Keşe Täuelsızdık saraiynda VI Astana ekonomikalyq forumy bastaldy. «Būl jolǧy basqosuda qauzaityn ortaq taqyryp – «G-global formatynda teŋdestırılgen ekonomikalyq damudy qamtamasyz etu». Sondyqtan «forum qorytyndysy boiynşa G-8, G-20 memleketter tobyna, sondai-aq, Halyqaralyq valiuta qory, Düniejüzılık bankke ūsynystar äzırlenedı» deidı ūiymdastyruşylar.
Biylǧy forumǧa 100-den asa memlekettıŋ ökılderı qatysyp otyr. Olardyŋ arasynda onşaqty Nobel syilyǧynyŋ laureattary, otyz bes būrynǧy memleket basşylary men ministrler, qyryqtan astam halyqaralyq ūiymdardyŋ, korporasiialar men käsıporyndardyŋ jetekşılerı bar.
«Jasyl» örkeniet – jaŋa saty
EXPO-2017 halyqaralyq körmesın ötkızgelı otyrǧandyqtan, «jasyl» ekonomika mäselesı halyqaralyq jiynda jan-jaqty talqylandy. «Jasyl» örkenietke ötu negızderı» degen taqyryppen ötken alǧaşqy sessiiada söz alǧan BŪŪ Aziia jäne Tynyq mūhity öŋırı boiynşa Ekologiia jäne damu departamentınıŋ direktory Rae Kvon Chungtyŋ aituynşa, bızdıŋ ekonomikamyz adam kapitalyna jäne tabiǧi qordy paidalanuǧa negızdelgen. Tabiǧi qorlarymyz sarqylyp jatqandyqtan, bızdıŋ ekonomikamyz tar şeŋberdıŋ şyrǧasynda qalyp barady. Sondyqtan, bız adam kapitalyna investisiia jasauymyz kerek.
«Oǧan universitetterındegı bergen bılımı joǧarǧy sūranysqa ie Europa mysal. Bızge «jasyl ösımdı» qamtamasyz etetın maŋyzdy baǧyttardy basşylyqqa alu kerek. Bırınşısı – baǧa, ekınşısı – uaqyt. Uaqytty tek adamǧa, tabiǧi bailyqqa investisiia jasau arqyly ūtuǧa bolady. Sondai-aq salyq saiasatyn özgertıp, fiskaldy alym engızu kerek. Adamdardy osy arqyly quatty, tabiǧi resursty ünemdep paidalanuǧa üiretu kerek» deidı Nobel syilyǧynyŋ laureaty, doktor Rae Kvon Chung. Ärıptesınıŋ pıkırın jalǧastyrǧan taǧy bır ǧalym – Oral memlekettık ekonomikalyq universitetınıŋ rektory Mihail Fedorov jelıdegı «Jahandyq jasyl universitet» qūrudy ūsyndy. Onyŋ pıkırınşe, jelılık universitet bolaşaq damudyŋ bazasyna ainalyp, bükıl memleketterdıŋ ekonomikalyq damuyna serpın beruge kömektesedı.
Däl osy künı forum qatysuşylary «Klimattyq qarjylandyrudy oŋtailandyru men «jasyl» ösımdı odan ärı jyljytuda institusionaldy investorlardyŋ rölı» men «Bolaşaq energiiasy bızdıŋ ömırımızdı qanşalyqty özgertedı?» degen saualdarǧa da jauap ızdedı. Niderlandy Koroldıgınıŋ būrynǧy premer-ministrı: «Jalpy «jasyl» ekonomikany odan ärı damytu baǧytynda tehnologiialar almasuǧa damyǧan jäne damuşy elderdıŋ barlyǧy bırdei müddelı boluy tiıs. Mūndai ūsynystar «Ülken jiyrmalyq» sammitterınde aityluy kerek» dese, damuşy elder atynan söz alǧan Qyrǧyzstannyŋ eks-prezidentı Roza Otynbaeva: «Bız osy jerde «jasyl» ekonomika mäselelerın talqylap jatqanda Ortalyq Aziia memleketterınde investorlar tolyp jür. Aimaqtaǧy tau-ken öndırısı salasynda älemnıŋ barlyq derlık elderınen investorlar kezekke tūryp jatyr. Al olar qauıpsız tehnologiiany qoldana ma? Būl öte maŋyzdy. Sondyqtan da bızdıŋ elderımız tau-ken öndırısı boiynşa jaŋa öndırıstıŋ aşyluyn, ärı oǧan institusionaldy investorlardyŋ qatysuyn qoldaidy» dep pıkırın bıldırdı.
