Elımızdıŋ täuelsızdıgın alǧaşqy bolyp moiyndap, būǧaudan bosap, erkındıkke ūmtylǧan halqymyzǧa bırınşı kömek qolyn sozǧan da türık bauyrlar edı. Sondyqtan, bızdıŋ de dünienıŋ ekı bölıgınde ornalasqan memleketke qūşaǧymyz aşyq. Öitkenı, myna myŋ qūbylǧan älemde qazaq pen türıktıŋ tüsınıstıgıne, ekı tuysqan memlekettıŋ arasyndaǧy özara qarym-qatynasqa, ekonomikalyq bailanystarǧa jetetın ne bar?!
Mıne, biyl tamyz aiynda sol Türkiia halqy özderınıŋ on ekınşı basşysyn sailady. Saiasi dodaǧa tüsken üş adamnyŋ ışınde eldıŋ premer-ministrı Rejep Taiyp Erdoǧan jeŋıske jettı. Būl – zaŋdylyq edı. Öitkenı, tek öz memleketınde ǧana emes, Erdoǧannyŋ mūsylman häm türkı älemınde bedelı zor bolatyn. Saiasi sarapşylar premer-ministr lauazymynda jürıp, onyŋ eldı on bır jyl tapjylmai basqarǧan tūsynda ekonomika qarqyndy damyǧanyn, qaruly küşterdı saiasatqa aralastyrmaǧanyn, eŋ bastysy, tyiym salynǧan Kürd jūmysşy partiiasymen tatulasuǧa tyrysqanyn alǧa tartady.
Sonyŋ nätijesınde, Türkiia bügınde älemdegı ekonomikasy damyǧan on alty eldıŋ qatarynda bolsa, Europada alǧaşqy ondyqqa engen asqaq ta maqsatty el sanalady.
Degenmen, osyndai halqyna bedeldı, älem tanyǧan adam memleket basyna kelgelı syrtqy saiasatta kürt özgerıster paida bola bastady. Mūny keiıngı kezdegı Europa basylymdarynyŋ betterınen aiqyn aŋǧaruǧa bolady. Äsırese, mūnda elde jergılıktı radikaldy küşterdıŋ basymdyq alyp, şekara aimaqtarynda qoqan-loqy köbeiıp ketkendıgı jiı jazylady.
Būl, negızınen, İzrailmen aradaǧy qyrǧiqabaqtyqqa bailanysty boluda. Palestina mäselesıne qatysty Erdoǧan būǧan deiın de batyl pıkırler aityp keldı. Onyŋ beibıtşılık süigış älem jūrtşylyǧyn bır süisıntkenı Davosta ötken düniejüzılık ekonomikalyq forumda İzrail prezidentı Şimon Pereske jūrttyŋ közınşe: «Sender adam öltırudı jaqsy bılesızder, men mūndai qanışerlermen qatar otyrmaimyn!» dep, jiynnan şyǧyp ketkenı edı.
Keiın ol būl turaly şeteldık jurnalistke bergen jauabynda bylai dedı: «Laŋkesterden tūratyn İzrail memleketı on bes kün boiy Gaza sektoryn bombylady. Qanşama adam qaza tapty, qanşama adam jaralandy. Al, älem osy körınısterdı ün-tünsız baqylap otyr. Būǧan keudesınde jüregı bar adamnyŋ qalai dätı şydaidy? BŪŪ-nyŋ osynyŋ barlyǧyna köz jūma qarap otyrǧanyna taŋym bar. Būl – İzraildıŋ jauyzdyǧyn köpe-körneu qoldau emes pe?! Bıraq, bız bauyrlastarymyzben bırgemız! Meilı, bükıl älem ünın şyǧarmai-aq qoisyn, bız olai ıstei almaimyz. Bız är uaqytta özımşıl tirandardyŋ esterıne adami qūndylyqtar men ar-ūiatty salyp otyratyn bolamyz. Olar Türkiianyŋ da osy qan tögıske köz jūma qaraǧanyn qalaidy. Joq, olai bolmaidy! Türkiia – keşırım sūraityn emes, keşırım sūratatyn memleket» dep aiyryqşa batyldyq tanytty.
Tek Türkiia ǧana tanyp otyrǧan Soltüstık Kiprdegı gaz ken ornyn igeru mäselesı şilenıstı uşyqtyra tüstı. Osy baǧyttaǧy kez kelgen diplomatiialyq qadamdar nätije berıp otyrǧan joq. Būǧan älemdık qauymdastyq, sonyŋ ışınde İzrail men Gresiia aiyryqşa narazylyq bıldırıp otyr. Kipr aspanyna ekı eldıŋ zymyrandary da auyq-auyq köterılıp qoiady. Abyroi bolǧanda, äzırge aşyq basqynşylyq äreketter baiqala qoiǧan joq. Degenmen, keiıngı kezde İzrail beibıt qadamdarǧa ūmtylys jasaǧysy keletın syŋai baiqatyp edı, alaida, resmi Ankara ony elei qoimady.
