Astana — Otanymyzdyŋ jüregı. Astana — Europa men Aziianyŋ esıgı. Astana — Täuelsız Qazaqstannyŋ tarihi şejıresı. Al, osy tarihty jasauşy — Prezident Nūrsūltan Nazarbaev. Elordanyŋ ön-boiynda Elbasynyŋ ǧasyrlyq qoltaŋbasy, jasampazdyqqa jetelegen jarqyn jeŋısı jatyr.
Azat eldıŋ aibyny
Qazaq elınıŋ täuelsızdık şejıresındegı tolaiym tabystardy tügendegende, auyzǧa aldymen oralatyny – Astana. Asyl tektı ata-babalarymyzdyŋ armany da osy edı. Bar qazaqtyŋ basyna qonǧan baǧy boldy būl Astana. Qazaq qazaq bolǧaly öz astanasyn qaida ornatudy özı şeşkenı osy. Būryn da qazaqtyŋ astanasy talai ret özgergen. Bıraq, mūnyŋ bärı qazaqtyŋ özınıŋ emes, özgenıŋ nūsqauymen jüzege asty.
Al, azattyqtyŋ aq taŋy atqan tūsta Elbasy «Täuelsız elmız, täuelsız memlekettıŋ öz astanasy boluy kerek» dep, Saryarqanyŋ saiyn dalasyna bas şahardyŋ qadasyn qaǧyp, küllı Alaş armany men amanatyn oryndady.
Astanany auystyru täjıribesı – älem halyqtarynda bar qūbylys. Zertteuşılerdıŋ aituynşa, düniejüzınde mūndai şeşımnıŋ 140-tan astam mysalyn kezdestıruge bolady eken. Bıraq astana auystyrudyŋ bärı sättı bola bermegen.
Al, qazaqtyŋ özı-öz bolyp jasaǧan batyl qadamy özıne baq bolyp qondy.
Astanany köşıru ideiasy alǧaş ret Memleket basşysynyŋ auzynan şyqqan kezde köpşılık mūny jai aityla salǧan sözge balady. 1990 jyldardyŋ basynda elordany tūrǧyzu qiial sekıldı körıngenı ras. Jaŋa Astana tūrǧyzu üşın qyruar qarjy, ırı investisiia qajet edı. Ol kezde «baital tügılı, bas qaiǧymen» jürgen eldıŋ jaǧdaiy müşkıl-tūǧyn. Öndırıs atauly tūralaǧan, halyqqa jalaqy men zeinetaqy töleuge biudjettıŋ qauqary tömen kez. Mıne, osyndai qiyn-qystau kezeŋde Elbasy el astanasyn auystyru mäselesın kün tärtıbıne qoiǧanda, jūrtşylyqtyŋ senbei, abyrjyp qalǧany şyn. Tıptı, keibır kerauyz basylymdar «El künın köre almai qinalyp otyrǧanda, elorda salǧany nesı myna qazaqtardyŋ?!» dep kekete jazyp jatty. Bıraq, Prezident eldıŋ keleşegıne maŋyzdy osy ūsynysynan ainyǧan joq. Būl ideiasynyŋ tosynnan emes, ülken oi-tolǧanystan keiın tuǧanyn Elbasy 1994 jylǧy 6 şıldede ötken Joǧary Keŋestıŋ plenarlyq mäjılısınde däiektı mysaldarmen, oily tūjyrymdarmen däleldep şyqty. Elbasynyŋ sözımen aitsaq, «ertedegı er babamyz Edıgeden bastap, aibyndy Abylaiǧa deiıngı handarymyzdyŋ bärı osy Esıl boiynda orda tıkkenderı tıptı de tegın bolmasa kerek». Nūrsūltan Äbışūly Astanany auystyru turaly şeşımın qabyldar tūsta būrynǧy köregen köneközderdıŋ de ösietın eskergen eken. Äigılı poliak saiahatşysy Adolf Iаnuşkevichtıŋ özı «Aqmola – bükıl dalanyŋ bolaşaq astanasy» degen eken öz jazbalarynda.