Jahan äielderınıŋ kongresı
Forumnyŋ alǧaşqy künındegı taǧy bır alqaly jiyn ısker äielder taqyrybyna arnaldy. Byltyrǧy forumnan berı ötkızılıp kele jatqan «Jahandyq äielder kongresıne» Ūlybritaniia jäne Soltüstık İrlandiia boiynşa Atom energetikasynyŋ qūrmettı töraiymy Barbara Ledi Tomas-Djadj, «Afrikanyŋ belsendı äielderı» ūiymy prezidentı Madelein Mkunu, Germaniianyŋ Käsıpker äielderı odaǧynyŋ basqarmasy müşesı Karin Van Mouruk siiaqty körnektı tūlǧalar qatysyp, öz oilaryn ortaǧa saldy. Öz tarapymyzdan Qazaqstan äielderı ekonomikanyŋ qozǧauşy küşıne ainalyp otyrǧanyn «Damu» qorynyŋ töraiymy Läzzat İbragimova aita kettı.
– Bügıngı taŋda Statistikalyq agenttıktıŋ mälımetınşe, IJÖ-nıŋ 40%-y äielderdıŋ arqasynda qūralyp otyr. Alaida, olardyŋ ülesı şaǧyn jäne orta bizneste ǧana basym. Sondyqtan bız äielder käsıpkerlıgıne jaǧdai jasaǧymyz keledı. Qazırdıŋ özınde käsıppen ainalysuǧa niettı äielder «Biznes – keŋesşı» kursyna jazylyp, buhgalterlık esep, salyq, marketing, zaŋ salasy boiynşa tegın därıster aluyna bolady. Biyl qolǧa alynǧan monoqalalardy damytu baǧdarlamasy boiynşa 4 paiyzdyq ösımmen kredit alu, oǧan qoiylatyn kepıldıŋ 70%-na deiın Qordyŋ tarapynan qamtamasyz etu mümkındıgın qarastyryp jatyrmyz deidı ol.
Memlekettık qyzmet mäselesı talqylandy
Özderıŋızge mälım, elımızde biyldan bastap memlekettık qyzmetke kürdelı reformalar jasalyp jatyr. Mäselen, Singapurdaǧy Li Kuan Iý atyndaǧy Memlekettık saiasat mektebınıŋ äkımşılık direktory Sukvinder Singh Chopra bızdıŋ elımızdegı jaŋa reformany bylai baǧalady: «Memlekettık qyzmetkerlerdı ırıkteuge Ükımettıŋ de, memlekettık organdardyŋ tarapynan kedergı bolmauy tiıs. Ony memleket basşysyna baǧynatyn bır organ atqaruy kerek. Mysaly, Singapurda «A-korpusyn» jasaqtaumen premer-ministrdıŋ keŋsesı ainalysady. Osy tūrǧydan alǧanda, Qazaqstanda «A-korpusyna» ümıtker ırıkteudı Prezident äkımşılıgı jürgızgenı öte dūrys». Märtebelı meimannyŋ pıkırın jalǧaǧan Memleket qyzmet ısterı agenttıgınıŋ töraǧasy Älihan Baimenov elımız şetelmen täjıribe almasuǧa ärqaşan daiyn ekenın jetkızdı. Şara soŋynda Memlekettık qyzmet ısterı akademiiasynyŋ rektory Bolatbek Äbdırasylov Halyqaralyq äkımşılık ǧylymdar institutymen, Gruziia memlekettık qyzmet biurosymen, Reding Euraziia universitetımen özara yntymaqtastyq jönındegı memorandumǧa qol qoidy.
Sondai-aq, forumnyŋ alǧaşqy künınde Qazaqstannyŋ düniejüzılık sauda ūiymyna kıruı, innovasiialyq klasterlerdı qalyptastyru şarttary, elımızde aqparattyq qauıpsızdıktı damytu, saudadaǧy beitariftık, jergılıktı özın-özı basqaru aspektılerı siiaqty san-salaly mäseleler bölek-bölek pıkırtalas taqyrybyna ainaldy. Bügın QR Prezidentı N.Nazarbaevtyŋ qatysuymen VI Astana ekonomikalyq forumy men daǧdarysqa qarsy düniejüzılık konferensiianyŋ saltanatty aşyluy bolady.
Edıl BÖKEEV