Türkiianyŋ kürdterge qarsy äskeri operasiiasy da älem nazarynan tys qalmauda. Kürd jūmysşy partiiasynyŋ äsker bazasyna türık äskerınıŋ soqqy beruı özı qiiuy qaşyp tūrǧan mäselenı odan saiyn kürdelendıre tüstı. Keudelerın aşu buǧan eldegı kürdter jappai ereuıl ūiymdastyrdy. Oǧan qarsy ükımet te qarap qalmady. Köterılısşılerdı bırınen soŋ bırın türmege toǧytty.
Türkiianyŋ İrakpen de, Siriiamen de araqatynastary jaqsaryp ketetın türı joq. Äsırese, türık-siriia şekarasyndaǧy janjal köpşılıktı qatty alaŋdatady. Türkiiaǧa aǧylǧan bosqyndar sanynda esep joq. Keibır sarapşylar, Siriiadan Türkiiaǧa az uaqytta 1,7 million adamnyŋ ötıp ketkenın aitady. Olardyŋ 350 myŋy mektep jasyndaǧy balalar bolyp otyr. Osy qiyndyqqa bailanysty eldıŋ bılım ministrı sol bosqyn balalardyŋ tek mektep esıgın biyl jüz qyryq myŋy ǧana aşty dep mälımdedı. Qalǧan ekı jüz myŋ büldırşınnıŋ bılım alu mümkındıgı bolmai otyrǧany qynjyltady.
Sarapşylardyŋ pıkırınşe, Türkiia qazır Taiau Şyǧysta öz üstemdıgın jürgızuge ūmtyluda körınedı. Şyny kerek, oǧan eldegı ekonomikalyq örleudıŋ de buy äser etpei qoimaityn tärızdı.
Aita keteiık, Türkiia: «Qyrymnyŋ zaŋsyz anneksiialanuyn moiyndamaimyz. Kerısınşe, bız Ukrainanyŋ aumaqtyq jäne şekaralyq bır tūtastyǧyn qoldaimyz» dep älemge jar salǧan bolatyn. Osyǧan qaraǧanda, türık aǧaiyndar ainalasyndaǧy şekaralas elderdıŋ ǧana taǧdyryna alaŋdap qana qoimaidy, dübırlı düniedegı barlyq mäselelerge bei-jai qarai almaityn siiaqty.
Bıraq, memleket basyna kele salysymen, Erdoǧan elde tatulasudyŋ jaŋa kezeŋı bastalǧanyn aitqan bolatyn. «Bügın bız bır kezeŋdı aiaqtap, ekınşı kezeŋge aiaq basyp otyrmyz. Eskı daulardy doǧaryp, jaŋa äleumettık tatulasu kezeŋıne köşeiık» dedı ol.
Türkiia bızben etene bauyr ekenın joǧaryda aittyq. «Arǧy atam – er türık, bız – qazaq elımız» degen qanatty söz de bar. Ekı eldıŋ aiyryqşa ekonomikalyq, ruhani, diplomatiialyq bailanystarynyŋ nyǧaiuyna Nūrsūltan Nazarbaev pen Rejep Erdoǧannyŋ sıŋırgen eŋbekterı orasan zor. 2009 jyldyŋ qazan aiynda Qazaqstan Respublikasy men Türık Respublikasy arasyndaǧy Strategiialyq ärıptestık turaly şartqa qol qoiyldy. Sodan berı sauda ainalymy jyl saiyn ūlǧaiyp keledı. İnvestorlar da el ekonomikasyn qoldap, qol ūştaryn sozuda. Taǧy bır atap aitarlyǧy, 2009 jyly Äzerbaijannyŋ Nahchivan qalasynda Türkıtıldes memleketter basşylarynyŋ toǧyzynşy sammitınde Türkıtıldes memleketterdıŋ yntymaqtastyq keŋesı qūrylǧan bolatyn. Sodan berı Türkı keŋesınıŋ sammitterı men mäjılısterı Äzerbaijan, Qazaqstan, Qyrǧyzstan, Türkiia qalalarynda jyl saiyn tūraqty türde ötkızılıp keledı.
Elbasynyŋ bastamasymen qūrylǧan Astanadaǧy Türkı akademiiasy, Ankaradaǧy TÜRKSOI, Stambuldaǧy Türkı düniesınıŋ tūraqty hatşylyǧy – köşın bolaşaqqa tüzegen ülken keruen. Ūly dalada mädeniet pen bılımnıŋ oşaǧyna ainalǧan, adamzat tarihynda ırgelı betbūrystar jasaǧan türkı älemınıŋ kökbairaǧy Stambulda Nūrsūltan Nazarbaevtyŋ qolynan kökke köterıldı. Ol – türkı älemınıŋ tegeurındı basşysy atandy.
Endıgı jerde bauyr eldıŋ jaŋa prezidentı Erdoǧan Türkı bırlıgın küşeituge, türkışıldıktıŋ tereŋ tamyr jaiuyna barynşa at salysady, Qazaqstan, Äzerbaijan, Türkımenstan, Qyrǧyzstan jäne Özbekstan basşylarymen ärdaiym bır töbeden tabylyp, Süleimen Demirel, Tūrǧyt Özäl, Abdolla Güldennen jalǧasqan yntymaqtastyqtyŋ tuyn jelbırete beredı degen senım mol.
Taŋatar TÖLEUǦALİEV