Elordany auystyru, naqty jüzege asatyn ıs ekendıgıne sonda ǧana közderı jetken köpşılıktıŋ pıkırı ekıge jaryldy. Ärine, bastamany qūptaǧannan qūptamaǧandary basym boldy. «Jazy – mazaŋ, qysy – qatal, tar köşeler men jerge kırerdei bolǧan şym üilerı köp jūpyny qala bır eldıŋ astanasy qalai bolady?» dep taŋqalysty jūrt. Būl ideiany būldyr saǧymǧa ainaldyryp, bolaşaǧyna küdıkpen qaraǧandardyŋ qarasy qanşa köp bolsa da Elbasy tabandylyǧynan taiǧan joq.
Bar qazaqtyŋ bas qalasy retınde baiyrǧy Aqmolaǧa taŋdaudyŋ tüsuı bekerden-beker emes-tın. Jalpy, älemde qalyptasqan tärtıp boiynşa belgılı bır qalanyŋ astana atanuy üşın ol 32 talapqa sai boluy kerek eken. Aqmola osy ölşemderdıŋ tügelıne laiyq bolyp şyqqan.
Būǧan qosa, Keŋes ükımetı tūsynda tyŋ igeruşılerdıŋ qonysyna ainalǧan Aqmolada jergılıktı ūltty qūrauşy – qazaqtardyŋ sany kürt tömendep ketken edı. Osy ūrymtal tūsty ūtymdy paidalanyp, öz müddesıne ikemdep qalǧysy kelgen jat piǧyldylar da qara körsetıp tūrdy.
Astanany köşırudegı eŋ basty mūrat ta sol, ata-baba mekenın qazaqylandyru, oǧan köz sūǧyn qadai bergen äldekımderdıŋ böten oiyna böget qoiu bolatyn.
Ärı geografiialyq jaǧynan alyp qaraǧanda qazırgı Astana – Euraziia keŋıstıgınıŋ kındıgınde oryn tepken. Iаǧni, toǧyz joldyŋ torabynda ornalasqan şahar soltüstık pen oŋtüstıkke, batys pen şyǧysqa yqpal etu jaǧynan qolaily boldy. Onyŋ syrtynda infraqūrylymdardy damytu jaǧynan, qorşaǧan orta men seismikalyq jaǧdaiy, eŋbek resurstary mäselesınen de Aqmola basqa qalalardan oq boiy ozyq tūrdy.
Täuelsız eldıŋ tūŋǧyş Prezidentı — Nūrsūltan Nazarbaev elımızdıŋ osy qaq törınde elorda salynu qajettıgın der kezınde baiqap, qiyn-qystau kezeŋge qaramastan dūrys şeşım qabyldai bıldı. Būl şeşımdı tym täuekelşıl, batyl qadam deitınımız de sondyqtan.
Elordasyn auystyruşy elder eŋ aldymen özınıŋ ūlttyq maqsat-müddesın bırınşı kezekke qoiǧanyn aŋǧaruǧa bolady. Alaş astanasyn köşıru de osyndai ūlttyq strategiialyq ūly mūrattan tuyndady. Söitıp, Elbasynyŋ 1997 jyldyŋ 20 qazandaǧy Jarlyǧymen būrynǧy Aqmola qalasy 1997 jyldyŋ 10 jeltoqsanynan bastap, Qazaqstannyŋ astanasy märtebesın ielendı. Al, 1998 jyldyŋ 10 jeltoqsanynda Prezidenttıŋ astanany Aqmolaǧa köşıru turaly Jarlyǧy küşıne endı.
Osylaişa, qazaq jerıne köz alartyp, kösemsıgenderdıŋ auzyna qūm qūiyldy. Bükıl bütın bır eldıŋ astanasyn «menıkı» dep menşıktep aluǧa eşkımnıŋ de batyly jetpes te edı.
