 oryndyq kameralyq muzykaǧa arnalǧan zal bar.
Ǧimarat jobasynda 326 kölık qoiuǧa yŋǧailanǧan jerüstı jäne 92 oryndy jerasty avtotūraǧy qarastyrylǧan.
Tört ǧimarattan tūratyn teatrdyŋ säulettık stilı erek. Onda qazaqtyŋ ūlttyq örnekterınen basqa, grek-rim jäne zamanaui mänerdegı boiaular körınıs tabatyn bolady. Būl stilder bır-bırımen ündesıp, üilesım tabuy basty nazarǧa alynǧan. Aitalyq. batystyq ülgıdegı zaldary konferensiia, kameralyq muzyka zaldaryna ötkenşe qazaqy naqyştaǧy stilge auysady.
Joba avtorlarynyŋ aituynşa, nysannyŋ kıre-berısınen bastap, är keŋıstıgı joǧary talǧammen, körkem qūrylymmen jasalyp jatyr. Iаǧni, elordanyŋ opera jäne balet teatry qai jaǧynan da älemdık deŋgeidegı öner ordalarymen iyq tırese alady degen söz.
Kün batareialaryn özımız öndıremız
Ükımet basşysy men Astana äkımınıŋ kelesı baryp körgen nysany – fotoelektr modulderın qūrastyru zauyty boldy.
Kün energetikasy älemdegı eŋ jyldam damyp kele jatqan salasy desek, osynau fotoelektr modulderdı, iaǧni, kün batareialaryn qūrastyratyn zauyttyŋ memleket üşın maŋyzy airyqşa.
Jobanyŋ operatory – «Qazatomöndırıs» ŪAQ» AQ-nyŋ enşıles käsıporny «Astsna Solar» JŞS.
Tūran daŋǧyly boiynda ornalasqan nysan 5,0169 ga aumaqty alyp jatyr.Üş qabatty zauyttyŋ jylyna 217 myŋ fotoelektr modulın öndırıp şyǧaruǧa qauqary bar. Olardyŋ quattylyǧy äzır 50 MVt, keiın 100 MVt-qa jetuge mümkındıgı bar körınedı.
Elımızde kün energetikasy tehnologiiasyn damytu, qaita öŋdelgen energiia közderın şyǧaru boiynşa bıregei öndırıstık jelıler qūrudy maqsat etken joba Qazaqstan men Fransiia arasyndaǧy industriialyq-innovasiialyq yntymaqtastyq jönındegı kelısımder şeŋberınde jüzege asyrylyp jatyr. Būl kelısımge Elbasy Nūrsūltan Nazarbaev 2010 jyldyŋ qazan aiynda Fransiiaǧa jasaǧan sapary kezınde qol qoiǧan edı.
Fransuzdar elımızge tyŋ tehnologiialar jetkızıp, öndırıske tehnikalyq qoldau körsetıp otyr. Zauyt qauıpsızdık jäne ekologiialyq talaptardyŋ eŋ joǧarǧy deŋgeiıne jauap beretın soŋǧy ülgıdegı avtomattandyrylǧan qūrylǧylarmen jabdyqtalmaq.
Qazır nysanda ärleu – montajdau jūmystary jürgızılıp jatyr eken. Būiyrtsa, zauyt biylǧy jeltoqsan aiynda paidalanuǧa berılmek.
Qūrylys ıske qosylǧannan keiın zauyt «Astana Solar» degen atpen Kün säulesınen quat alyp, ony elektr energiiasyna ainaldyratyn batareialardy şyǧaryp, ony satumen ainalysady.
Elde joq erek batareialardyŋ jaramdylyq merzımı – 20 jyl, quattylyǧy – 230-270 Vt aralyǧyn qūramaq.
«Myŋjyldyqtar alleiasy» – ūlylyqqa taǧzym etu mekenı
Premer-ministr men qala äkımınıŋ kelesı at basyn būrǧan nysany – elordanyŋ «Myŋjyldyq» alleiasy boldy.
Mūndaǧy igerıluge tiıs dep jobalanǧan 805 ga jerdıŋ 441,8 ga aumaǧyn investorlar qolǧa alady deidı Astananyŋ bas arhitektory Vitalii Sileskii.
