ÄLJAN ANA JÄNE YQPALDY ÄIELDER

Halyq­a­ralyq sarapşylar «ä­lem­­­­de­­gı­­ eŋ­­ yq­­pal­­dy­­ äiel­­der­» ­degen­ tı­zım­ ja­sap­, qo­lyn­da­ bi­lı­gı­ bar­­ äiel­der­dıŋ­ atyn atap kör­se­tıp­ ja­­­ta­­dy.­ Būl qatarǧa, ärine, azuly mem­le­ket­ bas­şy­la­ry­ men­ ataq­ty­ mil­lio­ner­ler­dıŋ­­ jū­bai­la­ry­ jat­qy­zy­la­dy.­ Baiqalatyny, äiel­dıŋ yqpaly mūnda qolyndaǧy bilıgı men bailyǧyna qarai ekşelenetın tärızdı.

Al, şyn mänınde qalai? Ünı şyq­­­pai­­tyn­, biık mın­ber­ler­den­ kö­­rı­ne­ ber­mei­tın­, jar­qy­rap­, ül­de­ men­ bül­de­ge­­ ora­nyp­, köp­tıŋ­ kö­zı­ne­ tü­se­ ber­mei­tın­ äi­el­der­ yq­pal­dy­ emes pe?..

Osy­lai oilauym mūŋ eken, Elba­sy­myz­ Nūr­sūl­tan­ Na­zar­­baev­ty­ tu­ǧan­ Äl­jan­ ana oiyma oralady…

Qoldaǧy derekterge süiene ait­­saq, Äljan Būqarbaiqyzy Jat­qan­­bae­va­ 1904 jyly Jambyl obly­sy­ Qor­dai­ au­da­nyn­da­ǧy­ Qa­syq­ auy­lyn­da­ dü­nie­ge­ kel­gen­ eken.­ Öz­ äu­le­tın­de­gı­ «äruaqty adam» ata­­nyp­ty.­ 2007 jyly elı­­mız­­dıŋ­ bas gazetı «Egemen Qazaqstanda» «Pre­zidenttıŋ anasy» degen ta­­qyryppen jaryq körgen Gül­zei­­nep Sädırqyzynyŋ jazbasyna qa­ra­ǧan­da, Qasyqta «būl eldıŋ atyn şyǧarsa, qyzdar şyǧarady, öit­kenı, mūnda äruaq qyzdarǧa ketken» deidı eken. Nūrsūltandai ūl tuǧan Äljan ana, mıne, sol eldıŋ äruaq qon­ǧan qyzy sanalǧan deidı.

Jasynan ol qolyna dombyra alyp, aitysqa şyǧyp, söz önerıne äues­­­tıgımen tanylady. Söitıp, aqyl­­dy­ly­ǧy­men, şe­şen­dı­gı­men, qa­lyp­ta­ǧy söz­dı qa­ǧyp alyp, äzıl­ge ai­naldyra bıletın tapqyrlyǧymen közge tüsedı.

Aita ketu kerek, «üidıŋ jaqsy bol­­ma­­ǧy­ – aǧa­şy­nan­, jı­gıt­tıŋ­ jaq­­sy­ bol­ma­ǧy­­ – na­ǧa­şy­dan­­» de­­me­k­­­şı­, el­ bas­qa­ru­ǧa­, sö­zı­ne­ köp­­tı­ ūiy­tu­ǧa­ de­gen­ qa­bı­let­tı­lık­ Nazar­bai­ bi­ şyq­qan­ Nūr­sūl­tan­ Äbış­ūly­nyŋ­ atalar jaǧynda ǧana emes, naǧaşy jūrtynda da bolǧan. Anasynyŋ jalǧyz bauyry Bölegen Jatqanbaev Jambyl öŋırınde el basqaryp jürgen kezınde solaqai saiasattyŋ şyrmauyna tüsıp, «halyq jauy» retınde aidalyp ketken. Al, qudalanǧan adamnyŋ otbasy Almaty oblysynyŋ Qaskeleŋ audanyna jer audarylǧan.