Astana azat eldıŋ aibynyna ainaldy. Elordany köşıru – elımızdıŋ tarihyndaǧy erekşe beles boldy. Baǧanaly bas orda qazaq halqynyŋ mereiı men märtebesın biıktettı. Älem jūrtşylyǧy Qazaqstan dese – Astana, Astana dese – Nazarbaev deitın boldy. Mūnyŋ özı Astananyŋ ön boiynda Elbasynyŋ eren eŋbegı men dara qoltaŋbasy jatqanyn aŋǧartsa kerek.
Esıldıŋ boiyna el qondyrǧan
Elbasy Astanany köşıru turaly şeşımın jariialaǧan kezde jūrtşylyqtyŋ köbı elordany saluǧa kemı 25-30 jyl uaqyt kerek dep oilasa kerek. Olai oilauy zaŋdy da. Kezınde Esıldıŋ sol jaǧalauynda el qonbaq tügılı, oŋ jaǧalauyndaǧy jaǧdai da şamaly edı. Bır kezderı şaǧyn şahardyŋ qandai bolǧanyn Astanaǧa alǧaş bılım quyp kelgenderdıŋ bırı retınde bız de jaqsy bılemız. 1997 jyly alǧaş ret Aqmolaǧa aiaq artqanda, közımızge qoŋyrqai körıngen qalany qomsynyp qalǧanymyz ras. Keş batsa boldy, tas qaraŋǧylyq basatyn tar köşeler men jauyn jausa mi batpaqtanyp ketetın oily-şūŋqyr öŋır janyŋdy jüdetıp-aq jıberetın. Bız oqu ızdep kelgen kezdegı Selinograd pedagogikalyq institutynyŋ da jaŋadan Euraziia ūlttyq universitetı bolyp qūryla bastaǧan kezı. Ol kezde būl oqu ordasynyŋ az uaqyttyŋ ışınde qarqyndy damyp, elımızdegı eŋ bedeldı bılım ordalarynyŋ bırıne ainalatynyn kım bılgen?! Al, qazır osy ideialardyŋ tūtas oryndalyp otyrǧanyna özımız kuä bolyp otyrmyz.
Astanany älemdegı äsem şaharlardyŋ bırıne ainaldyru alǧaşqy sätten bastap-aq jüzege asyryla bastady. Elordanyŋ bas josparyn äzırleu kezınde bas qalanyŋ jūrttan erek beinesın qalyptastyruǧa airyqşa män berıldı. Astananyŋ bas josparyn aiqyndaǧan eskiz-nobailardyŋ baiqauy da qataŋ ötkızıldı. Otandyq myqty säuletşılerdıŋ de, älemdık teŋdesız mamandardyŋ da tuyndylary tarazyǧa tartyldy.
Halyqaralyq deŋgeidegı qazylar alqasy eskizderdıŋ bärın saralai kele, japondyq arhitektor Keişo Kurokavanyŋ jobasyn üzdık dep tanydy. Osy joba negızınde bolaşaq astananyŋ qūrylysy tūrǧyzyla bastady. Üş baǧdarlamalyq kezeŋge bölıngen jūmystardyŋ alǧaşqysy 1998-2001 jyldar aralyǧyn qamtidy. Osy uaqyt aralyǧynda kezındegı qoŋyrtöbel keiıptı şahardy äsem Astanaǧa ainaldyru maqsaty tūrdy.
Joba sättı jüzege asty. Qysqa şalym merzımnıŋ ışınde Astana totydai türlenıp, būrynǧy eskı ǧimarattar köz tanymastai özgerdı.
Köşelerge körık kırıp, mädeni oşaqtardyŋ sany köbeidı. Elordanyŋ «Älem qalasy» atanǧany da osy tūs.
