Elordanyŋ jüz myŋnan astam tūrǧyny zeinetkerlerden tūrady. Şaşyn aq qyrau basqanmen, köŋılı sergek qarttarymyz elordanyŋ qoǧamdyq ömırıne bır kısıdei aralasuda. Qalamyzda olardy qoldaityn ortalyqtar aşylyp, şipajailyq emdeu oryndarynda densaulyǧyn tüzei alady. Äkımdık barynşa qoldau körsetıp, zeinetkerlerdıŋ belsendı ömırınen ajyrap qalmauyna män berıp otyr.
Däl osy alpystan asqandardy, jetpıske jetkenderdı «kümıs ekonomikanyŋ» belsendılerıne ainaldyra alamyz ba degen sūraq alǧaş ret 2005 jyly jer şary tūrǧyndarynyŋ qartaiuyna bailanysty Batys Europada ötken jiynda aitylyp, tūjyrymdamasyn jasap, qoldanysqa engızdı.
Būl sözdı oilap tapqan kım ekenı belgısız, bıraq terminologiiany resmi deŋgeide alpystyŋ qyrqasynan asyp ketkenderge qarttyqtyŋ rahatymen qosa, beinetın de jalǧastyra beru turaly ūsynyspen aişyqtady. Olarǧa jaǧdai jasap, jai qūrmetın körsetıp qoimai, qatardan qaldyrmai, jūmys oryndarynyŋ köptep aşyluyn qamtamasyz etu innovasiialardyŋ negızgı nätijelerınıŋ bırı retınde qarastyryluda. Iаǧni aldaǧy uaqytta qarttardy jasym keldı dep jatqyzbai, olardy eŋbekten qol üzdırmei, ekonomikanyŋ qozǧaltqyş küşınıŋ bırı retınde qaraityn bolady. Adamdardyŋ üirenşıktı pıkırınen arylyp, qalyptasqan közqarasty özgertu mäselesı de özektı bolyp tūr.
Bızdıŋ elımızde osy tektes «Kümıs jas» jobasy ıske qosylyp jatyr. Alaida būl künnen-künge qordalanyp kele jatqan mäselenıŋ naqty şeşımı emes. Qūlaqqa sıŋıstı bolǧan «jasarymyzdy jasadyq, asarymyzdy asadyq, qolymyzdan kelgenşe eŋbek ettık, endıgı jerde beinetımızdıŋ zeinetın bersın» deitın uäj keleşektegı qarttar üşın maŋyzyn joiatyn siiaqty. Adam mümkındıgın barynşa sarqa paidalanuǧa negızdelgen, el damuynyŋ jaŋa resursy – «kümıs ekonomikanyŋ» basty tıregı zeinettegı qarttar bolady deidı ǧalymdar.
Ärine, bırınşı kezekte, būl sanat ömırden körgen-tüigenı mol, käsıbın jaqsy meŋgergen, elge tūlǧa bola alatyndai azamattarǧa baǧyttalǧan. Jasy bırazǧa kelse de, Qūdaidyŋ bergen densaulyǧynyŋ arqasynda ömırden qajymaǧan, jūmysqa qabılettı, barlyq ıste belsendı bolyp qalatyn, kerek bolsa, jaŋalyqtardy tez meŋgerıp, jaŋa jaǧdaiǧa tösele alatyn, odan qaldy bılıktıgı sūranysqa ie öndırıstık daǧdylardy meŋgeruge müddelı – qart adamdar. Älı basyn tübegeilı aşyp ala almasaq ta, «kümıs ekonomika» äleumettık-medisinalyq, ekonomikalyq-saiasi ahualdy özara tyǧyz bailanystyryp, bırge qamtidy. Osylaişa bar resurstardy jūmyldyra kele, halyqtyŋ ömır süru sapasyn jaqsarta alady jäne egde jastaǧy adamdar belsendılıgınıŋ ekonomikalyq körsetkışterge äserı bolmaq.
Alpystan asqandardy jūmysqa tartudyŋ arnaiy jobasy men baǧdarlamasy, olardy jūmyspen qamtudyŋ arnaiy strategiiasynyŋ boluy keregı alǧa şyǧady. Qanşa degenmen, jyldar öz degenın jasaidy, qariialardyŋ belsendı ömırın qalpynda ūstap tūruǧa da bar mümkınşılıktı jasap, qaida bolmasyn özın jaily sezınetın, älı de bolsa qoǧamǧa bererın alu üşın jaǧdai qajet-aq. Olai bolmaǧan künde ekonomikanyŋ bır şetın alyp jüruge qanşalyqty qūlyqty bolady?
Eger jas kezınde jūmysqa ikemdelse, jasy kelgende jūmystyŋ, jūmys ornynyŋ qolaily, basqaruşylarynyŋ da äreketı egde qyzmetkerlerdıŋ yŋǧaiyna qarai tüzıluı tiıs. Būl – bır, ekınşı mäsele – zaman talabyna sai özgerısterdı oqytyp, meŋgeruge de jūmys beruşı müddelı boluy kerek. Osynyŋ arasynda densaulyǧyn saqtau, jaqsartu mäselerı de qatar qamtyluy kerek. Būl ärı-berıden soŋ jastarǧa jaŋa buynnyŋ qyzmet jolyn kes-kesteuı de mümkın.
Künderdıŋ künınde būl mäsele europalyqtardan artylyp, bızdıŋ de basymyzǧa tüsetın, «kümıs ekonomika» jaŋa ekonomikalyq jäne äleumettık mümkındıkter emes, kerısınşe, şeşuı qiyn äleumettık-ekonomikalyq kürdelı mäselege ainaluy ǧajap emes. Eger adamdardyŋ ädemı qartaiuy, ūzaq ömır süruı adamzat damuynyŋ jaǧymdy jetıstıgı bolsa, olardy eŋbekke tartyp, ekonomikalyq küştıŋ közıne ainaldyruyn da qatar oilanatyn mäsele bolsa kerek.