Mıne, osylai Üşaral aimaǧyna qonys tepken Äljan ana jas künınde Türksıb temır jolyn salyp jürgen jūmysşylarǧa as-su äzırlep, künın köredı. Söitıp jürıp, auyldaǧy türlı şaruaşylyqtarǧa aralasyp, brigadir bolyp jürgen Äbış Nazarbaiūlymen tanysady. Eŋbekqor, qairatty, boiynan ülken parasat esıp tūratyn Äbış söz salǧan soŋ, arada bır jyl ötkende ekeuı şaŋyraq köteredı.

Bes-alty jyl boiy Äljan ana bala süimeptı. Alladan tym bolmaǧanda jügen ūstaityn bır ūl sūraumen bolǧan Äbış anasy Myrzabalanyŋ aqylymen Äljandy ertıp, Raiymbek atanyŋ basyna barady. Jaratqan ieden perzent sūrap, sonda tünemek bolady.

«Jarym tün auǧanda aq kiım kigen aqsaqal qariia keledı de, Äljanǧa qaraidy. Ol kısı söileuge işara bıldıreiın dese, ündeme degendei qolyn tıkteidı. Sodan jata beredı. Bır kezde közın aşsa, älgı adam joq. Būl bırınşı tün bolatyn. Ekınşı tünı älgı kısı taǧy da kelıp, janyna otyrady da: «Balam, ūldy bolasyŋ. Sol ūldyŋ artynan perzent jalǧasa beredı. Bıraq, balalardyŋ atyn ūiqastyryp qoima» deidı de, ala­qanymen betın sipap, taǧy da joq bolyp ketedı. Taŋ atqan soŋ bolǧan jaidy şyraqşy şalǧa jetkızedı. «Äp, balam, qūdai bergen eken. Endı auylyŋa qait» deidı ol. Sodan köp ūzamai-aq, Nūrsūltan aǧany köteredı» deidı maqalasynda Gülzeinep Sädırqyzy.

Äljan ana tūŋǧyşyna jüktı ke­zın­de tüs körıptı. Tüsınde teŋızge şo­my­lyp jür eken. Suy tūp-tūnyq, tereŋ teŋız… Tübınen appaq myltyq körınedı. Myltyqty baryp alǧan ol bır­ qolymen qarudy ūstaǧan küiı mal­typ, jaǧaǧa şyǧady… Oianǧan soŋ, Äljan ana būl tüstıŋ tegın eme­­sın­ tüsınedı. Rasynda, osylai ana qūrsaǧyndaǧy säbidıŋ ūl ekenı, onyŋ ömırı teŋızdei tolqyǧan küreske toly bolatyny aian etılgen edı.
Keiınırek Äljan ana maŋaiyn­daǧy­larǧa «Sūltanyma tura je­tı­ kün­ tolǧattym» deidı eken. Al,­ ne­ jöndem jo­ly, ne auruhanasy joq auyl­­dan­ so­nau audan ortalyǧyna sy­qyr­la­ǧan­ ar­ba­men­ qi­sa­laŋ­­dap äreŋ jetıp, aman-esen bosanǧan soŋ balasyn äldekım auystyryp almaq bolypty.

«Ekı-üş künge deiın özıme-özım kele almaǧan soŋ balany da emızdırmedı. Bes-alty kün degende kıp-kışkentai sap-sary närestenı äkelıp, ūstata saldy. Älgı balaǧa qa­rai­­myn, bıraq jüregım tartpai­dy. Qa­symda jatqan qazaq kelınşektıŋ nä­restesı balpanaqtai. Älgıge qa­rai beremın. Men qaraǧan saiyn­ jaŋaǧy kelınşek jylaidy. Ana jü­regınen sezımtal närse joq. Ertesıne şydamai ketıp, oralǧan balany aşyp kep jıbersem – qyz. Jüregım su ete tüstı. Balany orai­-mo­rai­ qa­lai­ dä­rı­ger­ge­ alyp jü­gır­ge­nım­dı bılmeimın. Därıgerge barǧan boi­da «Aityŋyzşy, men kımdı tu­­dym»­ de­dım­. «Qa­lai­ kım­dı­, sız ūl tu­­dy­ŋyz­» dep saŋq ete qaldy. Sosyn­ dereu balany aldy da, jörgektı aşyp kep jıberdı. Şy­ny­men, qyz!.. Dereu medbikelerdı şaqyryp, «balany tabyŋdar!» dep, aiǧai saldy. Söitsek, qasymda jatqan äiel būǧan deiın jetı iä segız qyz tuǧan eken.