Ekınşı kezeŋ – 2001-2005 jyldar aralyǧynda eskı qalanyŋ ornyna jaŋa şahar tūrǧyzyldy. Iаǧni, kezınde bırlı-jarym ǧana meiramhanasy men meimanhanasy, azyn-aulaq dükenı bolǧan Astana jaŋaşa türlenıp, aişyqty ǧimarattar boi köterdı. Tek 1997-2007 jyldar aralyǧynda bas şaharda ūzyn-yrǧasy 25 jaŋa ǧimarat salynǧan eken. Būl ülken jetıstık ekenı anyq.
Qas-qaǧym sätte bır qadasyn qaǧyp ülgeretın ǧimarattar Astanany alyp qūrylys alaŋyna ainaldyrdy.
Damudyŋ üşınşı kezeŋıne aiaq basqan elordanyŋ bügınde eskısı esten öşıp, jaŋasy jadymyzda jaŋǧyrdy. Köz aldymyzda körkeigen şahardyŋ damylsyz damu dinamikasy küllı älemnıŋ nazaryn özıne audardy. 1998 jyly elordamyzǧa IýNESKO-nyŋ şeşımımen «Beibıtşılık qalasy» degen qūrmettı ataq berıldı. Būl jaidan-jai berıle salatyn mandat emes. Ol — äleumettık-ekonomikalyq, saiasi jäne mädeni damuǧa qysqa merzım ışınde qoljetkızgen jas qalalarǧa berıletın ataq.
Erke Esıldıŋ boiyna el qondyryp, sän-saltanaty kelısken säulettı şahar salǧan Elbasynyŋ būl eŋbegı täuelsız elımızdıŋ eŋ ülken tabysy, tarihi jeŋısı bolǧany anyq.
Täuelsızdıgımızdıŋ tıregı, Otanymyzdyŋ jüregı
Astana – Elbasynyŋ töl tuyndysy. Elordanyŋ är kırpışın qalauǧa Prezidentımız bar küş-qairatyn, ynta-jıgerın saldy. Jürek meiırımın, jan jyluyn, janaşyrlyq sezımın syilady. Är damu qadamyn qalt jıbermedı. «Astana – menıŋ quanyşym, maqtanyşym. Onyŋ är ǧimaraty qalai salynǧany maǧan jaqsy tanys» deidı Elbasy elordaǧa degen erek süiıspenşılıkpen. Bas şahardyŋ qysqa da nūsqa, qai tılde de ūǧynyqty estıletın äuezdı atauyn da Nūrsūltan Äbışūlynyŋ özı ūsynǧanyn jūrtşylyq jaqsy bıledı. «Bäiterek» monumentı, Nazarbaev ortalyǧy syndy keibır aişyqty ǧimarattardyŋ alǧaşqy nobaiyn da Memleket basşysy özı qaǧazǧa tüsırgen. Osylaişa Elbasynyŋ özı aialy alaqanyna salyp ösırgen bel balasy —Astana köz tartar körıktı, syrbaz da symbatty bolyp er jettı. Täuelsızdıgımızdıŋ tıregıne, Otanymyzdyŋ jüregıne ainaldy. Künı keşe būl şahar qandai edı, qazır qandai därejege jettı? Onyŋ damu dinamikasyn suretteuge tıl jetpeidı.
Qazırgı taŋda Astana – naǧyz qainaǧan tırşılık alaŋyna ainaldy. Kündız-tünı damyl tappaityn şahar üzdıksız damyp jatyr. Sän-saltanaty kelısken nebır taŋǧajaiyp ǧimarattardy künı keşe öŋımız tügıl, tüsımızde körıp pe edık?! Qai jaǧynan da qaryştap damyǧan elordany bügınde bır köru arman.