«Myŋjyldyq» alleiasynda tūrǧyn üi ǧimarattarynan bastap, qoǧamdyq, öndırıstık jäne kommunaldyq nysandar oryn teppek. Onyŋ jobalyq pışını ostık jäne säule tärızdes bolmaq. Onyŋ är osınde monumentter, eskertkışter, alaŋdar men saiabaqtar, subūrqaqtar ornalasady. Sondai-aq, alleia boiyn jaǧalai qyzmet körsetu nysandary jaiǧasady dep josparlaǧan.
Mūndaǧy nysandar ūlttyq, aziialyq jäne europalyq naqyştarmen bezendırılmek. Är ǧimarattyŋ syrty közge jyly ūşyraityn tüstermen boialyp, bırıkkende, özınşe bır kompozisiia qūramaq.
Alleianyŋ ideialyq mänı – myŋjyldyq mūrasy bar türkı älemıne, qazaq elınıŋ azattyǧy üşın küresken Abylai han, Bögenbei batyr syndy ūly tūlǧalarǧa taǧzym etıp, qūrmet körsetu.
Bügıngı taŋda atalǧan aumaqta jobalau jäne qūrylys jūmystary üşın 41 jer telımı bölıngen, sonyŋ ışınde 38-ınde jobalau jūmystary qolǧa alynsa, 7-euınde qūrylys jūmysy bastalyp ta ketken.
Qaldyq sudy qalypqa keltıredı
Būdan keiın Ükımet basşysy men qala äkımı Taldyköl sarqyndy su jinaqtau qoimasyna keldı.
Qazırgı kezde qaladan şyqqan bükıl qaldyq su kelıp qūiylatyn osy qoimany joiu üşın arnaiy joba jüzege asyrylyp jatyr.
2011-2015 jyldarǧa arnalǧan joba qūny 61,8 mlrd. teŋgenı qūraidy.
Ötken jyly jospar boiynşa kärızdık tazalau qūrylǧysy bar infraqūrylymdyq nysan men tazarǧan sarqyndy sudy Esıl özenıne aǧyzatyn kollektor salyndy.
«Astana su arnasynyŋ» basşysy Uälihan Dosaevtyŋ aituynşa, qaldyq sudy tazartatyn aereksiia stansasynyŋ qazırgı tazartu quaty täulıgıne 136 myŋ tekşe metrdı qūraidy. Sorǧy qūrylǧysy men mehanikalyq bölım tügeldei jaŋartylǧandyqtan, energiiany edäuır ünemdeuge mümkındık tuypty. Būryn saǧatyna 16 myŋ kVt energiia şyǧyndalsa, qazır 13 myŋ kVt energiia jūmsalady eken.
2013 jyly Taldykölge sarqyndy sudyŋ qūiyluyn toqtatu jäne täulıgıne 118 myŋ tekşe metr su tazalaityn qūrylǧynyŋ ekınşı kezeŋın salu josparlanyp otyr.
2014 jyly sarqyndy su jinalatyn aumaqty qūrǧatu, tazartu jūmystary jürgızılıp, 2015 jyly elorda maŋyndaǧy Taldyköl su jinaqtau qoimasy tolyǧymen joiylady.
2015 jyly qaldyq sudy tazalau qūrylǧysynyŋ önımdılıgı täulıgıne 254 myŋ tekşe metrge jetkızıledı degen jospar bar.
Tarihi qūndylyqtar otauy
Kelesı jyly elordada Qazaqstan tarihy mūrajaiynyŋ jaŋa ǧimaraty paidalanuǧa berıledı.
Premer-ministr Serık Ahmetov pen Astana qalasynyŋ äkımı İmanǧali Tasmaǧambetov bastaǧan top atalǧan nysannyŋ qūrylys jūmystarymen de tanysyp şyqty.
Mūrajai ǧimaraty Täuelsızdık daŋǧyly men Jūmeken Näjımedenov köşelerınıŋ qiylysynda ornalasqan. Jalpy aumaǧy 9,4 ga jerdı, ǧimarattyŋ audany 73,261 myŋ şarşy metrdı alyp jatyr. Joba boiynşa, onyŋ 14,7 myŋ şarşy metrı – ekspozisiiaǧa, 5,47 myŋ şarşy metrı – qor mūraǧatyna, 2595,4 şarşy metrı zerthana men qalpyna keltıru şeberhanalaryna tiesılı. Sonymen qatar, ǧimaratta 250 oryndyq meiramhana, 300 oryndyq akt zaly, 60 oryndyq konferensiia zaly, 138 kısıge laiyqtalǧan kıtaphana jūmys ısteitın bolady. 500-ge juyq kölık siiatyn aşyq avtotūraǧy da bar. Mūrajaida 400-dei qyzmetker men Qazaqstan tarihy ǧylymi-zertteu institutynyŋ 500 mamany jūmys ısteitın bolady.