«Osydan taǧy qyz tusaŋ, üige kelme» dep, küieuı tepsıngen körınedı. Amaly qūryǧan äiel bır medbikemen astyrtyn kelısım jasaidy. Söitıp, öz balamdy özım alyp, ananyŋ qyzyn özıne berdık. Nūrsūltanymnan osylaişa aiyrylyp qala jazdaǧan ja-iym bar» dep äŋgımelep berıptı…

Aita ketetın närse, Äljan ana Na­zar­bai bidıŋ şaŋyraǧyna ke­lın bolyp tüskennen keiın de öne­rın tastamai, bıraz jyldarǧa deiın auyl arasyndaǧy aitystarǧa şy­ǧyp jürgen. Sonda özın:
Şatqaly Üşqoŋyrdyŋ ūiaǧa jan,
Bıreuge qymbat dünie bıreuge arzan.
Sūrasaŋ aty-jönım, men aitaiyn:
Kelını Nazarbaidyŋ, atym – Äljan, – dep tanystyrady eken. Auyl­da qyz­ ūza­tu bolsa, jasauyn daiyn­dauǧa körşılerdı jū­myl­dy­ryp jıberıp, bärıne bas-köz bolady. Kısı qaityp, as berılıp jatsa da, ıstıŋ basy-qasynda jürıp, talai şaruanyŋ basyn qaiyrady. «Dauysy jūmsaq, qatty söilemeitın kısı bolǧanymen de, sözı ötımdı edı, bır aitqanyn oryndatpai qoi­mai­tyn» dep eske alady ony közı körgender…

Söz önerıne ǧana emes, qolönerge de­ beiım bolǧan Äljan ananyŋ ūr­­şy­ǧy­, tı­gın­ ma­şi­na­­sy­, ta­ǧy­ bas­qa­ zat­­ta­ry­ bü­gın­de­ el­or­da­da­ǧy­ QR­­ Tūŋ­ǧyş­ Pre­zi­den­tı­nıŋ­ mū­ra­ja­iyn­da tūr…

Mıne, Äljan ana turaly qazırge deiın bıletınımız osyndai ǧana.

Desek te, japon ǧalymdary dä­lel­­de­­gen­dei­, ba­­la­nyŋ­ bes­ jas­­qa­ de­iın­ al­ǧan­ tär­bie­sı onyŋ bükıl adam­dyq­­ bol­my­sy­nyŋ­ ne­gı­zın­ qū­rai­ty­ny­ ras­ bol­sa­, bız­ Nūr­sūl­tan­ Na­zar­baev­tyŋ tūlǧasy üşın ony bes jasyna deiın köz timesın dep, jūrt közınen tasalap ösırgen äjesı Myrzabala men anasy Äljanǧa bas iiuge tiıspız. Öitkenı, adam, tıptı, ömırınde qatelık jasasa da, ainalyp kelıp, öz qazyǧyn tabady. Bala künınde alǧan tärbiesı, anasynyŋ aq sütımen daryǧan qasiet, tanym-tüsınık onyŋ ömırlık ūstanymynyŋ dıŋgegıne ainalady.