Qysqa merzım ışınde Astanany abattandyryp, aişyqty şaharǧa ainaldyru — Elbasynyŋ eren erlıgı dep baǧalaidy jūrtşylyq. Ūlttyq ideianyŋ temırqazyǧy bolǧan Astana bügınde küllı Alaştyŋ maqtanyşy.
Ūlan-ǧaiyr eldıŋ kındıgınde memlekettık maŋyzy bar şeşımder qabyldanyp, damudyŋ daŋǧyl jolyna tüsken jas memleketımızdıŋ tarihi şejıresı jazylyp jatyr. «Täuelsızdıktıŋ negızgı mänı—tarihtyŋ jaŋa betın öz erkıŋmen, öz şeşımıŋmen bastauda bolsa kerek. Täuelsızdık bızge jaŋa jolymyzdy, özımızdıŋ sony soqpaǧymyzdy tabuǧa zor mümkındık ūsyndy. Sol jaŋa jolymyzdy bız Astana arqyly taptyq. Qazırgı kezde Astana bızdıŋ keleşegımızge qatysty maŋyzdy şeşımder qabyldaityn memleketımızdıŋ saiasi ortalyǧy ǧana emes, ūlttyq ruhymyzdy ūiytyp otyrǧan ruhani ordamyzǧa da ainalyp otyr. Bız ǧasyrlar toǧysynda täuelsız jaŋa memleket ornatyp, baitaq elımızdıŋ däl ortasynan bas qalamyz – Astanany saldyq. Bügınde älemdık qauymdastyq üşın Qazaqstan men Astana ataulary egız ūǧymǧa ainalyp kettı. Būl ūǧym qaryştap damu men örıstı örkendeudıŋ önegelı ülgısı retınde ornyqty» deidı Elbasy.
Qazaqstandyqtar Elbasyna qalai sense, elordanyŋ keleşegıne de solai senedı. Eldıŋ ümıtı – elordada. Bas şahardyŋ är jetıstıgıne elı süiınıp, erekşe yqylas tanytyp otyr. Künı keşe Parijden qazaq elıne süiınşılı habar jetkenı mälım. Astana «EHRO — 2017» halyqaralyq körmesın ötkızuge laiyq qala retınde tanyldy. Qazaqtyŋ astanasyn qoldap, 103 memleket dauys bergen. Mūnyŋ özı elordanyŋ älem aldyndaǧy bedelın körsetse kerek. TMD memleketterınen eşkımge mūndai baqyt būiyrmaǧan. Endı Astanamyzdyŋ bedelı tıpten asqaqtap, ajary aişyqtala tüsetın boldy. Būl turaly Elbasynyŋ özı de aitty: «EHRO 2017» körmesıne bes millionǧa juyq adam keletın bolady. Astanada jaŋa ortalyq, jaŋa brend bolady, ädemı qūrylystar salynady. Endı 2017 jylǧa deiın köp şarua atqaruymyz kerek. Menıŋ oiymşa, bız būl şaruany da eŋserıp, tiıstı şaranyŋ bärın jasaityn bolamyz».
Ärine, aiqyn maqsat oryndaluy üşın är otandasymyz üles qosuy kerek. Elbasy siiaqty, Astana ömırındegı kez kelgen jetıstık pen qolǧa alynǧan ıske janaşyrlyq tanytyp belsene aralasuy kerek. Nūrsūltan Äbışūly el astanasynyŋ qai jaǧynan da özge öŋırlerge ülgı bolu kerektıgın, elordanyŋ bıtım-bolmysy adamdardyŋ jüregıne maqtanyş sezımın ūialatatyndai bolu qajettıgın jiı eske salady. Älemdıŋ deŋgeidegı bedeldı jiyndardyŋ alaŋyna ainalǧan Astana üşın būl erekşe maŋyzdy mäsele.
Endeşe, Elbasynyŋ özı salyp bergen elordanyŋ eŋsesı būdan da biıktep, älem aldyndaǧy mereiı asqaqtai bersın!
Qymbat TOQTAMŪRAT