Qazaq halqynyŋ el bolyp qalyptasuy men damu kezeŋderındegı bükıl qūndylyqtary saqtalatyn nysannyŋ jalpy qūny 35,4 mlrd teŋgenı qūrap otyr.
Jürdek poiyz jolǧa şyqty
Bilık ökılderı sondai-aq, «Tūlpar-Talgo» jolauşylar vagondaryn jasau zauytynyŋ jūmysymen de tanysyp qaitty.
«Myŋ şaqyrym jerlerge kün jarymda barǧyzatyn» jürdek poiyzdyŋ halyq igılıgıne berılgenıne jylǧa juyq uaqyt bolyp qaldy. İndustrialdy park aumaǧynda ornalasqan zauyt keleşekte jylyna 150 vagon jasap şyǧaratyn bolady. «Qazaqstan temır joly» ŪK» AQ basşysy Asqar Maminnıŋ aituynşa, zamanaui tehnologiialar negızınde jasalatyn «Talgo» vagondarynyŋ jyldamdyǧy saǧatyna 200 şaqyrymdy qūraidy.
Zauytta qūrastyrylǧan tūŋǧyş «Tūlpar-Talgo» vagondary osy jyldyŋ şılde aiynda Almaty-Petropavl baǧytynynda jolǧa şyqty. Būryndary Almatydan Petropavlǧa 30 saǧat jürıp jetetın «Jetısu» poiyzy būl joly ekı arany nebärı 18 saǧatta baǧyndyrdy.
Aǧymdaǧy jyldyŋ soŋyna deiın taǧy da otyz «Talgo» vagony paidalanuǧa berılıp, Astana men Aqtöbe arasynda qatynaidy.
Ūlttyq kompaniia ökılderı 2014 jylǧa deiın el aumaǧynda 420 jolauşylar vagony jüitkitının aitady. Al, 2015 jyly mūndai poiyzdar Qazaqstannyŋ barlyq ırı qalalaryn bailanystyratyn bolady.
Zauytty bılıktı kadrlarmen jasaqtau maqsatynda biyl «Qazaqstan Temır joly» Ūlttyq kompaniiasyna qarasty Kölıktegı tehnologiia ortalyǧy aşyldy. Ükımet basşysy men qala äkımı ortalyqtyŋ oqu ǧimaratyn da aralap kördı. Ǧimaratta 16 kabinet pen 10 zerthana, äkımşılık korpus, 300 kısılık jataqhana, oqu poligony ornalasqan. Mūnda jylyna temır jol salasynyŋ 15 myŋ mamany 89 mamandyq boiynşa soŋǧy ülgıdegı tehnologiianyŋ qyr-syryn meŋgerıp şyǧady. Jyl basynan berı ortalyqta ekı myŋnan asa temırjol maşinisı, jyljymaly qūramdaǧy jöndeu slesarlary men mehanikter bılıktılıgın jetıldırıptı.
***
Memlekettık maŋyzy bar nysandardy aralaǧannan keiın Premer-ministr Serık Ahmetov pen Astana qalasynyŋ äkımı İmanǧali Tasmaǧambetov äkımdıkte elordany damytu mäselelerıne arnalǧan mäjılıs ötkızdı.
Osy jyldyŋ 11 säuırınde Elbasy Astanany damytuǧa bailanysty bırqatar mındettemeler jüktegenı belgılı. Mäjılıste Prezidenttıŋ osy aitqan tapsyrmalary qanşalyqty oryndalyp jatqany keŋınen talqylandy. Būl turaly elorda äkımı İmanǧali Tasmaǧambetov baiandama oqyp, atqarylǧan jūmystardy atap körsettı.
Alqaly jiynda Ükımet basşysy bas şahardaǧy är ǧimarat pen onyŋ sapasy Memleket basşysynyŋ erekşe nazarynda ekendıgın aita kelıp, Astananyŋ qūrylys qarqyny köŋıl könşıtkenın jetkızdı.
Qymbat TOQTAMŪRAT, Şynar DOSAN