Būl oraida özınıŋ ana tärbie­sın kör­gendıgın Nūrsūltan Nazar­baev­tyŋ özı bır estelıgınde bylai baiandaidy: «Kez kelgen adam anasyna degen qūrmetın tılmen aityp, jetkıze almaidy. «Mekkege üş ret arqalap aparyp kelgende de, ananyŋ paryzyn öteu mümkın emes» deidı ǧoi. Men de sol barlyq qazaqtyŋ balalary sekıldı äkenıŋ qataldyǧynan qaimyǧyp, anasynyŋ tärbiesımen ösken balamyn. Äkem keşke deiın jūmysta, men tek anamnyŋ janynda boldym. Anamnyŋ menı janyndai jaqsy köretının bıletınmın. Eger anasy balasyn şyn süiıp, şyn jaqsy körıp ösırse, ol balanyŋ baqytty bolatynyna senemın….»

…Kez kelgen äiel zatyn yqpaly joq dep aita almaisyŋ. Jar retınde äiel – erınıŋ bolmysyna, ana retınde – perzentıne qaşan da yqpal etıp otyrady. Ūly jazuşymyz Ǧabit Müsırepovtıŋ «Saiasat perdesın jamylǧanymen, saiasatqa siia bermeitın jailardy tüsınuge äiel oiy zerek keledı» degenındei, äiel tıptı dauys kötermei, aiǧailap köşege şyqpai, ot basy, oşaq qasynda otyryp-aq, bükıl ūlt taǧdyryna yqpal ete alady. Al, ūrpaǧyna eldık mūratty tu eter maqsatkerlık, qiynşylyq pen auyrtpalyqtarda adal joldan taidyrmaityn iman men adamgerşılık, ömırdıŋ san türlı maidanynda eldıŋ tuyn jyqtyrmas qairat pen jıger daryta bılgen anany yqpaldy äielderdıŋ ışındegı eŋ yqpaldysy deuge bolady. Būl oraida, Er Aǧybaidyŋ anasy – Qoisana, Şyŋǧyshandai äigılı qolbasşyny tuǧan qoŋyrattyŋ qyzy – Äz Qūrnyz Oiho, Mūstafa Şoqaidyŋ äjesı – Baqtyqyz, Jälmenbet batyrdy tuǧan Zerıp ana, Şoqan Uälihanovtyŋ äjesı, onyŋ Ombyda oqyp, jetıluıne tıkelei yqpal etken – Aiǧanym Sarǧaldaqqyzy, alty balasyn ja­uyn­­gerlık ruhta tärbielep, özımen bır­ge otarşyldyqqa qarsy qyrǧan şaiqastarǧa alyp şyqqan Kenesary hannyŋ qaryndasy – Bopai hanşaiym, taǧy da basqa qazaq tarihynda aty qalǧan analardyŋ esımın maqtanyşpen atauǧa bolady.

Täuelsız Qazaqstannyŋ tūŋǧyş Prezidentı Nūrsūltan Nazarbaev-ty tuǧan Äljan ana da, älbette, sol ūly, yqpaly şeksız äielderdıŋ bırı. Bügın perzentı qazaq üşın janyn aiamai, ter tögıp, eŋbek etıp jatsa, qazaǧy üşın kemel saiasat ūstansa, sonyŋ bärı – Äljan ananyŋ jeŋısı. Yqpaldy äiel dep, bızdıŋ pıkırımızde, osyndai arly, abyroily azamat tärbielegen analardy ǧana atauǧa bolady.

P.S. Aǧymdaǧy jyly Elbasy Nūrsūltan Nazarbaev elı­mız­de analar­dyŋ aldynda bas idıretın ūly mereke boluy kerektıgın tılge tiek etkenı esımızde. Mūndai analar künı meiramy jemıs-jidek pısıp, elde as ta tök bereke ornaityn küz mezgılınde, iaǧni, qyrküiektıŋ 15 jūldyzynda bolsa jarasady degen oiyn bıldırgen edı. «Han bolsaŋ da, qara bolsaŋ da, sen anadan tuǧansyŋ» degendı meŋzegen Elbasynyŋ būl äreketı, ärine, anany ardaqtau maqsatynan tuǧany anyq. Endeşe, būl da ūlyna ana syilaudy üiretıp, adamgerşılık darytqan marqūm Äljan ananyŋ yqpaly ekenı anyq dausyz.

Näzira SAILAUQYZY